Vedat Nair
Serbest Muhasebeci Mali Müşavir
Bağımsız Denetçi
vedatnair@hotmail.com

Ticari İşletmenin Niteliği

Türk Ticaret Kanunda ticari işletme 11. maddede tanımlanmıştır. Buna göre ticari işletme esnaf işletmesi için öngörülen sınırı aşan düzeyde gelir sağlamayı hedef tutan faaliyetlerin devamlı ve bağımsız şekilde yürütüldüğü işletmelerdir. Söz konusu sınırın ise Cumhurbaşkanı kararı ile belirleneceği düzenlemelerde ifade edilmiştir. Fakat bu hadler Cumhurbaşkanı hükümet sisteminden önce Bakanlar Kurulu kararı ile belirlendiğinden ilgili BK. Kararları 700 sayılı KHK.’nin 192. maddesiyle Cumhurbaşkanı kararı olarak değiştirilmiştir. Eski TTK.’da ticari işletme ticarethane, fabrika ve ticari şekilde işletilen diğer müesseseler olarak zikredilmekteydi. Fakat bu durum işletmelerin nitelendirilmesini zorlaştırmaktaydı. 6102 sayılı yeni TTK.’da ticari işletme ifadesi kullanılarak sadeleşmeye gidilmiş ve öznel hukuk sistemine uygun olarak önceden sayılan türler yerine ticari işletme ifadesi benimsenmiştir. Böylece ticari işletme ticaret kanununun merkezi haline gelerek bir kuram haline gelmiştir. Eski kanunda sayılan ticarethane, fabrika ve ticari şekilde işletilen diğer müesseselerin açıklanmasına da gerek kalmamıştır. Yeni ticaret kanununda farklı türler yerine daha açıklayıcı olması bakımından teorik bir tanımla ticari işletmeye yer verilmiştir.

Günümüzde ticari işletmeler ekonomik olarak çok daha büyük ölçeklerde ve daha fazla alanlarında faaliyet göstermektedirler. Örneğin ev araç gereçlerinin tamamını üreten devasa bir tesise fabrika deyip geçemeyiz. Bunlar öncelikle bir ticari işletme aynı zamanda uluslararası ticaretin parçası haline gelmiş devasa endüstri tesisleridir. Ya da önceden yaygın olarak kullanılan toptan ve perakende satış kavramlarının günümüz pazarlama teknikleriyle örtüştüğünü söyleyemeyiz. Bu ve benzeri ifade biçimleri eskide kalmış gibi görünüyor. Bilindiği gibi satış faaliyetleri artık daha çok internet üzerinden hem de satış sonrası diğer hizmetleri de kapsayacak biçimde gerçekleştirilmektedir. Dolayısı ile eskimiş kavramları terk ederek değişen ve gelişen iktisadi yaşama uygun ifadeleri kullanmak yapılan düzenlemelerin anlaşılabilir olması bakımından yararlı olacaktır. Ticaret kanununun gerekçesinde ifade edildiği üzere anılan eski türler bilgi toplumunun hizmet kavramına, bilişime hatta iletişimine de yabancı olup perakende ve toptan ticaretin eskimiş yüzünü taşımaktadır. Eski TTK.’da işletme türlerinin sayılması yanlış yorumlara da sebep olmuştur. Öyle ki bu durum ticari işletmelerin sayılan türlerle sınırlı olduğunu düşündürmüştür.   

Ticari işletme ilgili kanunda bir tür olarak tanımlandıktan sonra ticarethane, fabrika ve ticari şekilde işletilen diğer müesseselerin tanımlanmalarına da gerek kalmamıştır. Yeni ticaret kanunu başlıca türler gibi görünen ve eskimiş bu ifadelere yer vermemiştir. Ayrıca ticarethane ile fabrikanın 6762 sayılı kanunun 12. maddesinde sayılan faaliyetlerle uğraşan ve fabrikacılık tanımına uyan müesseselerin, ticari işletme vasfını taşımasalar bile kanunen ticari işletme olup olmadıkları tartışmalara neden olmuştur. Hatta 6762 sayılı Kanunun 13. maddesindeki ticari şekilde işletilen diğer müesseseler ile neyin kastedildiği belirlenememiş, diğer müesseseler ibaresi kanundaki düzenlemeler nedeniyle ticarethane ile fabrikanın müessese olduğu izlenimini vermiştir. Halbuki her iki birim müessese değil ticari işletmedir. 6762 sayılı kanun uzunca süre ticari hayatı düzenleyerek hizmet etmiştir ancak bazı tanımlamaların yanlış anlamalara yol açacak şekilde ifade edildiği görülmektedir.

Ticari işletme ticaret kanununun merkezi haline gelmiş olmasına rağmen kanunda esnaf işletmelerine yer verilmesi gibi bazı eleştirilebilecek yönlerde bulunmaktadır. Bu itibarla Türk Ticaret Kanununun esasen ticari işletmelere özgü düzenlemeler içermesi gerektiğini söyleyebiliriz.

Ticari faaliyetler ise doğrudan mal alışverişinin ötesine geçerek bilgi çağının argümanlarıyla büyük değişim ve gelişim gerçekleştirmiştir. E-ticaretin yaygınlaşması bu gelişmelerin en önemlisidir. Artık bilgi çağının insanı mal ya da hizmet alışverişini büyük oranda doğrudan pazara giderek gerçekleştirmemektedir. Ticari işletmelerin neredeyse tamamı da iletişimin ve bilişimin her alanını kullanarak hedef kitlesine ulaşmaya çalışmaktadır. Bu nedenle yeni nesil ticari işletmenin vizyonunun sürekli yenilik yapmak olduğunu söylemek abartılı bir ifade olmayacaktır. Zira günümüzde bilişim çağına ayak uyduramayan işletmelerin sürdürülebilir ticaretin bir parçası olmaları mümkün gözükmemektedir. Yeni TTK.’da ticari işletme açıkça belirtilen unsurlarla tanımlanan tür olarak belirlenmiştir. Böylece ticari işletme, iktisat biliminin ve işletme iktisadının işletmesinden, Rekabetin Korunması Hakkındaki Kanunun teşebbüsünden ayrılmaktadır.

Ticari işletme için önemli olan unsurlardan biride hiç şüphesiz mal varlığıdır. İşletmeye özgülenen malvarlığı bir bütün olarak kabul edilmelidir. Böylece bu malvarlığı bütünü sözleşmeye bağlı olarak devir, rehin, intifa, kira işlemlerine konu olabilir. Yani bir bütün olarak hukuki işlemlere konu edilebilir. Kanun tasarısında ticari işletmenin bir bütün olduğu vurgulanırken devir sözleşmesinin yazılı şekle tabi olması gerektiği, diğer taraftan da bütüne doğal olarak hangi malvarlığı unsurlarının dahil olduğu gösterilmelidir açıklamalarına da yer verilmiştir. Ticari işlemeyi bütün olarak tanımlayan malvarlığı içinde duran varlık önemli yer tutar. Bununla birlikte müşteri çevresi ticari işletme için önemli bir kıymet olarak kabul edilebilir. Hatta bu kıymet bazen işletme malvarlığı unsurlarından daha değerli olan işletmenin kendi değeridir. TTK.’nu gerekçesinde bu peştemaliye ya da good-will olarak açıklanmıştır. Her ne kadar naftalinli kelimeler gibi gözükse de peştemaliye tabiri hukukumuzda ve şerefiye olarak da muhasebe siteminde geçen ifadelerdir.  Ayrıca ticari unvan, kiracılık hakkı da ticari işletme için malvarlıksal değer olarak önem taşımaktadır.

Kaynak;

Türk Ticaret Kanunu

Türk Ticaret Kanunu Gerekçesi

26.04.2024

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.