Vedat Nair
Serbest Muhasebeci Mali Müşavir
Bağımsız Denetçi
vedatnair@hotmail.com

Borçlar Kanunu, Ticaret Kanunu ve Vergi Usul Kanununda Fatura İle İlgili Düzenlemeler

Fatura nedir?

Fatura, tüccar tarafından yapılmış veya yapılacak satış yada işlerin bir bedele bağlanarak işin içeriğini, zamanını gösteren ve bedeli talep edecek taraf ile borçlanan müşteriye ilişkin bilgileri de içeren belgedir. (v.nair)

 

İhracatçılar meclisi tarafından faturanın ticari ve proforma olarak tanımı aşağıdaki şekilde yapılmıştır.

Ticari Fatura; Satılan malın cinsi, ismi, miktarı, birim satış fiyatı, teslim şekli ve toplam bedeli gibi bilgilerin beyan edildiği, satıcı tarafından alıcıya gönderilen hesap belgesidir. Fatura, sözleşmenin yapılması değil, yerine getirilmesi safhası ile ilgili ticari belgedir. Bu bakımdan fatura akdin şartlarını tespit eden değil, tespit edilmiş olan şartların bir kısmını gösteren ve bunları belirli şartlarla tevsik eden belge olarak tanımlanmıştır.

Proforma Fatura;  Bu belge daha çok dış ticaret işlemlerinde kullanılan ve teklif yerine geçen bir ön faturadır ve mali yükümlülüğü yoktur. Satıcının alıcıya gönderdiği, satacağı malın ismi, özelliği, miktarı, fiyatı, teslim ve ödeme şekli, sevkiyatın durumunu içeren bir tekliftir.

 • Proforma fatura hiçbir mali yükümlülük  yaratmamaktadır.

 •Alıcı bu teklif üzerine siparişi verir ve ödeme şekline göre harekete geçerse o zaman, satış artık kesinleşmiş,    fatura da kesin satış faturası veya ticari fatura diye adlandırdığımız faturaya dönmüş olacaktır.

 •Proforma fatura kelimesinin mutlaka bulunması gerekmektedir.

Fatura ile ilgili Türk Borçlar Kanununda yapılan düzenlemeler;

 

6098            sayılı Türk Borçlar Kanununda diğer tacir yardımcılarına ilişkin düzenlemelerin yapıldığı 552. maddesinde Toptan, yarı toptan veya perakende satışlarla uğraşan ticari işletmelerin görevli  veya  hizmetlileri, o ticari işletme  içinde, müşterilerin  kolaylıkla  görebilecekleri  bir yerde ve kolayca okuyabilecekleri bir biçimde, yazıyla aksine duyuru yapılmış olmadıkça, yetkili olduğu işlemler sayılmış olup bunlardan biri de yetkili oldukları işlemler hakkında faturaları imzalamaktır.

 

Toptan, yarı toptan veya perakende satışlarla uğraşan ticari işletmelerin görevli veya hizmetlileri, kendilerine yazıyla yetki verilmiş olmadıkça, işletme dışında ve kasa görevlileri atanmışsa, işletme içinde satış bedellerini isteyip alamazlar. Bu kişiler, satış bedellerini almaya yetkili bulundukları hâllerde, faturaları kapatmaya veya makbuz vermeye de yetkilidirler.

Fatura ile ilgili Türk Ticaret Kanununda yapılan düzenlemeler;

 

6102 sayılı TTK’nunun 21. maddesinin 1. bendi  ticari işletme olarak bir mal satmış, üretmiş, bir iş görmüş veya bir menfaat sağlamış olan tacirden, diğer taraf, kendisine bir fatura verilmesini ve bedeli ödenmiş ise bunun da faturada gösterilmesini isteyebileceğini. 2. bendi bir fatura alan kişi aldığı tarihten itibaren sekiz gün içinde, faturanın içeriği hakkında bir itirazda bulunmamışsa bu içeriği kabul etmiş sayılacağını düzenlemiştir.

 

TTK.’nunun 880. maddesinin 3. bendinde Piyasa Fiyatının nasıl tespit edileceği düzenlenmiştir. Buna göre Eşyanın değeri piyasa fiyatına göre, bu yoksa aynı tür ve nitelikteki malların cari değerine göre tayin edilir. Eşya, taşımak üzere teslimden hemen önce satılmışsa, satıcının faturasında taşıma giderleri mahsup edilerek gösterilen satış bedelinin piyasa fiyatı olabileceği belirtilmiştir.

 

Bir ortak avaryada deniz kazasından sonra gemi, yük ve navlunla ilgili kimselerin uğradıkları zararların ve bunlar tarafından yapılmış olan masrafların karşılama işlemine Dispeç denir. Bu işlem görevi ifa edecek kişiye de Dispetçi denir. TTK.’nunun 1280. maddesinde ilgililerden her biri dispeçin yapılması için gereken ve elinde bulunan belgeleri, özellikle çarter partileri, konişmento ve faturaları, dispeççiye vermekle yükümlü olduğu düzenlenmiştir.

 

6102 sayılı TTK.’da fatura ile düzenlemeler bunlar olmakla birlikte söz konusu belge hakkında 213 sayılı VUK.’nunda daha kapsamlı düzenlemelere yer verilmiştir.

 

Fatura ile ilgili VUK da yapılan düzenlemeler;

 

Maksat ve Yetki;

VUK.’nun 127. maddesinde yapılan düzenlemeye ile; faturasız mal bulunup bulunmadığını, fatura veya sevk irsaliyesinin varlığını tespit etmek, Taşıma irsaliyesi, sevk irsaliyesi ve faturanın taşıtta bulunmaması halinde bu belgelerin ibrazına kadar nakil vasıtalarını trafikten alıkoymak, taşınan malın sahibi belli değilse tespitine kadar malı bekletmek ve muhafaza altına almak konularında yoklama memurları yetkilidirler. Yoklamaya yetkili olanların bu husustaki görev ve yetkilerini sınırlamaya Maliye ve Gümrük Bakanlığı yetkili olmakla birlikte yoklama ve denetimde görevli memurların görevlerini ifa sırasında, güvenliklerinin sağlanmasına ilişkin esaslar Bakanlar Kurulunca belirlenir.

 

Kayıt Zamanı;
 

VUK. 219. maddesinde Muameleler defterlere zamanında kaydedilir. a) Muamelelerin işin hacmine ve icabına uygun olarak muhasebenin intizam ve açıklığını bozmayacak bir zaman zarfında kaydedilmesi şarttır. Bu gibi kayıtların on günden fazla geciktirilmesi uygun değildir. b) Kayıtlarını devamlı olarak muhasebe fişleri, primanota ve bordro gibi yetkili amirlerin imza ve parafını taşıyan mazbut vesikalara dayanarak yürüten müesseselerde, muamelelerin bunlara işlenmesi, deftere işlenmesi hükmündedir. Ancak bu kayıtların, muamelelerin esas defterlere 45 günden daha geç intikal ettirilmemesi gerekmektedir.

 

Faturanın Tarifi;

VUK.’nın 229. maddesinde fatura; satılan emtia veya yapılan iş karşılığında müşterinin borçlandığı meblağı göstermek üzere emtiayı satan veya işi yapan tüccar tarafından müşteriye verilen ticari vesika olarak tanımlanmıştır.

 

 

Faturanın Şekli;
 

VUK. 230. maddesine göre faturada en az aşağıdaki bilgiler bulunmalıdır. 1. Faturanın düzenlenme tarihi, seri ve sıra numarası; 2. Faturayı düzenleyenin adı, varsa ticaret unvanı, iş adresi, bağlı olduğu vergi dairesi ve hesap numarası; 3. Müşterinin adı, ticaret unvanı, adresi, varsa vergi dairesi ve hesap numarası; 4. Malın veya işin nevi, miktarı, fiyatı ve tutarı; 5. Satılan malların teslim tarihi ve irsaliye numarası, Nihai tüketicilerin tüketim amacıyla perakende olarak satın aldıkları malları kendilerinin taşıması veya taşıttırması halinde bu mallara ait fatura veya perakende satış fişinin bulunması yeterli olacaktır.

 

Faturanın Nizamı;
 

VUK. 231. maddesinde faturanın düzenlenmesinde uyulacak kaideler düzenlemiştir: 1. Faturalar sıra numarası dahilinde teselsül ettirilir. Aynı müessesenin muhtelif şube ve kısımlarında her biri aynı numara ile başlamak üzere ayrı ayrı fatura kullanıldığı takdirde bu faturaları şube ve kısımlarına göre şube veya kısmın isimlerinin yazılması veya özel işaretle seri tefriki yapılması mecburidir. 2. Faturalar mürekkeple, makine ile veya kopya kurşun kalemi ile doldurulur. 3. Faturalar en az bir asıl ve bir örnek olarak düzenlenir. Birden fazla örnek düzenlendiği takdirde her birine kaçıncı örnek olduğu işaret edilir. 4. Faturaların baş tarafında iş sahibinin veya namına imzaya mezun olanların imzası bulunur. 5. Fatura, malın teslimi veya hizmetin yapıldığı tarihten itibaren azami yedi gün içinde düzenlenir. Bu süre içerisinde düzenlenmeyen faturalar hiç düzenlenmemiş sayılır. 6. Bu Kanunun 232. maddesinin birinci fıkrasına göre fatura düzenlemek zorunda olanlar, müşterinin adı ve soyadı ile bağlı olduğu vergi dairesi ve hesap numarasının doğruluğundan sorumludur. (Ancak bu sorumluluk, aynı maddenin 2. fıkrasının uygulandığı halleri kapsamaz.) Fatura düzenleyenin istemesi halinde müşteri kimliğini ve vergi dairesi hesap numarasını gösterir belgeyi ibraz etmek zorundadır..

Fatura Kullanma Mecburiyeti;
 

VUK. 232 maddesinde Birinci ve ikinci sınıf tüccarlar, kazancı basit usulde tespit edilenlerle defter tutmak mecburiyetinde olan çiftçiler: 1. Birinci ve ikinci sınıf tüccarlara; 2. Serbest meslek erbabına; 3. Kazançları basit usulde tespit olunan tüccarlara; 4. Defter tutmak mecburiyetinde olan çiftçilere; 5. Vergiden muaf esnafa. Sattıkları emtia veya yaptıkları işler için fatura vermek ve bunlar da fatura istemek ve almak mecburiyetindedirler. Yukarıdakiler dışında kalanların, birinci ve ikinci sınıf tüccarlar ile kazancı basit usulde tespit edilenlerden ve defter tutmak mecburiyetinde olan çiftçilerden satın aldıkları emtia veya onlara yaptırdıkları iş bedelinin 800 lirayı geçmesi veya bedeli 800 liradan az olsa dahi istemeleri halinde emtiayı satanın veya işi yapanın fatura vermesi mecburidir. Fatura yerine geçen vesikalar;

Perakende Satış Vesikaları; VUK. 233. maddesinde düzenlenmiştir.

Gider Pusulası; VUK. 234. maddesinde düzenlenmiştir. Müstahsil Makbuzu VUK. 235. maddesinde düzenlenmiştir.   Defter ve Vesikaları Muhafaza; VUK. 253. maddesinde, Bu kanuna göre defter tutmak mecburiyetinde olanlar, tuttukları defterlerle üçüncü kısımda yazılı vesikaları, ilgili bulundukları yılı takip eden takvim yılından başlıyarak beş yıl süre ile muhafaza etmeye mecburdurlar. VUK. 254. maddesinde Bu kanuna göre defter tutmak mecburiyetinde olmıyanlar, 232, 234 ve 235. maddeler mucibince almaya mecbur oldukları fatura ve gider pusulası ve müstahsil makbuzlarını tarih sırası ile tanzim tarihlerini takip eden takvim yılından başlıyarak beş yıl süre ile muhafaza etmeye mecburdurlar.

 

Fatura ve fatura yerine geçen belgelerle ilgili özel usulsüzlükler ve cezaları;

VUK. 353. maddesinde fatura ve benzeri evrak verilmemesi ve alınmaması ile diğer şekil ve usul hükümlerine uyulmaması, fatura ve fatura yerine geçen belgelerle ilgili olarak;

 

Verilmesi ve alınması gereken fatura, gider pusulası, müstahsil makbuzu ile serbest meslek makbuzlarının verilmemesi, alınmaması veya düzenlenen bu belgelerde gerçek meblağdan farklı meblağlara yer verilmesi halinde; bu belgeleri düzenlemek ve almak zorunda olanların her birine, her bir belge için 190 liradan aşağı olmamak üzere bu belgelere yazılması gereken meblağın veya meblağ farkının % 10'u nispetinde özel usulsüzlük cezası kesileceği ve bir takvim yılı içinde her bir belge nevine ilişkin olarak tespit olunan yukarıda yazılı özel usulsüzlükler için kesilecek cezanın toplamı97.000 lirayı geçemeyeceği,

Perakende satış fişi, ödeme kaydedici cihazla verilen fiş, giriş ve yolcu taşıma bileti, sevk irsaliyesi, taşıma irsaliyesi, yolcu listesi, günlük müşteri listesi ile Maliye Bakanlığınca düzenlenme zorunluluğu getirilen belgelerin; düzenlenmediğinin, kullanılmadığının, bulundurulmadığının, düzenlenen belgelerin aslı ile örneğinde farklı meblağlara yer verildiğinin veya gerçeğe aykırı olarak düzenlendiğinin tespiti halinde, her bir belge için 190 lira özel uzulsüzlük cezası kesileceği, ancak, her bir belge nevine ilişkin olarak kesilecek özel usulsüzlük cezasının toplamı her bir tespit için 9.700 lirayı  bir takvim yılı içinde ise 97.000 lirayı geçemeyeceği düzenlemelerine yer verilmiştir.

232. maddenin birinci fıkrasının 1 ila 5 numaralı bentlerinde sayılanlar dışında kalan kişilerin fatura, gider pusulası, müstahsil makbuzu, serbest meslek makbuzu, perakende satış fişi, ödeme kaydedici cihaz fişi ve giriş ve yolcu taşıma biletlerini almadıklarının yetkililer tarafından tespit edilmesi halinde, bunlara bu maddenin 2 numaralı bendinde belirtilen cezanın beşte biri kadar, günlük kasa defteri, günlük perakende satış ve hâsılat defteri ile Maliye Bakanlığınca tutulma ve günü gününe kayıt edilme mecburiyeti getirilen defterlerin; işyerinde bulundurulmaması, bu defterlere yazılması gereken işlemlerin günü gününe deftere kayıt edilmemesi veya yoklama ve incelemeye yetkili olanlara istendiğinde ibraz edilmemesi halleri ile vergi kanunlarının uygulanması bakımından levha bulundurma veya asma zorunluluğu bulunan mükelleflerin bu zorunluluğa uymamaları halinde her tespit için 190 lira özel usulsüzlük cezası kesileceği de VUK.’nunun 353. maddesinde açıklanmıştır.

Ayrıca belge basımı ile ilgili bildirim görevini tamamen veya kısmen yerine getirmeyen matbaa işletmecilerine 700 lira özel usulsüzlük cezası kesileceği, ancak, bu bent uyarınca kesilecek özel usulsüzlük cezasının toplamı bir takvim yılı içinde 140.000 lirayı geçemeyeceğine de söz konusu kanunda yer verilmiştir.

Kaynaklar;

Türk Borçlar Kanunu
Türk Ticaret Kanunu
Vergi Usul Kanunu
http://www.tim.org.tr/tr/ihracat-ihracat-rehberi-gerekli-belgeler.html

21.10.2014

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.