Veysel Çiftçi
E.Vergi Müfettişi
veysell.ciftci@outlook.com

Vergi Uyuşmazlıklarında İzaha Davet Uygulaması

1-Giriş

Vergi mükellefiyetine ilişkin yükümlülük ve ödevlerin tam olarak yerine getirilmesi amacıyla vergi kanunlarının verdiği yetkiler çerçevesinde vergi idaresi, kamu idare ve müesseselerinden, mükellefler veya mükelleflerle muamelede bulunan diğer gerçek ve tüzel kişilerden çeşitli bilgiler toplamakta, yine bu amaç doğrultusunda mükellefler nezdinde inceleme ve denetimler yapmaktadır. Yapılan bu inceleme ve denetimler neticesinde vergi zıyaı tespit edilmesi halinde, mükellefler cezalı tarhiyatlara muhatap olabilmektedir. Ancak, ödenmesi gereken vergilerin doğruluğunu sağlamaya yönelik vergi incelemesi başta olmak üzere idarece gerçekleştirilen işlemler, süreci uzatabilmekte, bu da vergiye uyum maliyetlerini artıran bir faktör olarak ortaya çıkmaktadır. Yazımızda idari bir çözüm yolu olan izaha davet uygulaması karşılaşılan sorunlar üzerinden açıklanmaya çalışılmıştır.

2-İzaha Davet Uygulaması Nedir?

213 sayılı Vergi Usul Kanununun 370’inci maddesinin düzenlenmesiyle vergi mevzuatımıza  eklenen ve 519 sıra nolu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliğinde detaylarına yer verilen İzaha davet müessesesi, Bilgi, belge ve verilerden hareketle yapılan analizler neticesinde tespit edilen konular kapsamında verginin zıyaa uğradığına delalet eden emareler bulunduğuna dair yetkili merciler tarafından yapılmış ön tespitlerle ilgili olarak aynı merciler tarafından mükelleflerden açıklama talep edilmesi olup bu müessese, izaha davet edilen mükelleflerle ilgili yapılan değerlendirmeler sonucunda vergi zıyaına sebebiyet vermediği anlaşılan mükelleflerin konuyla ilgili vergi incelemesine veya takdir komisyonuna sevk edilmesini önlemekte veya vergi zıyaına sebebiyet verildiği durumlarda mükellefleri belirli şartlar dahilinde indirimli ceza uygulanmak suretiyle daha ağır müeyyidelerden korumaktadır.

Bu uygulamanın amacı; idare ve mükellefler arasındaki uyuşmazlıkların azaltılması vergiye gönüllü uyumun artırılması, vergiye uyum maliyetinin azaltılması, kayıt dışı ekonomi ile etkin bir şekilde mücadele edilmesi ve olayların gerçek mahiyetlerinin tespit edilmesi olarak sıralanabilir. İzaha davet için idarece herhangi bir sınırlama yapılmamış olup vergi zıyaına delalet eden her işlemde izaha davet mümkündür.

2.1- Mükellefler İzaha Davet Uygulamasına Başvuru Yapabilirler mi?

İzaha davet uygulaması, mükelleflerin talebi ile değil idarenin ön tespitleri ile başlatılan idari bir yoldur. Ön tespit ve izaha daveti, Gelir İdaresi Başkanlığı ve Vergi Denetim Kurulu Başkanlığı bünyesinde kurulan Ön Tespit ve İzah Değerlendirme Komisyonları yapar.

2.2- Ön Tespit ve Ön Tespitin Şartları Nelerdir?

Ön tespit, vergi kanunlarının verdiği yetki kapsamında vergi incelemesi yapmaya ve/veya mükelleflerle ilgili bilgi toplamaya yetkili olan kişiler tarafından doğrudan veya dolaylı olarak elde edilen bilgi, bulgu veya verilerin Ön Tespit ve İzah Değerlendirme Komisyonuna iletilmesi

Sonucunda, yetkili komisyon tarafından verginin zıyaa uğramış olabileceği yönünde yapılan tespiti ifade eder. Tespit tarihine kadar ön tespit konusu ile ilgili olarak; İhbarda bulunulmamış, Vergi incelemesine başlanılmamış, Takdir komisyonuna sevk işlemi yapılmamış, olması gerekir. İzaha davet uygulaması; idarenin bilgisi dahilinde olması nedeniyle pişmanlık yolunun kapandığı durumlar için getirilen mükellef lehine bir düzenlemedir. Haklarında ön tespit konusuyla ilgili ihbar bulunan mükelleflere izaha davet yazısı ya da sahte veya muhteviyatı itibarıyla yanıltıcı belge (SMİYB) kullanılmasına ilişkin ön tespit yazısı (SMİYB ön tespit yazısı) tebliğ edilmeyecek, ön tespit konusu ile ilgisi bulunmayan ihbarlar ise izaha davete veya SMİYB ön tespit yazısının tebliğ edilmesine engel teşkil etmeyecektir.

2.3- İzaha Davet Edilen Mükellefler Ne Yapmalıdır?

Kendilerine izaha davet yazısı gönderilen mükellefler, yazının tebliğ tarihinden itibaren 30 gün içerisinde yazılı olarak veya ilgili komisyona sözlü olarak açıklamalarını yapabilirler. Süresinde yapılan izah, Ön Tespit ve İzah Değerlendirme Komisyonu tarafından en geç 45 gün içerisinde değerlendirilerek sonuca bağlanır. İzaha davet yazısı tebliğ edilen mükellefler, yazının kendilerine tebliğ edildiği tarihten başlayarak 30 uncu günün sonuna kadar izahta bulunabilirler ya da izah yerine geçecek beyanname verebilirler. Komisyon tarafından izah değerlendirme sonuç yazısının tebliğ edildiği tarihten itibaren 30 uncu günün sonuna kadar izahı kabul edilmeyen mükelleflerin 213 sayılı Vergi Usul Kanununun 370 inci maddesinde belirtilen indirimli ceza uygulamasından yararlanabilmeleri için ön tespit konusuyla ilgili olarak izaha davet kapsamında beyanname vererek ödeme yapmaları gerekir. Kendilerine SMİYB kullanımı ön tespit yazısı gönderilen mükelleflerin, yazının tebliğ tarihinden itibaren 30 uncu günün sonuna kadar beyanname ve/veya bildirimlerini düzeltmeleri gerekmektedir. Mükellefler yapacakları izahı, Gelir İdaresi Başkanlığının resmi internet sitesi https://ivd.gib.gov.tr üzerinden giriş yaparak “İşlem Başlat” menüsünde bulunan “Vergi İşlemleri” başlığının altındaki “İzaha Davet İşlemleri” alanından elektronik olarak da yapabilirler. Öte yandan, izaha davet müessesesi kapsamında verilecek beyannameler için e-Beyanname uygulamasının “Özel Onay” kısmında yer alan “İZAH” seçeneği seçilerek, ön tespit tutanağında yer alan referans numarasının yazılması ve ilgili alanda yazının tebliğ tarihi bilgisinin yer almaması durumunda ise referans numarası ile birlikte tarih bilgisi de eklenerek ilgili işlemler yapılabilir.

2.4- İzahın Değerlendirilmesi Sonucunda Yapılacak İşlemler Nelerdir?

Mükellefler tarafından vergi zıyaına sebebiyet verilmediğine dair yapılan izahın; Komisyonca kabul edilmesi yani vergi zıyaı olmadığının değerlendirilmesi durumunda, bu durum mükellefe bildirilir. Komisyonca yeterli bulunmaması halinde alınan karar mükellefe bildirilerek ön tespit tutanağındaki tutarın beyan edilerek ödenmesi gerektiği belirtilir. Bu bildirim üzerine mükellefin, kararın tebliğ tarihten itibaren 30 gün içerisinde hiç verilmemiş olan beyannamesini

Vermesi veya eksik ya da hatalı beyanını düzeltmesi gerekmektedir. İzahı kabul edilmeyen mükellefler tarafından ön tespitte belirtilen hususlara ilişkin olarak izaha davet kapsamında beyanname verilmesi ve beyan üzerine tahakkuk edecek vergilerin de ödemenin geciktiği her ay ve kesri için, 6183 sayılı Kanunun 51 inci maddesinde belirtilen nispette uygulanacak gecikme zammı oranındaki izah zammıyla aynı sürede ödenmesi şartıyla vergi zıyaı cezası, zıyaa uğratılan vergi üzerinden %20 oranında kesilecektir.

Yapılan izahın; zıyaa uğramış olabilecek vergi tutarını doğrular nitelikte olması veya yeterli bulunmaması ve mükellef tarafından da ön tespit konusuyla ilgili olarak beyanname verilmemiş olması halinde vergi incelemesine veya takdir komisyonuna sevk işlemleri yapılır. İzaha davet uygulamasında 30 günlük izahta bulunma ve beyanname verme ve ödeme süreleri çok önemli olup, kendilerine izaha davet yazısı tebliğ edilen mükelleflerin indirimli ceza uygulamasından

Yararlanabilmeleri için bu süreleri geçirmeden izahta bulunma, beyanname verme ve ödeme yapmaları gerekmektedir.

2.5- Verilecek Beyannamelerde Yapılacak İşlemler Nelerdir?

İzaha davet edilen mükellefler ön tespit konusunda belirtilen konunun etkilediği tüm vergilere ilişkin olarak asgari ön tespit tutanağında belirtilen matrah veya vergi farkını kapsayacak şekilde beyanname vereceklerdir. Ön tespit tutanağında referans numarası yer alır. Bu numara; izaha davet yazısı, yapılan izah, izah değerlendirme sonuç yazısı ve izaha konu beyannameler arasındaki eşgüdümü sağlar. Bu nedenle izaha davet yazısına konu olan vergiye ilişkin verilecek beyannamelerde referans numarasına yer verilmesi gerekmektedir. Ön tespit tutanağında yer alan referans numarasının, izaha davet kapsamında, elektronik ortamda verilen beyannamenin ilgili alanına, kâğıt ortamında verilen beyannamenin ise sağ üst köşesine ayrıca yazılması gerekmektedir.

2.6-Mükellefin İzahta Bulunmadığı Durumda Yapılacak İşlemler Nelerdir?

Haklarında yapılan ön tespite ilişkin olarak kendilerine izaha davet yazısı tebliğ edilen mükelleflerin, yazının tebliğ tarihinden itibaren 30 gün içerisinde yetkili komisyona izahta bulunmamaları durumunda, komisyon tarafından izaha davet yazısında yer verilen zıyaa uğramış olabilecek vergi tutarının beyan edilmesi gerektiğine karar verilir. Komisyonun değerlendirme sonucunu içeren yazısının tebliğ edildiği tarihten itibaren 30 gün içerisinde hiç verilmemiş olan vergi beyannamelerinin verilmesi, eksik veya yanlış yapılan vergi beyanının tamamlanması veya düzeltilmesi, ödeme süresi geçmiş bulunan vergilerin, ödemenin geciktiği her ay ve kesri için, 6183 sayılı Kanunun 51 inci maddesinde belirtilen nispette uygulanacak gecikme zammı oranındaki izah zammıyla ödenmesi şartlarıyla vergi zıyaı cezası, zıyaa uğratılan vergi üzerinden %20 oranında kesilir.

2.7- Sahte veya Muhteviyatı İtibarıyla Yanıltıcı Belge Kullanılmasına İlişkin Ön Tespit Yapılan Mükellefler İzaha Davet Edilir Mi?

Vergi Usul Kanununun 359 uncu maddesinde yer alan kaçakçılık fiilleriyle verginin zıyaa uğratılmış olabileceği hallerde haklarında ön tespit yapılanlar izaha davet edilmezler. Ancak sahte veya muhteviyatı itibarıyla yanıltıcı belge kullanma fiilinin işlenmiş olabileceğine dair yapılan ön tespitlerde, kullanılan sahte veya muhteviyatı itibarıyla yanıltıcı belge tutarı,2023 yılı için 320.000 TL’yi geçmeyen veya bu tutarı geçse dahi ilgili yıldaki toplam mal ve hizmet alışlarının %5’ini aşmayan mükelleflere SMİYB ön tespit yazısı tebliğ edilir. Sahte veya muhteviyatı itibarıyla yanıltıcı belge kullanma fiilinin işlenmiş olabileceğine dair belge tutarının tespiti ile mal ve hizmet alış tutarının hesaplanmasında vergiler hariç tutarlar dikkate alınacaktır. Komisyonca ön tespit konusuyla ilgili olarak vergi zıyaına neden olmadığı değerlendirilen mükellefler hakkında konu ile ilgili olarak vergi incelemesine veya takdir komisyonuna sevk işlemi yapılmaz.

Örnek: Vergi Müfettişi DD tarafından yapılan vergi incelemesi sonucunda USL Ltd. Şti. hakkında sahte belge düzenleme yönünden vergi tekniği raporu düzenlenmiştir. Düzenlenen raporun sonuç bölümünde TMR Ltd. Şti.'nin, USL Ltd. Şti. tarafından düzenlenen sahte faturaları kullandığı bilgisi yer almaktadır. Bu faturaların tutarı vergiler hariç 100.000 TL, 150.000 TL ve 70.000 TL olup, şirketin ilgili yıldaki toplam mal ve hizmet alış tutarı ise 6.000.000 TL'dir. Buna göre, kullanılan sahte faturaların toplam tutarı (2023 yılı için 320.000 TL) ilgili yıldaki toplam mal ve hizmet alışlarının %5'i olan 300.000 TL'yi aşmış olmasına rağmen, söz konusu faturaların toplam tutarının bir takvim yılı için belirlenen 320 bin Türk lirası sınırını aşmaması nedeniyle mükellefe SMİYB ön tespit yazısı tebliğ edilecektir.

Örnek: Vergi Müfettişi SD tarafından yapılan vergi incelemesi sonucunda DMR Ltd. Şti. hakkında sahte belge düzenleme yönünden vergi tekniği raporu düzenlenmiştir. Düzenlenen raporun sonuç bölümünde KÇC Ltd. Şti.'nin, DMR Ltd. Şti. tarafından düzenlenen sahte faturaları kullandığı bilgisi yer almaktadır. Bu faturaların toplam tutarı vergiler hariç 1.000.000 TL olup, şirketin ilgili yıldaki toplam mal ve hizmet alış tutarı ise 25.000.000 TL'dir. Buna göre, kullanılan sahte faturaların toplam tutarı 2023 yılı için belirlenen 320.000,00 TL sınırını aşmış olmasına rağmen, söz konusu faturaların toplam tutarının ilgili yıldaki mal ve hizmet alışlarının %5'i olan 1.250.000 TL'yi aşmamış olması nedeniyle mükellefe SMİYB ön tespit yazısı tebliğ edilecektir.

Örnek: Vergi Müfettişi HA tarafından yapılan inceleme sonucunda GKTŞ Ltd. Şti. hakkında sahte belge düzenleme yönünden vergi tekniği raporu düzenlenmiştir. Düzenlenen raporun sonuç bölümünde DMZ Ltd. Şti.'nin,GKTŞ Ltd. Şti. tarafından düzenlenen sahte faturaları kullandığı bilgisine yer verilmiştir. Bu faturaların toplam tutarı vergiler hariç 1.000.000 TL olup, şirketin ilgili yıldaki toplam mal ve hizmet alış tutarı ise 10.000.000 TL'dir. Buna göre, kullanılan sahte faturaların toplam tutarı 2023 yılı hesap dönemi için belirlenen 320.000,00 TL sınırını ve ilgili yıldaki mal ve hizmet alışlarının %5'i olan 500.000 TL'yi aşmış olması nedeniyle mükellef kuruma SMİYB ön tespit yazısı tebliğ edilmeyecektir.

Mükelleflere SMİYB ön tespit yazısının tebliğ edilip edilmeyeceğinin belirlenmesinde kullanmış olduğu sahte veya muhteviyatı itibarıyla yanıltıcı belgeler, her bir ön tespit itibarıyla, daha önce o yıl için yapılan ön tespitlerdeki tutarlar da dikkate alınarak, 2023 yılı için 320 bin Türk lirasının ve/veya ilgili yıldaki toplam mal ve hizmet alışlarının %5’inin aşılıp aşılmadığı bakımından değerlendirilecektir Mükellefler hakkında tek bir vergi tekniği raporunda birbirinden farklı yıllara ilişkin sahte veya muhteviyatı itibarıyla yanıltıcı belge kullanılmış olabileceğine dair bulguların mevcut olması durumunda, söz konusu (2023 yılı için) 320.000,00 TL sınırının veya %5'lik oranın aşılmamış olması şartları her bir yıl itibarıyla ayrı ayrı değerlendirilecektir. Herhangi bir yıla ilişkin bu şartların sağlanmamış olması, diğer yıllarda bu şartları sağlayan mükelleflere bu şartların sağlandığı yıla ilişkin SMİYB ön tespit yazısı tebliğ edilmesine engel teşkil etmeyecektir.

2.8- Katma Değer Vergisi Mükellefleri Açısından Toplam Mal ve Hizmet Alışları Nasıl Belirlenir?

Katma değer vergisi (KDV) mükellefi olanlar açısından ilgili yıldaki toplam mal ve hizmet alışlarının belirlenmesinde, öncelikle tespit tarihine kadar verilen KDV beyannamelerinde yer alan indirilecek KDV'ye ilişkin her bir KDV oranı ayrı ayrı esas alınmak suretiyle söz konusu toplam mal ve hizmet alışlarına ulaşılacaktır. KDV mükellefiyeti bulunmayan basit usule tabi mükelleflerin ilgili yıldaki toplam mal ve hizmet alışlarının belirlenmesinde hesap özetinde yer alan "Dönem İçinde Satın Alınan Emtia" ve "Giderler" satırlarının toplam tutarı dikkate alınacaktır.

3-Kesilen Ceza İçin İndirim veya Uzlaşma Talep Edilebilir mi?

213 sayılı Kanunun 370 inci maddesinin (a) fıkrası kapsamında %20 oranında vergi zıyaı cezası kesilmesi halinde, bu ceza için, mükellefler 213 sayılı Kanunun 376’ncı maddesi kapsamında cezada indirim talep edebilirler veya tarhiyat sonrası uzlaşma başvurusunda bulunabilirler. Söz konusu Kanunun 370 inci maddesinin (b) fıkrası kapsamında sahte veya muhteviyatı itibarıyla yanıltıcı belge kullanma fiilinden dolayı ön tespite ilişkin yazı tebliğ edilen mükellefler ise, kesilen cezaya ilişkin tarhiyat sonrası uzlaşma başvurusunda bulunamaz ancak 213 sayılı Kanunun 37’ncı maddesi kapsamında cezada indirim talep edebilir.

3.1-İndirimli Ceza Koşullarını Taşımayan Mükellefler Beyanname Verebilirler mi?

213 sayılı Kanunun 370 inci maddesi kapsamında indirimli ceza uygulanması için gereken şartlardan herhangi birini taşımadığı anlaşılan mükelleflerin, vergi incelemesine başlanılmadan veya takdir komisyonuna sevk edilmeden beyannamelerini vermeleri durumunda, zıyaa uğratılan vergi üzerinden Vergi Usul Kanununun 344’üncü maddesi gereği %50 oranında vergi zıyaı cezası kesilir.

3.2- Verilen Beyannameler Üzerine Tahakkuk Eden Verginin 30 Gün İçinde Ödenmemesi Durumunda Ne Olur?

213 sayılı Kanunun 370 inci maddesi kapsamında verilen beyanname üzerine tahakkuk eden vergiler ile izah zammının mükelleflerce 30 günlük süre içerisinde ödenmemesi durumunda, %20 oranında kesilmiş olan indirimli ceza, %50 oranı esas alınarak ikmal edilir ve izah zammı

Gecikme faizine dönüştürülür. Mükellefler, yapacakları izahı desteklemek amacıyla, başta defter ve belgeler olmak üzere Vergi Usul Kanununun 3’üncü maddesi kapsamında her türlü delili sunabilirler. Düzeltme beyannamesi verip ödeme yapmayan mükelleflerin incelemeye, takdir komisyonuna sevk edilmesi veya özel esaslara alınması söz konusu değildir. Bu durumdaki mükellefler, ihtirazi kayıtla beyanname vermedikleri sürece artık dava da açamayacakları için beyan edilen vergi tahakkuk edip kesinleşecektir. Vergi dairesi ödenmeyen borçlar için ödeme emri göndererek cebri takip yoluna başvuracaktır.

4-Sonuç

213 sayılı Vergi Usul Kanununun 370’inci maddesinin yeniden düzenlenmesiyle vergi mevzuatımızda yer bulan  İzaha davet müessesesi ;vergi idaresiyle mükellefler arasındaki hukuksal uyuşmazlıkların kısa sürede çözüme kavuşturulması, idarenin zamanını daha etkin ve verimli kullanarak hizmet kalitesini artırması, verginin zıyaa uğradığına delalet eden emareler bulunduğunda hemen cezai müeyyidelere başvurmadan yapılan tespitler doğrultusunda mükelleflerden izahat istenmesi, ceza kesmeyi gerektirecek bir hususun bulunmadığı durumlarda ise mükelleflerin vergi incelemesine veya takdir  komisyonlara sevk edilmesini engelleyen bir uygulama olarak karşımıza çıkmaktadır. Vergi Usul Kanunu md.359’da belirtilen kaçakçılık suçları hariç vergi zıyaına delalet eden her işlemde izaha davet mümkündür. Vergi zıyaı cezasının %80 indirimli olarak kesildiği, tarhiyat sonrası uzlaşma ve cezada indirim imkanının da mevcut olduğu, yapılan tespitler neticesinde mükelleflerin özel esaslara alınmadığı, özel usulsüzlük cezalarının da önerilmediği izaha davet uygulamasının birçok açıdan mükellef lehine bir uygulama olduğu söylenebilir.

 Kaynakça: 519 Sıra Nolu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği-Gib.gov.tr

21.11.2023

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.