Yusuf Yurdakul
Serbest Muhasebeci Mali Müşavir
yusufyurdakul@msn.com

Stokların Düzeltilmesinde Gerçek Yöntem Ve Toplulaştırılmış Yöntem Aynı Anda Uygulanabilir Mi?

VUK’un Geçici 33. Maddesi göre 31/12/2023 tarihli mali tablolar, enflasyon düzeltmesi şartlarının oluşup oluşmadığına bakılmaksızın enflasyon düzeltmesine tabi tutulacaktır.

Genel anlamda enflasyon düzeltmesi, paranın satın alma gücündeki değişmeler nedeniyle gerçek durumu ifade edemeyen mali tabloların, gerçek durumu ifade eder hale gelmelerini sağlamak üzere düzeltme işlemine tabi tutulmasıdır

Enflasyon düzeltmesi ile mali tabloların uzun yıllar süren yüksek enflasyonun etkisinden arındırılması ve böylece vergileme üzerindeki enflasyondan kaynaklanan olumsuzlukların giderilmesi amaçlanmaktadır.

Enflasyon düzeltmesi, mali tablolarda yer alan parasal olmayan kıymetlerin Türk Lirası değerlerinin, tablonun ait olduğu tarihteki değerine yükseltilmesinden ibaret bir işlemdir. Düzeltme, parasal olmayan kıymetlerin enflasyon düzeltmesinde dikkate alınacak tutarlarının düzeltme katsayıları ile çarpılması suretiyle gerçekleştirilecektir.

Stoklarda enflasyon düzeltmesi kapsamında parasal olmayan kıymet olarak düzeltmeye tabi tutulacaktır.

Enflasyon düzeltmesinde temel olarak iki yöntem mevcut olup bunlar, Gerçek Yöntem ve Toplulaştırılmış Yöntemdir.

Gerçek yöntem;

Türkiye İstatistik Kurumu tarafından Türkiye geneli için hesaplanan ve aylar itibarıyla açıklanan Yİ-ÜFE değerleri göz önünde bulundurularak aşağıdaki formüle göre saptanacak olan düzeltme katsayıları kullanılarak yapılacaktır;

Düzeltme Katsayısı	=	Mali Tablonun Ait Olduğu Aya İlişkin Yİ-ÜFE
		_____________________________________________________________________
		Düzeltme Esas Alınan Tarihi İçerek Aya İlişkin Yİ-ÜFE

Toplulaştırılmış Yöntemler;

1. Basit ortalama yöntemi,

Dönem Ortalama Düzeltme Katsayısı	=	Bilançonun Ait Olduğu Aya İlişkin Yİ-ÜFE
		_____________________________________________________________________
		(Bilançonun ait olduğu aya ait Yİ-ÜFE + Bilanço günü itibarıyla bir önceki geçici vergi döneminin sonundaki Yİ-ÜFE) / 2

2. Stok devir hızı yöntemi,

Stok devir hızı yönteminde mükellefler; öncelikle stok devir hızını, sonrasında ortalama stokta kalma süresini hesaplayacaklar ve nihayetinde de 2023 hesap dönemi sonuna ait bilançoda görünen stokların hangi aydan kaldığını bulacaklardır. Stokların hangi aydan kaldığı bulunduktan sonra yapılması gereken, düzeltmeye esas tarih itibarıyla düzeltme katsayısını bulmak ve bu katsayıyla 2023 hesap dönemi sonuna ait bilançoda görünen stoklara ait tutarı çarpmaktır.

1.Adım

Stok Devir Hızı	=	Dönem içinde satılan toplam mal maliyeti
		_____________________________________________________________________
		(Dönem başı stok tutarı + Dönem sonu stok tutarı) / 2

2.Adım

Ortalama Stokta Kalma Süresi	=	Dönem gün sayısı
		________________________________________________
		Stok devir hızı

Formülleri ile hesaplanacaktır.

Stok devir hızı yöntemi sadece 2023 yılında uygulanacak olup 2024 ve müteakip yıllarda Hareketli ağırlıklı ortalama yöntem kullanılacaktır.

Mükellefler 2023 hesap dönemi sonuna ait bilançolarını düzeltirken toplulaştırılmış yöntemleri kullanmış olsun ya da olmasınlar, 2024 hesap dönemi sonu itibarıyla düzenlenecek olan bilançolarında yer alan stoklarını, toplulaştırmış yöntemlere göre düzeltmek istedikleri takdirde, toplulaştırılmış yöntemlerden arzu ettiklerini seçebilecekler, ancak seçtikleri yöntemden, bu seçimi yaptıkları geçici vergi döneminden sonraki geçici vergi dönemleri ile içinde bulunulan hesap dönemi dâhil üçüncü hesap döneminin sonuna kadar dönemeyeceklerdir.

VUK 555 Sıra Nolu Tebliğin 18. Maddesinde; Stokların düzeltilmesinde gerçek yöntemi kullanan mükellefler mümkün olduğunca inebildikleri kadar alt ayrıma giderek düzeltme işlemini gerçekleştireceklerdir. Toplulaştırılmış yöntemleri seçenler ise mümkün olduğunca inebildikleri her bir alt ayrım itibarıyla diledikleri toplulaştırılmış yöntemi kullanmakta serbesttirler.

Açıklaması yapılmıştır. Tebliğin muhtelif yerlerinde yöntemlere ayrı ayrı değiniliyor olup tercih yapmaları gerektiği vurgulanmaktadır.

Tebliğde toplulaştırılmış yöntem ve gerçek yöntemin aynı anda uygulanabileceğine ilişkin bir açıklama bulunmuyor. Ancak bazı işletmelerde stokların yapısı gereği her iki yöntemin bir arada uygulaması gerekmekte olup aksi telafisi çok güç kayıplar ortaya çıkarmaktadır.

Örneklendirelim;

Hem konut inşaatı hem de çok çeşitli inşaat malzemeleri ticareti yapmakta olan bir mükellefin 31.12.2023 stokları aşağıdaki gibidir;

152 Mamuller hesabında 2019 haziran ayından bekleyen satılmamış 1 adet konut düzeltilmemiş haliyle 1.500.000 TL olarak durmaktadır. (Anlaşılması adına maliyetler oluşurken 152 hesaba almadan önce 150 ve 151 nolu hesaplarda bekleyen tutarların güncellenmesi sorunu bilerek ihmal edilmiştir.)

153 Ticari Mallar hesabında ise yüzlerce kalemden oluşan çok çeşitli ürünlerin toplamı olan 1.000.000 TL stok bulunmaktadır. (Hepsi inşaat malzemesi olup inilecek bir detay bulunmamaktadır)

Stokların tamamı için toplulaştırılmış basit ortalama yöntemi uygulayalım;

Konut için toplulaştırılmış basit yöntem;

Düzeltme Katsayısı = 2915,02 / (2915,02+2749,98) /2= 1,02913

1.500.000*1,02913=1.543.695 TL

İnşaat malzemeleri için toplulaştırılmış basit yöntem;

1.000.000*1,02913=1.029.130 TL

Düzeltme fark toplamı 72.825 TL dir.2.500.000 TL olan stok toplamı 2.572.825 TL olmuştur. Başka bir anlatımla mükellef stoklarını sattığında maliyet kabul edilerek vergi etkisi oluşturacak tutar 72.828 TL’dir.

Stokların bir kısmı için gerçek yöntem bir kısmı için ise toplulaştırılmış yöntemlerden basit ortalama yöntemi uygulayalım;

Konut için gerçek yöntem;

Düzeltme Katsayısı = 2915,02 / 457,16 =6,376 (2023 Aralık Yİ-Üfe / 2019 haziran Yi-Üfe)

1.500.000*6,376=9.564.000 TL

İnşaat malzemeleri için toplulaştırılmış basit yöntem;

1.000.000*1,02913=1.029.130 TL

Düzeltme fark toplamı 8.093.130 TL dir.2.500.000 TL olan stok toplamı 10.593.130 TL olmuştur. Başka bir anlatımla mükellef stoklarını sattığından maliyet kabul edilerek vergi etkisi oluşturacak tutar 8.093.130 TL’dir.

Toplulaştırılmış yöntem Maliyet farkı 72.828 TL,

Her iki yöntem birlikte uygulanması Maliyet farkı 8.093.130 TL

Görüleceği üzeri sadece toplulaştırılmış yöntemleri uygulamakla hem gerçek yöntem hem toplulaştırılmış yöntemleri birlikte uygulamak arasındaki fark devasadır. Böylesine önemli ve mükellefler açısından ciddi sonuçları olan bir konunun tebliğde ayrıca Açıklanmamış/Örneklendirilmemiş olması önemli bir handikaptır. Bize göre yorum düzeyinde bırakılamayacak kadar önemli ve ek düzenleme gerektirir niteliktedir.

Enflasyon düzeltmesinin 2023 yılı vergi etkisi olmadığı, 2024 ve sonraki yıllarda vergi etkisi doğuracağı her platformda sıkça dile getirilmektedir ancak unutulmamalıdır ki 2023 yılı da dolaylı olarak vergi etkisi yaratmaktadır. Yukarıda açıklandığı üzere 2023 sonrasında satılacak stokların 2023 yılında yapılan düzeltme ile bulunan maliyet farkları, Amortismana tabi iktisadi kıymetlerin 2023 yılında yapılacak düzeltme sonrası bulunacak düzeltilmiş değerleri üzerinden sonraki yıllarda amortisman ayrılacak olması 2024 ve sonrasında vergi etkisi doğurmakta ve 2023 yılı düzeltmesini bir hayli önemli kılmaktadır.

31.01.2024

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.