Vedat Nair
Serbest Muhasebeci Mali Müşavir
Bağımsız Denetçi
vedatnair@hotmail.com

Yeniden Değerleme Uygulamasının Kapsamı ve Yararları

2003 yılında yürürlüğe giren enflasyon düzeltmesi ile yeniden değerleme uygulaması kaldırılarak bilançoda yer alan parasal olmayan kıymetler düzeltilmiş değerleriyle yeniden tespit edilmişti. Yine yeniden değerleme uygulaması sonucu ortaya çıkan yeniden değerleme değer artış fonları enflasyon düzeltmesi sonucu kayıtlardan çıkartılmıştı. En son 2004’de uygulanan enflasyon düzeltmesi kuyumcular dışındaki mükellefler için belirlenen şartlar oluşmadığından uygulama alanı bulmamıştır.

Daha sonra 7144 sayılı Kanunun 5. maddesiyle VUK.’na eklenen geçici 31. madde gereğince tam mükellefiyete tabi ve bilanço esasına göre defter tutan gelir ve kurumlar vergisi mükellefleri (finans ve bankacılık sektöründe faaliyet gösterenler, sigorta ve reasürans şirketleri, emeklilik şirketleri ve emeklilik yatırım fonları, münhasıran sürekli olarak işlenmiş altın, gümüş alım-satımı ve imali ile iştigal eden mükellefler ile bu Kanunun 215. maddesi uyarınca kendilerine kayıtlarını Türk para birimi dışında başka bir para birimiyle tutmalarına izin verilenler hariç) bu maddenin yürürlüğe girdiği tarih itibarıyla aktiflerine kayıtlı bulunan taşınmazlarını (sat-kirala-geri al işlemine veya kira sertifikası ihracına konu edilen taşınmazlar hariç) 30.9.2018 tarihine kadar belirlenen şartlarla dahilinde yeniden değerleyebileceklerine dair düzenleme yapılmıştır. Düzenlemelere ilişkin olarak yayımlanan 500 sayılı VUK. Genel Tebliği ile taşınmazların yeniden değerlemesine dair açıklamalar getirilmiş ve 30.9.2018 tarihine kadar ihtiyari olarak uygulanmıştır. Ortaya çıkan net değer artışı ise %5 vergiye tabi tutulmuştur.

Bu defa 7326 sayılı Kanun’un 11. maddesiyle VUK.’nun geçici 31. maddesine eklenen fıkra ile 09.06.2021 tarihi itibarıyla aktiflerine kayıtlı bulunan taşınmazlar ve amortismana tabi diğer iktisadi kıymetler ve bunların amortismanlarının 31.12.2021 tarihine kadar yeniden değerlenebileceği ifade edilmiştir. Tam mükellef olan bilanço usulünde defter tutan kollektif, adi komandit ve adi şirketler de dahil olarak ferdi işletme sahibi gelir ve kurumlar vergisi mükellefleri uygulamadan yararlanabilecektir. Kapsam dışında olan mükellefler ise dar mükellefler, işletme esasında defter tutan mükellefler, serbest meslek kazanç defteri tutan mükellefleri, sigorta ve reasürans şirketleri, emeklilik şirket ve yatırım fonları, kuyumcular, Türk para birimi dışında başka para birimi ile defter tutan mükelleflerdir. Yeniden değerleme yapılması zorunlu olmayıp mükelleflerin tercihine bırakılmıştır. Bu kapsamda, dileyen mükellefler bilançolarında kayıtlı taşınmazlar ve amortismana tabi diğer iktisadi kıymetlerini aynı değerleriyle takip edebilirler.

VUK.’nun geçici 31. maddesine eklenen fıkraya ilişkin olarak yayımlanan 530 sayılı VUK. Genel Tebliği ile uygulamaya dair açıklamalar yapılmıştır.

Düzenlemeleri ilgili mevzuat dahilinde özetlemeye çalışalım;

VUK.’nun geçici 31. maddesine eklenen fıkra ile uygulamadan yararlanacak mükelleflere aktiflerine kayıtlı bulunan taşınmazlarla birlikte amortismana tabi diğer iktisadi kıymetlerini 31.12.2021 tarihine kadar yeniden değerleme imkanı tanınmıştır. Önceki uygulama taşınmazları kapsama alırken yeni düzenlemeler ile amortismana tabi diğer iktisadi kıymetlerde değerleme kapsamına alınmıştır. Geçici 31. maddenin taşınmazlar hakkındaki hükümleri amortismana tabi diğer iktisadi kıymetler içinde uygulanacaktır.

Yeniden değerleme uygulanacak iktisadi kıymetler; Boş arazi ve arsalar dahil taşınmazlar, amortismana tabi diğer iktisadi kıymetler ve boş arazi ve arsalar dışındaki iktisadi kıymetlerin amortismanlarıdır. Taşınmazlar (Türk Medeni Kanunu’nun 704. maddesi uyarınca arazi, tapu kütüğünde ayrı sayfaya kaydedilen bağımsız ve sürekli haklar, kat mülkiyeti kütüğüne kayıtlı bağımsız bölümler), Amortismana tabi diğer iktisadi kıymetler [taşınmaz mahiyetinde olmamakla birlikte VUK. uyarınca amortisman yoluyla itfası gereken gayrimenkul gibi değerlenen kıymetler (gayrimenkullerin mütemmim cüzleri ve teferruatı, tesisat ve makinalar, gemiler ve diğer taşıtlar, gayrimaddi haklar), demirbaşlar, sinema filmleri, şerefiyeler, araştırma-geliştirme harcamaları, özel maliyet bedelleri, aktifleştirilen ilk tesis ve taazzuv giderleri gibi kıymetler], amortismana tabi olanların amortismanları, yeniden değerlemeye tabi tutulacaktır.

Sat-kirala-geri al işlemine veya kira sertifikası ihracına konu edilen taşınmazlar ve amortismana tabi diğer iktisadi kıymetler ile bunların alım, satım ve inşa işleri ile devamlı olarak uğraşanların bu amaçla aktiflerinde kayıtlı bulunan emtia niteliğindeki kıymetler yeniden değerlemeye tabi tutulamayacaktır.

Devir ve tür değişikliklerinde yeniden değerleme oranının tespitinde söz konusu varlıkların  iktisap edildiği tarih esas alınmalıdır.

Finansal kiralama yoluyla iktisap edilen ve mülkiyeti devredilmiş olan taşınmazlara ait yeniden değerleme oranının belirlenmesinde iktisap tarihi olarak, kiracının kullanma hakkını aktifleştirdiği tarih esas alınacaktır. Mülkiyet hakkı devredilmemiş olan taşınmazlar kullanma hakları nedeniyle geçici 31. madde kapsamına girmez.

En son enflasyon düzeltmesi yapılan bilanço tarihinden sonra inşa edilerek aktifleştirilen binaların yeniden değerlemeye tabi tutulmasında, mükelleflerce bina maliyet bedeline dahil edilen arsa payı bedeli ile diğer maliyet unsurları ayrıştırılmak sureti ile yeniden değerleme hesaplanmalıdır. Buna göre, bu binaların yeniden değerleme sonrası değerlerinin hesaplanmasında, arsa payı için arsanın iktisap tarihine, enflasyon düzeltmesine tabi tutulmuşsa düzeltme yapılan son bilanço tarihine göre bulunacak yeniden değerleme oranı, diğer maliyet unsurları için ise binanın aktifleştirildiği tarihe göre bulunacak yeniden değerleme oranı dikkate alınacaktır. Bu binaların amortismanında kullanılacak yeniden değerleme oranı ise, binanın aktifleştirildiği tarihe göre bulunacaktır. Söz konusu binaların aktifleştirilmesinden sonra VUK.’un 272. maddesi uyarınca bina maliyet bedeline eklenen giderler ile 163 ve 334 Sıra No.lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliğleri uyarınca maliyet bedeline dahil edilen kredi faizleri ve kur farkları için ise parçalı yeniden değerleme yapılacaktır.

Ayrıca amortismanlar için dikkate edilmesi gerek husus; Yeniden değerlemeye tabi tutulacak taşınmazlar ile amortismana tabi diğer iktisadi kıymetlerin amortismanın herhangi bir yılda eksik ayrılması veya hiç ayrılmamış olması durumunda, yeniden değerlemeye esas alınacak değer, amortismanların tam olarak ayrılmış tutarıdır. Bu nedenle eğer amortismanların eksik ayrılması söz konusu ise yeniden amortisman hesaplama tablosu düzenlenmelidir. Bu hesaplama amortismanın tam ayrılmış varsayımı için yapılmalıdır.

Yeniden değerleme sonucu bulunan net değer artışı üzerinden %2 oranında vergi hesaplanır. Hesaplanan vergi işlemin yapıldığı tarihi izleyen ayın son günü akşamına kadar gelir veya kurumlar vergisi yönünden bağlı olunan vergi dairesine beyan edilmesi gerekmektedir. Üç taksitle ödenebilecek vergi tutarının ilk taksiti beyan süresinde, ikinci ve üçüncü taksitler beyan verme süresini takip eden ikinci ve dördüncü ayda ödenebilecektir. Örneğin işlem 15 Kasım 2021 yapılsın, beyan ve birinci taksit ödemesi 31 Aralık 2021 tarihine kadar, ikinci taksit takip eden ikinci ayda Şubat 2022, üçüncü taksit beyanı takip eden dördüncü ayda Nisan 2022’de ödenebilecektir.

Yeniden değerleme işlemine tabi tutulan her bir iktisadi kıymetin ve ek maliyetlerin bilgilerini içerecek bir tablo üzerinde yapılması yararlı olacaktır. Hesaplanan net değer artış tutarı bilançonun pasifinde özel bir fon hesabına alınmalıdır. Yeniden değerleme fonunun muhasebe kayıtlarının ise işletmenin durumuna göre iktisadi kıymet ya da hesap bazında ayrıntılı gösterilmesi uygun olacaktır.

Yeniden değerleme neticesinde ödenen vergi gelir ve kurumlar vergisinden mahsup edilemeyecektir. Aynı zamanda gelir ve kurumlar vergisinin matrahının tespitinde gider olarak kabul edilemeyecektir.

Amortismana tabi olup faydalı ömür süresini tamamlayan iktisadi kıymetlerin yeniden değerleme uygulamasından yararlanmaları mümkündür. Ancak bu durumda, faydalı ömrü sona ermiş amortismana tabi iktisadi kıymetlerin yeniden değerleme sonrasında bulunan değerleri üzerinden, daha önceki yıllarda ayrılmayanların yerine amortisman hesaplanamayacaktır. Ekonomik ömrü tamamlanmamış amortismana tabi iktisadi kıymetlerin yeniden değerleme sonrasında bulunan değerleri üzerinden amortisman ayrılmaya devam edilir. Beyanda bulunduktan sonra, yeniden değerlemeye tabi tutulmak istenen ilave iktisadi kıymetler için ek beyanname verilmesi mümkündür. İktisadi kıymetlerin maliyetlerinin nelerden oluştuğu ve ek maliyetlerin ne şekilde değerlendirileceği 530 sayılı VUK. Genel Tebliğinde ayrıntılı olarak açıklanmıştır.

Yeniden değerleme hesaplamasında dikkate alınacak oranların tespiti;

Önceden geçici 31. madde düzenlemelerine göre değerleme yapılmaması halinde enflasyon düzeltmesine tabi tutulan en son bilançoda bulunan iktisadi kıymetler ve taşınmazlar için 2021 Mayıs ayına ilişkin Yİ-ÜFE değeri olan (666,79), Ocak 2005 ayına ilişkin Yİ-ÜFE değerine (114,83), bölünmesiyle bulunan (666,79/114,83=5,80675) oranı kullanılır. Enflasyon düzeltmesi uygulanan en son bilanço tarihinden sonra edinilen iktisadi kıymetler ve taşınmazlar için 2021 Mayıs ayına ilişkin Yİ-ÜFE değeri olan (666,79) değerin iktisadi kıymetin ve taşınmazın iktisap edildiği ayı izleyen aya ilişkin Yİ-ÜFE değerine bölünmesiyle bulunan oran yeniden değerleme hesaplamasında kullanılır.

Önceden VUK geçici 31. maddesine göre yeniden değerleme yapılmış olanlar için 2021 Mayıs ayına ilişkin Yİ-ÜFE değeri olan (666,79) değeri 2018 yılı Mayıs ayına ilişkin Yİ-ÜFE (354,85) değerine bölünmesi ile bulunan (666,79/354,85=1,87907) oran yeniden değerleme hesaplamasında kullanılır.

Endekslere (Yİ-ÜFE) https://www.tuik.gov.tr/ sitesinden Yurt İçi Üretici Fiyat Endeksi (2003=100)  tablosuyla ulaşılabilir.

Yeniden değerleme işleminde kullanılacak formül;

A-Yeniden değerlemeye esas varlığın değerleme öncesi değeri

B-Yeniden değerleme öncesi amortisman

C- A-B= değerleme öncesi net değer

D-Yeniden değerlemeye esas varlığın değerleme sonrası değeri

E-Yeniden değerleme sonrası amortisman

F-D-E= değerleme sonrası net değer

Değer artışı = (C) Değerleme sonrası net değer- (F) Değerleme öncesi net değer

Yeniden Değerleme Uygulamasının Yararları;

-Öncelikle %2 oranında nispeten düşük vergi uygulanacağı için mükellefler için yüksek bir maliyet gerektirmeyen bir uygulamadır. 2018 yılında vergi oranı %5 olarak uygulanmıştı.

-İşletmelerin aktiflerinin yükselmesini sağlayacağından bilanço okuyucuların kararlarında olumlu etki yapabilecektir.

-TTK.’da düzenlenen sermayenin kaybı ve borca batık olma durumunun iyileştirilmesini sağlayabilir.

-Kredi verenlerin, varlıkların değerinin daha yüksek olduğunu görmelerini sağlar.

-Yeniden değerleme sonucu bulunan fonun sermayeye ilavesine olanak sağlamasıyla sermaye yapısının güçlenmesini sağlar. Oluşan fon nedeniyle sağlanan öz kaynak artışı çeşitli analizlerde işletme lehine sonuçlar doğurabilir.

-Yeniden değerlemeye tabi tutulan varlıkların satılması halinde pasifte özel fon hesabında gösterilen değer artışı tutarları, satış kazancına dahil edilmez. Bu durumda fon hesabı kayıtlarda kalmaya devam eder.

-Aktif büyüklüğüne neden olacağından işletme sınıflandırılmasında etkisi olabilir.

Dolayısı ile işletmelerin bilançolarında varlıkların daha güncel değerle gözükmesini sağlarken bir taraftan da yaratılan yeniden değerleme fonu ile öz sermaye tutarının artmasına neden olur.

Kaynak;

-VUK. 500 ve 530 Sayılı Genel Tebliği

-GİB. Taşınmazlar İle Amortismana Tabi Diğer İktisadi Kıymetlerin Yeniden Değerlemesi Broşürü

28.10.2021

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.