Veysel Çiftçi
E.Vergi Müfettişi
veysell.ciftci@outlook.com

Tarhiyat Öncesi ve Tarhiyat Sonrası Uzlaşmalarda Önem Arz Eden Hususlar

Uzlaşma, mükelleflerin ikmalen, re ’sen ve idarece tarh edilecek/edilen vergiler ve bunlara ilişkin kesilecek/kesilen vergi zıyaı cezaları konusunda yargı yoluna başvurmadan, vergi idaresi ile anlaşmak amacıyla başvurabilecekleri idari bir çözüm yoludur. 213 sayılı Vergi Usul Kanunu, Ek-1, Ek-11 maddeleri ile Tarhiyat Sonrası Uzlaşma- Tarhiyat Öncesi Uzlaşma Yönetmelikleri ile bunlara ilişkin düzenlemelerin yer aldığı Vergi Usul Kanunu Genel Tebliğleri uzlaşma kurumunun yasal zeminini oluşturmaktadır. Genel bütçeye giren vergi, resim, harçlar ile bunlara bağlı vergi zıyaı cezaları uzlaşma kapsamındadır. Bu vergi, resim, harç ve bunlara ait vergi zıyaı cezaları için başvurulabilecek uzlaşma tarhiyat öncesi ve tarhiyat sonrası uzlaşma olarak düzenlenmiştir.

Yazımızda, tarhiyat öncesi ve tarhiyat sonrası uzlaşma müesseselerinde önem arz eden hususlar ayrı ayrı değerlendirilmiştir.

Tarhiyat Öncesi Uzlaşma ve Kapsamı

• Tarhiyat öncesi uzlaşma toplantısı, henüz herhangi bir vergi/ ceza tarhiyatı yapılmadan önce vergi inceleme raporlarına dayanılarak, yapılmaktadır. Vergi İncelemesi yapmaya yetkili olanlarca yapılan incelemelere dayanılarak tarh edilecek ve vergi dairelerinin tarha yetkili olduğu bütün vergi, resim ve harçlar ile bunlara ilişkin olarak kesilecek vergi zıyaı cezası dahildir. (Vergi ve zıyaına VUK 359’ da belirtilen fiillerle sebebiyet verilmesi durumunda kesilecek cezalar hariç)
• 1/1/2023 tarihinden itibaren 15.000,00 TL’yi aşan usulsüzlük ve özel usulsüzlük cezaları da tarhiyat öncesi uzlaşma kapsamındadır.         
• Uzlaşmaya davet yazısının tebliğ tarihinden itibaren 15 gün içinde uzlaşma talebinde bulunabilir. Mükellefin bilinen en son adresine uzlaşmaya davet yazısının tebliğ edilememesi veya yazıda bildirilen yer ve tarihte uzlaşma davetine uyulmaması hallerinde “uzlaşma temin edilememiş” sayılır.
• Tarhiyat öncesi uzlaşmanın sağlanması sonucunda uzlaşılan vergi ve cezalara ilişkin tutanak (3 nüsha olarak düzenlenir bir örneği mükellef veya vekiline verilir) vergi dairesine gönderilir, düzenlenen uzlaşma tutanakları !!!“tahakkuk fişi” !!!mahiyetindedir. (Vergi dairesince ayrıca herhangi bir tahakkuk fişi düzenlenip, mükellefe gönderilmez)
• Uzlaşmanın sağlanması durumunda; üzerinde uzlaşılan vergi/ceza kesinleşmiş olur. (Uzlaşma sonucu düzenlenen tutanaklar kesin olup ilgili hususlar hakkında dava açılamaz ve hiçbir mercie başvurulamaz ihtirazı kayıt ve vergi hataları hariç ). Uzlaşılan vergi miktarı üzerinden VUK 112.madde uyarınca gecikme faizi hesaplanır.  
• Uzlaşma konusu, verginin matrah farkları itibarıyla bölünebildiği durumlarda kısmi uzlaşmaya imkân tanınmaktadır. Uzlaşılamayan kısım için dava-indirim haklarından faydalanabilir ancak tarhiyat sonrası uzlaşma talep edilemez.
• Tarhiyat öncesi uzlaşma başvurusunda bulunan mükellef belirlenen uzlaşma tarihinden önceki bir tarihte yazılı olarak vergi inceleme raporunu düzenleyene veya Komisyona başvuruda bulunarak uzlaşma başvurusundan vazgeçtiğini bildirmesi durumunda uzlaşma başvurusunda bulunmamış sayılır. Uzlaşma başvurusunda bulunmamış sayılma ile uzlaşmanın sağlanamamış olması arasında mükellefin tarhiyat sonrası uzlaşma başvurusunda bulunma hakkını kaybetmesi açısından önemli bir fark ortaya çıkmaktadır.
• Uzlaşma görüşmesi sonucunda komisyonun teklifinin mükellef tarafından kabul edilmemesi halinde “uzlaşma vaki olmamış” sayılır. Bu durumda komisyonun nihai teklifinin yer aldığı bir tutanak düzenlenir komisyon başkan ve üyeleri ile mükellef imzalanır. İmzalanan tutanağın bir örneği mükellefe verilir.
• Mükellef, komisyonun teklifini sonradan kabul etme imkânına sahiptir. Bu durumda mükellef, vergi dairesi tarafından düzenlenen vergi/ceza ihbarnamesine 30 günlük dava açma süresinin sonuna kadar uzlaşma komisyonunun teklifini kabul edebilir. Bu takdirde, söz konusu dilekçe ile başvuru tarihi itibariyle uzlaşma vaki olmuş sayılır ve buna göre işlem yapılır.
• Uzlaşılamayan vergi ve cezalara ilişkin olarak vergi dairesince düzenlenen ihbarnameye karşı, ihbarnamenin tebliğ tarihini takip eden 30 gün   içerisinde yargıya başvurma hakkı ve cezada indirim hakkı devam eder.
• Uzlaşma tutanağı vergi ve cezaların ödeme zamanlarından önce ilgiliye tebliğ edilmişse kanuni ödeme zamanlarında; ödeme zamanları kısmen veya tamamen geçtikten sonra ilgiliye tebliğ edilmiş ise ödeme süreleri geçmiş olanlar uzlaşma tutanağının tebliğ tarihinden itibaren bir ay içinde ödenir.
• Uzlaşmanın vaki olması durumunda, üzerinde uzlaşılan vergiyi veya vergi farkını ve vergi zıyaı cezasının (usulsüzlük ve özel usulsüzlük cezaları dahil ) % 75’ini, bu Kanunun ek 8 inci maddesinin birinci fıkrasının (1) numaralı bendinde yer alan ödeme süreleri içinde öderse üzerinde uzlaşılan cezanın % 25’i indirilir.
• Belirtilen süre içerisinde ödeme yapılmazsa uzlaşma hükümlerinden yararlanma hakkı kaybolmaz, ödenmeyen vergi aslı ve vergi zıyaı cezasının tahsili için 6183 sayılı AATUHK hükümlerine göre işlem tesis edilir ve 51’inci madde uyarınca gecikme zammı tatbik edilir

Tarhiyat Sonrası Uzlaşma ve Kapsamı

• Tarhiyat sonrası uzlaşma vergi dairesince düzenlenen vergi/ ceza ihbarnamesine dayanılarak yapılmaktadır. Mükellefler, adlarına tarh edilen vergi ve cezalar için düzenlenen vergi/ ceza ihbarnamesinin tebliğ tarihinden itibaren 30 gün içinde dava açma, uzlaşma, düzeltme ve cezada indirim talep edebilirler.
• Tarh edilen vergi ve kesilen vergi zıyaı  cezaları (Vergi ve zıyaına VUK 359 ve 370’b de belirtilen fiillerle sebebiyet verilmesi durumunda kesilecek cezalar hariç),yasal süresinden sonra verilen beyannameler ile pişmanlık talepli olarak kabul edilen ancak şartların ihlali nedeniyle kanuni süresinden sonra verilen beyanname olarak işleme tabi tutulan beyannameler üzerinden tahakkuk fişi ile tahakkuk ettirilen vergilere ilişkin olarak kesilen vergi zıyaı cezaları ile 1/1/2023 tarihinden itibaren 15.000,00 TL’yi aşan usulsüzlük ve özel usulsüzlük cezaları  tarhiyat sonrası uzlaşma kapsamındadır. 
• Uzlaşmaya davet yazısının tebliğ tarihinden itibaren 15 gün içinde uzlaşma talebinde bulunabilir. Mükellefin istemesi halinde 15 günlük süreye bağlı kalınmadan daha önceki bir tarih uzlaşma günü olarak belirlenebilir.
• Uzlaşma konusu, verginin matrah farkları itibarıyla bölünebildiği durumlarda kısmi uzlaşmaya imkân tanınmaktadır. Uzlaşmanın sağlanması durumunda; üzerinde uzlaşılan vergi/ceza kesinleşmiş olur. Uzlaşılan vergi miktarına, normal vade tarihinden uzlaşma tutanağının imzalandığı tarihe kadar geçen süre için ayrıca gecikme faizi hesaplanır.
• Uzlaşma sağlanamazsa komisyonun nihai teklifi tutanağa geçirilir. Mükellef, dava açma süresinin son gününe kadar komisyonun nihai teklifini kabul ettiğini bir dilekçe ile vergi dairesine bildirmesi halinde bu tarih itibariyle uzlaşma vaki olmuş sayılır ve buna göre işlem gerçekleştirilir.
• Mükellefin tutanağı tebellüğ ettiği tarihte dava açma süresi bitmiş veya 15 günden az kalmış ise, dava açma süresi tutanağın tebliğinden itibaren 15 gün olarak uzar.
• Uzlaşma talebinde bulunan mükellef, uzlaşma tutanağını imzalayıncaya kadar uzlaşma talebinden vazgeçtiğini beyan ederek kesilen vergi ve cezalar için indirimden yararlanabilir.
• Uzlaşmanın vaki olması halinde, buna ilişkin düzenlenen uzlaşma tutanağı vergi ve cezaların ödeme zamanlarından önce mükellefe tebliğ olunmuşsa normal vade tarihlerinde, ödeme zamanları kısmen veya tamamen geçtikten sonra tebliğ olunmuşsa ödeme süreleri geçmiş olanlar uzlaşma tutanağının tebliğinden itibaren bir ay içinde  
• Uzlaşma vaki olmamış ve yargı yoluna gidilmemiş ise; Taksit zamanlarından önce tahakkuk etmiş olması halinde,  taksit süreleri içinde, Taksit sürelerinin tamamen geçmesinden sonra tahakkuk  etmiş olması halinde, tahakkuk tarihinden itibaren bir ay  içerisinde, Taksit süresinin kısmen geçmesinden sonra tahakkuk etmiş  olması halinde, yalnızca süresi geçen taksit için tahakkuk  tarihinden itibaren bir ay içerisinde, Memleketi terk edenler, ölüm ve benzeri haller dolayısıyla  mükellefiyetleri kalkanlar adına ikmalen, re ’sen veya idarece  tarh olunan vergiler bakımından, tahakkuk tarihinden itibaren  bir ay içerisinde, Uzlaşma başvurusuna konu edilen vergi ve cezaların, dava  açma süresinin bittiği tarihten itibaren bir ay içerisinde,  ödenmesi gerekir
• Uzlaşmanın vaki olması durumunda, üzerinde uzlaşılan vergiyi veya vergi farkını ve vergi zıyaı cezasının (usulsüzlük ve özel usulsüzlük cezaları dahil ) % 75’ini, bu Kanunun ek 8 inci maddesinin birinci fıkrasının (1) numaralı bendinde yer alan ödeme süreleri içinde öderse üzerinde uzlaşılan cezanın % 25’i indirilir.
• Uzlaşma talebinden önce dava açılmışsa dava, uzlaşma işleminin sonuca bağlanmasından önce vergi mahkemelerince incelenemez; herhangi bir sebeple incelenir ve karara bağlanırsa bu karar hükümsüzdür. Uzlaşma vaki olursa uzlaşmaya varıldığı hususu ilgili mahkemeye bildirilir ve davanın incelenmeksizin reddolunması sağlanır. Uzlaşmanın vaki olmaması halinde mükellef, uzlaşmanın vaki olmadığına dair düzenlenen ve kendisine tebliğ olunan tutanağın tebliğinden itibaren genel hükümler dairesinde ve yetkili vergi mahkemesi nezdinde dava açabilir. Bu takdirde dava açma süresi bitmiş veya 15 günden az kalmış ise bu müddet tutanağın tebliğinden itibaren 15 gün olarak uzar.
• Uzlaşma sonucu tahakkuk ettirilen vergi ve gecikme faizi ile cezaların vadesinde ödenmemesi uzlaşmayı geçersiz kılmaz.

Mükellefler, tarhiyat öncesi veya tarhiyat sonrası uzlaşma uygulamalarından sadece birini tercih edebilir.

Mükellefler Açısından Hangi Aşamada Uzlaşmak Avantajlıdır?

Vade Yönünden

Yukarıda detaylarına yer verilen uzlaşma müesseselerinin kapsamında bir farklılık bulunmamaktadır. Uzlaşmaların vaki olunması durumunda cezalarda indirim imkânı her iki uygulamada da mevcuttur. Ancak tarhiyat öncesi uzlaşmadan yararlanması durumunda uzlaşma tutanağı aynı zamanda tahakkuk fişi yerine geçtiği için uzlaşılan vergi ve cezaların bir ay içinde ödenmesi gerekmektedir. Tarhiyat sonrası uzlaşmada ise cezalar, denetim elemanları tarafından tanzim edilen raporların ilgili vergi dairesi kayıtlarına intikal ettirilmesi, vergi dairesi tarafından tarh edilen tutarların mükellefe tebliğ edilmesinden itibaren 30 günlük yasal süre içerinde uzlaşma talebinin bildirilmesi, ilgili vergi dairesi tarafından belirtilen uzlaşma gününde, uzlaşmanın vaki olmasından sonra bir aylık süre içerinde ödenmesi gerekmektedir. Vergi ve cezaların vadesi yönünden tarhiyat öncesi uzlaşmanın mükellef lehine olduğu söylenebilir.

Gecikme Faizi Yönünden

Her iki uygulamada da uzlaşılan vergi ve cezalara verginin normal vade tarihinden son yapılan tarhiyatın tahakkuk tarihine kadar, gecikme faizi hesaplanmaktadır. Tarhiyat öncesi uzlaşma kapsamında tarh edilen tutarlara daha az gecikme faizi hesaplanmaktadır.

Tekerrür Hükümleri Yönünden

Bilindiği üzere Vergi Usul Kanunu madde 339’da,” Vergi zıyaına sebebiyet vermekten veya usulsüzlükten dolayı ceza kesilen ve cezası kesinleşenlere, vergi zıyaı cezasında cezanın kesinleştiği tarihi izleyen günden itibaren beşinci yılın isabet ettiği takvim yılının sonuna kadar, usulsüzlükte cezanın kesinleştiği tarihi izleyen günden itibaren ikinci yılın isabet ettiği takvim yılının sonuna kadar tekrar ceza kesilmesi durumunda, vergi zıyaı cezası yüzde elli, usulsüzlük cezası yüzde yirmi beş oranında artırılmak suretiyle uygulanır. Su kadar ki, artırım tutarı kesinleşen cezadan (kesinleşen birden fazla ceza olması durumunda bunlardan tutar itibarıyla en yükseğinden) fazla olamaz. Birinci fıkrada yer alan beş ve iki yıllık sürelerin hesabında, artırıma esas alınan cezaların kesinleşme tarihi dikkate alınır. Hükümlerine yer verilmiştir.

Öncesinde kesinleşmiş vergi zıyaı ve/veya usulsüzlük cezası bulunan mükelleflerin, belirtilen takvim yılı sonlarına kadar tekrardan ilgili cezalara muhatap olunması durumunda, tarhiyat öncesi uzlaşma müessesesinin tercih edilmesi durumunda daha öncesinde kesinleşen vergi zıyaı ve/veya usulsüzlük cezaları için uzlaşma komisyonu tarafından tekerrür hükümleri dikkate alınmadan sadece raporda önerilen tutarlar üzerinden uzlaşma yapılmaktadır. Kesinleşmiş vergi zıyaı ve/veya usulsüzlük cezası bulunan mükellefler tarafında belirtilen takvim yılı sonlarına kadar tekrardan ilgili cezalara muhatap olunması durumunda tarhiyat sonrası uzlaşma müessesesinin tercih edilmesi durumunda vergi dairesi tarafından tarh edilen tutarların (%50 /veya %25) artırımlı hali vergi ceza ihbarnamesi ile mükellefe tebliğ edilip, ilgili tutarlar dikkate alınarak uzlaşma yapılmaktadır. Tekerrür hükümleri açısından tarhiyat öncesi uzlaşmanın mükellef lehine olduğu görülmektedir.

15.09.2023

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.