Vedat Nair
Serbest Muhasebeci Mali Müşavir
Bağımsız Denetçi
vedatnair@hotmail.com

Ticari Defterlerin Önemi ve Delil Olma Özelliği

Ticari defterler işletmelere ait bilgileri açık ve anlaşılabilir şekilde ilgili kişilere sunacak evrakı müsbitelerdir. Bu defterler hakkında TTK, VUK, HMK ve İcra iflas Kanunu gibi kanunlarda kendi amacı doğrultusunda çeşitli düzenlemeler yer almaktadır. Türk Ticaret Kanunu açısından tutulması gereken defterler; (md. 64) yevmiye defteri, defterikebir ve envanter defteridir. Hesaplara ait olan bu defterler dışında ayrıca pay defteri, yönetim kurulu karar defteri ve genel kurul toplantı ve müzakere defteri de ticari defter olarak kabul edilir. Ayrıca Ticari Defterlere İlişkin Tebliğde VUK.’na göre ikinci sınıf sayılan tüccarların tutacağı işletme defterleri de ticari defterlerden sayılacağı ifade edilmiştir. Vergi Usul Kanunu açısından bilanço esasına tabi olan mükellefler (md. 182) yevmiye defteri, defterikebir, envanter defteri ticaret kanunuyla paralel olarak tutulması gereken defterlerdir. Bunlar dışında VUK.’da mükelleflerin faaliyet alanına göre destekleyici nitelik taşıyan ya da sınıfsal olarak mükellefiyeti itibariyle tutacağı defterlerde bulunmaktadır. Bunlardan bazıları; (md. 220)

• İşletme hesabı esasında tutulan defterler
• Serbest meslek erbabınca tutulan defterler
• İmalat defteri
• Yabancı nakliyat kurumlarının hasılat defteri
• Nakliyat vergisi defteri
• Çiftçi işletme defteri, gibi defterler.

Hukuk Muhakemeleri Kanununun 222. maddesinde de ticari defterlerin ibrazı ve delil olması hakkında düzenlemeler yer almaktadır. Kanunda ticari defterlerin ticari davalara konu edilmesi hakkında açıklamalar bulunmaktadır. Düzenlemelere göre ticari defterlerin, ticari davalarda delil olarak kabul edilebilmesi için kanuna göre eksiksiz ve usulüne uygun olarak tutulmuş, açılış ve kapanış onayları yaptırılmış ve defter kayıtlarının birbirini doğrulamış olması şartı aranmaktadır. Eğer açılış veya kapanış onayları yoksa ve içerdiği kayıtlar birbirini doğrulamıyorsa ticari defter kayıtları, sahibi aleyhine delil olabileceği unutulmamalıdır.

İcra İflas Kanununun 286. maddesinde ise konkordato hallerinde ticari defterlerin dikkate alınmasına dair düzenlemeler yapılmıştır.

Ticari Defterlerin Niteliği;

Uluslararası ve ulusal düzeyde ticari işlemlerin ticari defterler marifetiyle takip edilmesi genel uygulama olarak karşımıza çıkmaktadır. Ticaret kanunlarında yapılan düzenlemelerle her tacirin ticari defter tutması emredici kural olarak benimsenmektedir. Ticari defterler muamelelerin tacirin keyfiyetine göre not edildiği defterler değildir. Esasen ticari defterler, yapılan işlemleri muhasebe sistemine dayandırarak oluşturulan kayıtlarının izlendiği defterlerdir. Karar defterleri ise yine işletmenin faaliyetlerine yönelik olarak tutulan defterlerdir. Tüzel kişiliklerde defter tutma sorumluluğu yönetim organındadır. Anonim şirketlerde yönetim kurulu, limited şirketlerde müdürler defterleri ve muhasebe kayıtlarını kendi sorumluluğu altında uzman kişilere tutturmakla mükelleftir.

Ticaret kanununda yer alan düzenlemeler daha çok ticari işlemlere ve tacirin mal varlığını göstermesine yöneliktir. Vergi kanunlarında ise konu tamamen mali boyutta değerlendirilmekte ve vergi hesaplanmasına yönelik düzenlemeler temel alınmaktadır. İşte iki kanun arasındaki ayrışma bu noktada gerçekleşmektedir. Ticaret kanunu muhasebe kayıtlarını vergi için tutturmaz. Türkiye muhasebe standartları ve UFRS standartları baz alınarak kayıtlar tutulur. Fakat vergi mükellefiyeti bakımından devreye MSUGT ve diğer vergisel düzenlemelerin gireceği muhakkaktır. Dolayısı ile ticari anlamda “…Muhasebe Vergi Usul Kanununa ve vergi mevzuatına göre tutulamaz. Muhasebe vergi için tutulmaz….” ifadeleri ticaret kanunu düzenlemeleri ile vergi uygulamalarını bir birinden ayıran net bir ifadedir. Tutulan muhasebe kayıtları açıklık öğretisine uyumlu olmalıdır. Bu ifadeden uzaman bir üçüncü kişi tarafından tutulan kayıtlar anlaşılabilir. Üçüncü kişi, tacirden bağımsız ve yansız kişidir. Uzman kişi ibaresi ise muhasebe kayıtlarının meslek etiğine uygun olarak profesyonel kişi aracılığıyla tutulmasını işaret etmektedir. Yoksa herkes bilgisi dahilinde yapılan kayıtları yorumlayabilecektir. Ticaret kanununda temel defterler dışında hangi defterlerin tutulması gerektiği belirtilmemiştir. Oysa temel defterler dışında mükelleflerce farklı defterlerde tutulmaktadır. Ticaret kanununda yapılacak bir düzenlemeyle mükelleflerce tutulan diğer defterlerin de ticari defter olarak nitelendirilmesinin uygun olacağı kanısındayım.

İşletmeler ticari defteler de yer alacak kayıtlara ilişkin belgeleri fotokopi, karbonlu kopya, mikrofiş, bilgisayar kaydı veya benzer şekildeki bir kopyasını, yazılı, görsel veya elektronik ortamda saklamakla yükümlüdür. Defterlerin açılış ve kapanış onaylarının düzenlemelere uygun olarak yaptırılması defterlerin yasal hale gelmesi bakımından gereklidir. Böylece çift defter kullanımı olabildiğince engellenecektir. Çift defter sadece hesaplara ilişkin ticari defterlerde değil, aynı zamanda pay defteri, yönetim kurulu karar defteri ve genel kurul karar defterlerinde de sık rastlanan bir durumdur. Bu defterlerden herhangi biri kapatılmadan yenisi açılabilmekte, ihtilaflarda mahkemenin önüne değişik defterler gelebilmektedir.

Defter tutma yükümlülüğü tacir sıfatını kazanma, tacir sayılma ve tacir gibi sorumlu olma tarihinden veya anından itibaren başlar, saklama yükümlülüğü dışında, tacir sıfatı, tacir gibi sayılma ve tacir gibi sorumlu olma konumunun son bulmasına kadar devam eder.  Yukarıda Ticaret Kanununa göre tutulacak defterleri saymıştık. Görüldüğü üzere muhasebe kayıtlarını içeren defterler dışındaki defterleri de kanun ticari defter olarak kabul etmektedir. Kaldı ki işletmelerin faaliyetiyle alakalı kayıtları sadece muhasebe kayıtlarından ibaret saymak oldukça dar bir görüş olacaktır. Muhasebe kayıtları dışında işletmelerin yetkili organları tarafından alınan kararların son derece önemli olduğu, yapılan işlerin önemli kısmının da bu kararlar ile gerçekleştiğini bilmekteyiz. Dolayısı ile gerek hukuksal açıdan delil olması bakımından gerekse önemli muhasebe kayıtlarına mesnet teşkil etmesi bakımından bu defterler önemlidir (kıymetli bir gayrimenkul satışına/alımına ilişkin karar, kar dağıtıma ilişkin karar veya büyük bir yatırıma ilişkin alınmış karar...). Binaenaleyh basiretli bir tacir her türlü faaliyetini ve muhasebe kaydını belgeye dayandırmalıdır.

Kaynak:

-Türk Ticaret  Kanunu

-Türk Ticaret  Kanunu Gerekçesi

25.10.2023

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.