Yüksel Altun
Serbest Muhasebeci Mali Müşavir
Bağımsız Denetçi
Bilim Uzmanı
yukselaltun0655@gmail.com

Yıllık Ücretli İzin Hakkında 10 Soru - 10 Cevap - I

 4857 sayılı İş Kanunu’nda iş sözleşmesi, işçinin işverene bağımlı olarak iş görmesini, işverenin de bunun karşılığında işçiye ücret ödemesini içeren bir anlaşmadır. İş sözleşmesi ile işverene tabi olarak belirli bir süre çalışan işçinin işe bağlılığını ve işyerine katkısının sürekliliğini sağlamak için dinlendirilmesi gerekmektedir. İş Hukuku literatüründe işçilerin bu dinlendirilme dönemlerine yıllık ücretli izin adı verilmektedir.

İşçilerin yıllık ücretli izinlerini dinlenerek geçirmeleri konusu milletlerarası sözleşmeler ile garanti altına alınmış ve bu kapsamda İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi’nin 24 üncü maddesinde, Avrupa Sosyal Şartı’nda, Roma Antlaşması’nda, ILO sözleşme ve tavsiye kararlarında düzenlemeler yapılmıştır.

Ülkemizde ise Anayasamızın 50 nci, Türk Borçlar Kanunu’nun 422 ile 426 inci, Basın İş Kanunu’nun 21 inci, Deniz İş Kanunu’nun 40 ıncı, çalışmamızın esasını teşkil eden yürürlükteki İş Kanunumuzun 53 ile 61 ıncı maddeleri arasında ve Yıllık Ücretli İzin Yönetmeliği’nde yıllık ücretli iznin usul ve esasları belirlenmiştir.

Belli bir süre çalışan işçilerin kanun, yönetmelik, toplu iş sözleşmesi ve bireysel iş sözleşmesi ile belirlenen sürelerde dinlenmeleri yıllık ücretli iznin esasını teşkil etmektedir. 4857 sayılı İş Kanunu’na göre, işçilerin fiilen işe başladığı tarihten itibaren deneme süresi de içinde olmak üzere en az 1 yıl çalışması halinde 14 iş günü dinlendirilmeleri gerekmektedir. Bu düzenleme emredici olup; işçi ve işveren anlaşarak bu haktan feragat edemezler.

Kanun, açık olarak yıllık ücretli iznin hak edilmesi halinde dinlenerek geçirilmesini vurgulasa da; işçilerin genel ekonomik sorunları, yeterince bilinçli olmamaları, fesih halinde yıllık ücretli iznin paraya çevrilmesi yıllık ücretli izinlerin az ya da hiç kullanılmamasına ve birikmesine yol açmaktadır. Bugün özellikle ülkemizdeki uygulamalara baktığımızda birçok işyerinde işçilerin 250-300 gün kadar birikmiş yıllık ücretli izinleri olduğu görülmektedir.

4857 sayılı İş Kanunu’nun 53 üncü maddesi kapsamında, işverenlerce işçilere verilecek yıllık ücretli izinlerin usul ve esaslarını belirlemek üzere çıkartılmış olan Yıllık Ücretli İzin Yönetmeliği’nin 20 nci maddesi gereğince işverenler; işçilerin yıllık ücretli izinlerini gösteren yıllık ücretli izin defteri veya kartoteks sistemi ile takip edilen kayıt belgesi tutmak zorundadır.

Yıllık ücretli izin hükümlerine uymayan işverenlere uygulanacak olan müeyyide 4857 sayılı Kanunun 103 üncü maddesinde belirtilmiştir. Buna göre, yıllık ücretli iznin İş Kanunu’nda belirlenen hükümlere aykırı olarak bölünmesi, yıllık ücretli izin yönetmeliğine uygun olmayan şekilde izin kullandırılması veya kullandırılmaması, sözleşmenin sona ermesi halinde eksik ödenmesi veya hiç ödenmemesi halinde işverenlere 2017 yılı için 295 TL. idari para cezası uygulanmaktadır. 

Kanaatimize göre; işverenlerin kanuni yükümlülüklerini zamanında yerine getirmesi, işçilerin yıllık ücretli izinlerini iş durumuna göre programlayarak kullandırmasının, öncelikle iş sağlığı ve güvenliği konusuna sonra da iş barışına katkı sağlayacağı düşünülmektedir. 

Bu çalışmamızda işçilerin yıllık ücretli izin hakkı konusu 4857 sayılı İş Kanunu kapsamında soru-cevap şeklinde izah edilmeye çalışılacaktır.

1) Yıllık Ücretli İzin Nedir, İşçiye Neden Yıllık Ücretli İzin Verilir?

Yıllık ücretli izin, belli bir süre çalışmış olan işçinin dinlenmek için iş görme borcundan gelir kaygısı ve kaybı olmadan bir süre feragat etmesidir. İşçi bu dönemde çalışmış gibi kabul edilerek işverenin yetkisi dâhilinde işin durumuna göre belli bir süre dinlendirilmektedir.

İznin veriliş amacı uzun süre çalışarak bedenen ve zihnen yorulan işçinin bir süre dinlenmesini sağlamaktır.

 

 

2) İş Kanunu’nda Belirlenen Yıllık Ücretli İzin Süreleri Ne Kadardır?

İş Kanunu’na göre, işçiye verilecek yıllık ücretli izin süresi işçinin aynı işverenin bir veya değişik işyerlerindeki toplam çalışma sürelerine göre belirlenir. Çalışma süresi; 1 yıl ile 5 yıl (dâhil) arasında olan işçiye en az 14 iş günü, 6 yıl ile 14 yıl (dâhil) arasında olan işçiye en az 20 iş günü, 15 yıldan (dâhil) fazla olan işçiye de en az 26 iş günü yıllık ücretli izin verilir.

3) İş Kanunu’nda Düzenlenen Yıllık Ücretli İzin Süreleri Avrupa Birliği Kanunları ile Uyumlu mudur?

İş Kanunumuzda yıllık ücretli izinler işçilerin çalışma sürelerine göre; 14, 20 ve 26 gün şeklinde düzenlenmiştir. Bu süreler yeraltı işlerinde çalışan işçiler için 4 er gün artırılarak uygulanmaktadır. Avrupa Birliğinin yıllık izni düzenleyen 2003/88 sayılı Direktifine göre, yıllık izne hak kazanmak için asgari çalışma süresi aranmaksızın ve işçinin çalışma süresi ile orantılı olarak en az 4 hafta izin verilmektedir.

Buna göre İş Kanunumuzda Avrupa Birliği normlarına uygun yeni bir düzenleme yapılması elzem görülmektedir. Çünkü yürürlükteki İş Kanunumuzda yıllık ücretli izin süresi asgari 2 hafta ya da 14 gün iken; 2003/88 sayılı Direktifte, asgari 4 hafta olarak belirlenmiştir.

4) İşçinin, İşverenin İş Kanunu Kapsamında Bulunmayan İşyerlerinde Geçen Süreleri Yıllık Ücretli İzin Hesabında Dikkate Alınır mı?

Yıllık izne hak kazanılıp kazanılmadığının hesabında, işçilerin aynı işverenin farklı işyerlerinde çalıştıkları süreler birleştirilmektedir. İşverenin, İş Kanunu kapsamına giren işyerinde çalışan bir işçinin, daha sonra işverenin aynı veya farklı işyerlerinde kanun kapsamına girmeden önce çalıştığı süreler yıllık ücretli izin hesabında dikkate alınır. İşçi önce işverenin İş Kanunu kapsamındaki bir işyerinde daha sonra kapsam dışındaki bir işyerinde veya tam tersi durumda yıllık ücretli izin açısından işçinin işveren nezdindeki tüm işyerlerinde yaptığı çalışma süreleri birleştirilir.

5) Yıllık Ücretli İzin Ne zaman Hak edilir, İznin Hangi Tarihte Kullanılacağına Kim Karar Verir?

Yıllık ücretli izin, işçinin işe başlama tarihi esas alınarak belirlenir. Örneğin, 1.1.2016 tarihinde ilk defa işe başlayan bir işçi yıllık ücretli iznini 1.1.2017 tarihinde hak etmiş olur. İşçinin 2016 yılına ait yıllık iznini 1.1.2017 ile 31.12.2017 tarihleri arasında kullanması gerekir.

Yıllık iznin ne zaman kullanılacağına karar verme yetkisi, işçinin talebi doğrultusunda yönetim hakkına haiz işverene aittir. İşverenin bu hakkı hüsnüniyet kuralları içerisinde değerlendirmesi gerektiği açıktır.

Kural olarak işçi, tek yanlı olarak “ben yıllık iznimi hak ettim, anayasal dinlenme hakkımı istediğim zaman kullanırım” deme hakkına sahip değildir. Ancak işçinin izin talebini bir ay önceden işverene bildirmesi halinde işverenin, işin durumuna göre işçiyi izne göndermesi iş barışını sağlamak açısından önemlidir. Bu hususta Kanun da iznin hak edildiğinde yılı içerisinde kullanılması gerektiğine vurgu yapmaktadır. İşçinin Kanuna uygun izin talebinin işveren tarafından değerlendirilmemesi, yıllık iznin işçiyi dinlendirme amacına aykırılık teşkil ettiği ve işverenin de bu hususta idari para cezası ile muhatap olabileceği hakikati göz ardı edilmemelidir.

Ayrıca işçinin mevcut izin yılı içinde kalan izin süresi kadar bir zaman dilimi varsa yıllık ücretli izin hakkının kendiliğinden kullanılması sonucu ortaya çıkar. Bu durum Alman ve İsviçre Hukuklarında da kabul edilen bir görüştür. 

İşçilerin izin taleplerinin çakışması halinde işveren, kıdem sırasına ve en son hangi işçinin izin kullandığına bakarak öncelik sırasını belirleyebilir.

İşçinin anayasal kaynaklı dinlenme hakkının işyerinin gereklerine, işin durumuna ve mümkünse işçinin talebine uygun olarak yerine getirilmesi iş barışı bakımından önemlidir. Çünkü işçinin talebine karşılık işveren yıllık iznini kullandırmazsa, işçi haklı nedenle iş sözleşmesini feshedebilir  (Yargıtay 7nci Hukuk Dairesi, 2013/16861 E. 2014/474 K. 16.1.2014).

6) Ücretsiz Yol İzni Hangi Hallerde Verilir?

Yıllık iznini işyerinin kurulu bulunduğu yerden başka bir yerde geçirecek olan işçilere talepleri halinde ve bu hususu belgelemeleri şartıyla gidiş ve dönüşlerinde yolda geçen süreleri karşılamak üzere işverence toplam 4 güne kadar ücretsiz yol izni verilmelidir. Bu durumda işçinin yıllık ücretli izin süresi ücretsiz yol izni müddeti kadar uzar.

7) Kısmi Süreli Ya da Çağrı Üzerine Çalışan İşçilerin Yıllık Ücretli İzin Hakkı Var mıdır?

4857 sayılı İş Kanunu’na bağlı bir yönetmelik olarak çıkarılan yıllık ücretli izin yönetmeliğine göre, kısmi süreli ya da çağrı üzerine çalışan işçiler tıpkı tam süreli çalışan işçiler gibi yıllık ücretli izin hakkından faydalanırlar (Madde-13). İşçilere yıllık ücretli izinleri çalışması gereken günlerde kullandırılmalıdır.

8) İş Kanunu’na Göre Toplu İzin Uygulaması Nedir ve Nasıl Uygulanır?

Yıllık İzin Yönetmeliğine göre, işveren veya işveren vekili Nisan ayı başı ile Ekim ayı sonu arasındaki süre içinde, işçilerin tümünü veya bir kısmını kapsayan toplu izin uygulaması yapabilir. Bu uygulamaya göre izin kurulu izin çizelgelerini; toplu izne çıkacak işçiler aynı zamanda izne başlayacak ve işçilerin izin sürelerine ve yol izni isteklerine göre, her işçinin izin süresinin bitimini gösterecek şekilde düzenlemeli ve ilan etmelidir.

Toplu izin dönemleri, henüz yıllık ücretli izin hakkını kazanamayan işçileri kapsayacak şekilde de belirlenebilir. Şayet sonraki yıl veya yıllarda toplu izin yönteminin uygulanmaması halinde, bu durumda olanların gelecek yıldaki izne hak kazanacakları tarih, genel esaslara göre belirlenir (Madde-10).

Toplu izin uygulanması halinde işveren, işyerindeki araç, gereç, donanım veya makinelerin bakımı, hazırlanması, temizlenmesi veya güvenliğinin sağlanması gibi zorunlu haller için gerekli ve yeterli sayıda işçiyi toplu izin dışında tutabilir. Bu durumda olan işçilerin yıllık ücretli izinleri toplu izin döneminden önceki veya sonraki bir tarihte kullandırılabilir (Madde-11).

Bu yöntem genellikle gelişmiş ülkelerde ve fabrikalarda yaygındır. Örneğin, Almanya’da Volkswagen fabrikaları Ağustos ayında bir grup işçiyi fabrikada çalışmaya devam etmek üzere görevlendirir ve diğer işçileri yıllık izne gönderir. Tatil döneminde fabrikada görevli olan işçiler, eksiklikleri tamamlar ve yeni modelin kalıp hazırlıklarını yaparlar. Şirket, yeni modele geçişi de işçilerin genel tatilinden sonra başlatır ve toplu izinden dönen işçiler zinde, sağlıklı ve huzurlu bir şekilde yeni modelin üretimine geçerler.

9) Yıllık Ücretli İzin En Fazla Kaça Bölünebilir?

İş Kanununun belirlediği prensip iznin bölünmeden kullandırılmasıdır. Ancak tarafların (işçi-işveren) anlaşması ile yıllık iznin bir bölümü 10 günden aşağı olmamak üzere, kalanı da izin bitene kadar bölünebilir. Örneğin, 20 gün izni olan bir işçi 10+1+1+1+1+1+1+1+1+1+1 şeklinde farklı zamanlarda bu iznini kullanabilir.

10) Cumartesi Günü Çalışılmayan İşyerlerinde Cumartesi Günü Yıllık Ücretli İzne Eklenir mi?

İş Kanununda haftanın 5 günü çalışılıp, cumartesi günü çalışılmayan işyerlerinde cumartesinin çalışılmış sayılacağına dair açık bir hüküm bulunmamaktadır. Normal olarak 7 günlük zaman diliminde tatil günlerinden önceki günlerde çalışan bir işçinin kesintisiz en az 24 saat dinlendirilmesi esastır. İşçi haftanın 5 günü çalışıp, cumartesi günü çalışmazsa cumartesi günü yıllık ücretli izin süresine eklenmeyecek, bir başka deyişle cumartesi günü yıllık ücretli izin süresinden düşülecektir.

KAYNAKÇA

Haluk Hadi SÜMER, İş Hukuku, Ankara 2014.

Hamdi MOLLAMAHMUTOĞLU, Muhittin ASTARLI, Ulaş BAYSAL, Ankara 2014.

Lütfi İNCİROĞLU, Sorulu-Cevaplı Yeni İş Hukuku Uygulaması, İstanbul 2005.

Müjdat ŞAKAR, Gerekçeli İçtihatlı İş Kanunu Yorumu, Ankara 2006. 

Nuray GÖKÇEK KARACA, Uygulamacılar İçin İşçi ve İşveren Rehberi, Özel Baskı, Ankara 2014.

Nuri ÇELİK - Nurşen CANİKLİOĞU - Talat CANBOLAT, İş Hukuku, 29. Baskı, İstanbul 2016.

Sarper SÜZEK, İş Hukuku, 13. Baskı, İstanbul 2017.

Uğur OCAK, Feshe Bağlı İşçilik Alacakları, 1. Kitap, Ankara 2015.

Murat ÖZVERİ, “Yıllık Ücretli İzin ve Yargı Kararları”, Legal İş ve Sosyal Güvenlik Hukuku Dergisi, Yıl: 2007, Sayı: 15, Sayfa, 921-942.

4857 Sayılı İş Kanunu, Resmi Gazete Tarihi 10.6.2003, Sayı: 25134.

Yıllık Ücretli İzin Yönetmeliği, Resmi Gazete Tarihi 3.3.2004, Sayı: 25391. 

 

01.08.2017

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.