Yunus Doğru
Yeminli Mali Müşavir
ymmyunusdogru@gmail.com

Gelir ve Giderlerde Tahakkuk ve Dönemsellik Kuralı

I.GİRİŞ

Ticari kazanç açısından gelir ve giderlerde tahakkuk ve dönemsellik kuralı ve bu paralelde muhasebeleştirme esasları makalemizin konusunu oluşturmaktadır.

II.TAHAKKUK KAVRAMI

Vergi mevzuatımız ticari kazanç açısından  gelir ve giderlerin tahakkukunu, bunların hukuki olarak doğduğu, yani taraflar arasında bir hak ve borç durumuna geldiği anda tahakkuk etmiş saymaktadır. Tahakkuk aşamasında gelirin kısmen yada tamamen tahsil edildiğinin yada giderin kısmen yada tamamen ödendiğinin bir önemi bulunmamaktadır. Keza Gelir Vergisi Kanunu’nun 39. maddesinde; “Elde edilen hasılat, tahsil olunan paralarla tahakkuk eden alacakları; giderler ise, tediye olunan ve borçlanılan meblağları ifade eder.” denilmektedir.  Bir gelir yada giderin vergi mevzuatı açısından tahakkuku, 213 sayılı VUK’da sayılan belgelerden uygun olanına  (fatura, gider pusulası, müstahsil makbuzu v.d) dayanılarak yapılması yasal zorunluluktur. Ayrıca gelir yada giderin doğduğu andan itibaren (Ay içinde kalmak koşuluyla. KDV kanunu bir sonraki aya sarkmasını engellemektedir) 7 gün içinde belgesinin düzenlemesi gerekir.

(Mal teslimlerinde 7 günlük süreyi kullanmak, teslim anında sevk irsaliyesi düzenlenmesi halinde geçerlidir.)

Bir gelir veya giderin tahakkuk kaydı yapılırken dönemsellik ilkesi gereği söz konusu gelir ve giderlerin hangi döneme ait olduğunun ayrımını da dikkat etmek gerekir.

III.MEVZUATTA DÜZENLENEN DÖNEMSELLİK İLKESİ KURALLARI

Mevzuatımızda düzenlenen dönemsellik kavramı özetle aşağıda verilmiştir.

1.      Vergi mevzuatında dönemsellik ilkesi.

2.      TDHP dönemsellik ilkesi

3.      TMS’ de dönemsellik ilkesi

4.      SPK mevzuatında dönemsellik ilkesi

3.1  Vergi mevzuatında dönemsellik ilkesi

VUK/283.maddesinde; “Gelecek bir hesap dönemine ait olarak peşin ödenen giderler ile cari hesap dönemine ait olup da henüz tahsil edilmemiş olan hasılat, mukayyet değerleri üzerinden aktifleştirilmek suretiyle değerlenir…” 

VUK/287. maddesinde ise;“Gelecek hesap dönemlerine ait olarak peşin tahsil olunan hasılat ile cari hesap dönemine ait olup henüz ödenmemiş olan giderler  mukayyet değerleri üzerinden pasifleştirilmek suretiyle değerlenir.” denilmektedir.

Kurumlar Vergisi Kanunu’nun 6. maddesi; “kurumlar vergisi birinci maddede yazılı mükelleflerin bir hesap dönemi içinde elde ettikleri safi kurum kazancı üzerinden hesaplanır.” denilmekte olup,  yine Kurumlar Vergisi Kanunu’nun 14. maddesinin birinci fıkrasında “... Beyanname ilgili bulunduğu hesap döneminin sonuçlarını içerir...” denilmektedir. Ayrıca aynı Kanun’un 16. maddesinde; “...kurumlar vergisinde vergilendirme dönemi hesap dönemidir...” denilmektedir.

3.2  TDHP dönemsellik ilkesi

1 Seri no.lu Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliği’nde Muhasebenin temel kavramlarından dönemsellik kavramı: ‘’ İşletmenin sınırsız olarak kabul edilen ömrü belli dönemlere ayrılır ve her dönemin faaliyetleri birbirinden bağımsız olarak sürdürülür. Muhasebede bu dönem genellikle bir yıldır. Her dönem birbirinden bağımsızdır. Her dönemin gelir  ve gideri birbiri ile karşılaştırılarak o döneme ait kar ya da zarar rakamı bulunur.’’ şeklinde tanımlanmıştır.

3.3 TMS’ de dönemsellik ilkesi

Muhasebenin Tahakkuk Esası:  İşletme, nakit akış tablosu hariç, tüm finansal tablolarını muhasebenin tahakkuk esasına göre düzenler. (TMS.1 Fin.Tab. Sunuluşu)

Mal satışı: Hasılat ancak işleme ilişkin ekonomik yararların işletme tarafından elde edilmesinin muhtemel olması durumunda finansal tablolara yansıtılır. Bazı durumlarda bu, tahsilat yapılana veya bir belirsizlik ortadan kaldırılana kadar mümkün olmayabilir. Örneğin yabancı bir ülkede yapılan satışta, yetkili otoritenin bedelin yurt dışına transferine izin vermesi konusunda belirsizlik olabilir. İzin verildiğinde belirsizlik ortadan kalkar ve hasılat finansal tablolara yansıtılır. Daha önce finansal tablolara yansıtılmış olan hasılat tutarının tahsil edilebilirliği konusunda bir belirsizliğin ortaya çıkması durumunda, tahsil edilemeyen veya tahsil edilebilme olasılığı muhtemel olmaktan çıkan tutar, başlangıçta muhasebeleştirilen hasılatın düzeltilmesi yerine, gider olarak finansal tablolara yansıtılır. (TMS 18 Hasılat)

Hizmet Satışı: Hizmet sunumuna ilişkin bir işlemin sonucunun güvenilir biçimde tahmin edilebildiği durumlarda, işlemle ilgili hasılat işlemin bilanço tarihi itibariyle tamamlanma düzeyi dikkate alınarak finansal tablolara yansıtılır. (TMS 18 Hasılat)

3.4 SPK mevzuatında dönemsellik ilkesi

Sermaye Piyasası mevzuatında dönemsellik; ” İşletmenin sınırsız sayılan yaşam sürelerinin sınırlı uzunlukta belli dönemlere bölünmesi ve her dönemin faaliyet sonuçlarının diğer dönemlerden ayrı olarak saptanmasını ifade eder” şeklinde tanımlanmıştır.

IV.KONUYA İLİŞKİN ÖRNEKLER

ÖRNEK 1: X şirketi Y şirketi ile bayilik sözleşmesi yapmış, söz konusu sözleşmede; X şirketinin dört yıl süreyle sadece Y şirketinin mallarını satması koşuluyla X şirketine her yıl 100.000,00 TL olmak üzere 400.000,00 TL karşılıksız finansman katkısında bulunacağını ve söz konusu bedeli  8 ayda 8 eşit taksitle ödeyeceğini belirtmiştir.

 X şirketi 400.000,00 TL KDV hariç faturasını düzenleyerek Y firmasına göndermiştir.

-          Muhasebe kaydı (X şirketi açısından)

------------------------------------------------------------------------/--------------------------------------------------------------------

120 ALICILAR                                              472.000,00

120.01 Yurt İçi Alıcılar

120.01.001 Y şirketi

 

                                   380 GELECEK AYLARA AİT GELİRLER 100.000,00

                                   380.01 2013 Yılı Gelirleri

                                   380.01.001 Ocak-Mart/2013 Gelirleri

                                   380.01.002 Nisan-Haziran/2013 Gelirleri

                                   380.01.003 Temmuz-Eylül/2013 Gelirleri

                                   380.01.004 Ekim-Aralık/2013 Gelirleri

 

                                   480 GELECEK YILLARA AİT GELİRLER 300.000,00

480.01  Gelecek Yıllara Ait Gelirler

                                   480.01.001 2014 Yılı Gelirleri

                                   480.01.002 2015 Yılı Gelirleri

                                   480.01.003 2016 Yılı Gelirleri

                                  

                                   391 HESAPLANAN KDV                                        72.000,00

                                   391.01 Hesaplanan KDV

                                   391.01.001 %18 KDV

--------------------------------------------------------------------/--------------------------------------------------------------------------

Not: Her dönem sonunda takip edilen yıla ilişkin gelir 480 hesaptan 380 hesaba geçici vergi dönemlerine göre ayrıştırılarak virman edilmelidir.

-          Muhasebe kaydı (Y şirketi açısından)

 

 

-------------------------------------------------------------------------/---------------------------------------------------------------

 

180 GELECEK AYLARA AİT GİDERLER 100.000,00

180.01 2013 Yılı Giderleri

180.01.001 Ocak-Mart/2013 Giderleri

180.01.002 Nisan-Haziran/2013 Giderleri

180.01.003 Temmuz-Eylül/2013 Giderleri

180.01.004 Ekim-Aralık/2013 Giderleri

 

 

280 GELECEK YILLARA AİT GİDERLER            300.000,00

280.01  Gelecek Yıllara Ait Giderler

280.01.001 2014 Yılı Giderler

280.01.002 2015 Yılı Giderler

280.01.003 2016 Yılı Giderler                                   

 

191 İNDİRİLECEK KDV                                          72.000,00

191.01 İndirilecek KDV

191.01.001 %18 KDV

320 SATICILAR                                           472.000,00

320.01 Yurt İçi Satıcılar

320.01.001 X şirketi

----------------------------------------------------------/-------------------------------------------

Not: Her dönem sonunda takip edilen yıla ilişkin gider 280 hesaptan 180 hesaba geçici vergi dönemlerine göre ayrıştırılarak virman edilmelidir

V.SONUÇ

Gelir ve giderlerin muhasebeleştirilmesinde tahakkuk esası ve dönemsellik ilkesi mevzuatta belirlenen esaslar çerçevesinde birlikte düşünülerek açık bir şekilde yapılmalıdır. Bu düzenlemelerin aksine kayıt, vergi matrahının olması gerekenden az yada fazla tespit olunmasına sebep olmaktadır.

27.09.2013

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> YIL SONU KAMPANYASI: Muhasebecilere Özel Web Sitesi 1.249 TL yerine 999 TL + KDV
     Ayrıntılar için tıklayın.

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.