Vedat Erdem
Serbest Muhasebeci Mali Müşavir
Bilim Uzmanı
vedaterdem1@gmail.com

Her Varlık İçin Farklı Amortisman Uygulaması Mümkün mü?

Muhasebe sisteminde birden fazla amortisman hesaplama yöntemi bulunmaktadır. Amortisman uygulayıcılar bu amortisman hesaplama yöntemlerinden kendilerine uygun olanı seçmekte serbest bırakılmıştır. 213 Sayılı Vergi Usul Kanunu’nun (VUK) amortisman ile ilgili hükümleri aşağıdaki gibidir.

Türk Dil Kurumu sözlüğünde amortisman; “Yıpranma payı.” olarak ifade edilmiştir.

Aynı sözlükte yıpranma payı ise; “Taşınmaz malların aşınmalarına karşılık olarak yıllık kârdan ayrılan belirli pay, aşınma payı, amortisman.” şeklindedir.

VUK’un 313’ncü maddesinde amortisman mevzuu düzenlenmiştir.

“İşletmede bir yıldan fazla kullanılan ve yıpranmaya, aşınmaya veya kıymetten düşmeye maruz bulunan gayrimenkullerle 269 uncu madde gereğince gayrimenkul gibi değerlenen iktisadi kıymetlerin, alet, edevat, mefruşat, demirbaş ve sinema filmlerinin birinci kısımdaki esaslara göre tespit edilen değerinin, bu Kanun hükümlerine göre yok edilmesi amortisman mevzuunu teşkil eder.”

534 Sıra No.lu V.U.K Genel Tebliği ile 1.1.2022'den itibaren 2.000,00 TL’yi aşmayan peştemallıklar ile işletmede kullanılan ve değeri 2.000,00 TL’yi aşmayan alet, edevat, mefruşat ve demirbaşlar amortismana tabi tutulmayarak doğrudan doğruya gider yazılabilir.

1-Normal Amortisman

Norman amortisman VUK madde 315’te düzenlenmiştir. “Mükellefler amortismana tâbi iktisadî kıymetlerini 320 nci maddenin dördüncü fıkrası saklı kalmak üzere, Maliye Bakanlığının tespit ve ilân edeceği oranlar üzerinden itfa ederler. İlân edilecek oranların tespitinde iktisadî kıymetlerin faydalı ömürleri dikkate alınır.”

2-Azalan Bakiyeler Usulüyle Amortisman

Mükerrer Madde 315’te düzenlenen azalan bakiyeler yöntemi;

“Bilanço esasına göre defter tutan mükelleflerden dileyenler, amortismana tabi iktisadi değerlerini, azalan bakiyeler üzerinden amortisman usulü ile yok edebilirler.

Bu usulün tatbikinde;

1. Her yıl, üzerinden amortisman hesaplanacak değer, evvelce ayrılmış olan amortismanlar toplamının tenzili suretiyle tesbit olunur. Enflasyon düzeltmesi yapılan dönemlerde, üzerinden amortisman ayrılacak değer, amortismana tâbi iktisadî kıymetin düzeltilmiş değerinden daha evvel ayrılmış olan amortismanların toplamının taşınmış değerleri indirilmek suretiyle tespit edilir.

2. Bu usulde uygulanacak amortisman oranı % 50'yi geçmemek üzere normal amortisman oranının iki katıdır.

3. Bu usulde amortisman süresi normal amortisman nispetlerine göre hesaplanır.

Bu sürenin son yılına devreden bakiye değer, o yıl tamamen yok edilir.”

3-Madenlerde Amortisman

Maden işletmelerinde amortisman uygulaması VUK’un 316’ncı maddesinde ifade edilmiştir.

“İşletme sebebiyle içindeki cevherin azalmasından dolayı maddi değerini kaybeden madenlerin ve taş ocaklarının imtiyaz veya maliyet bedelleri, ilgililerin, müracaatları üzerine bunların büyüklük ve mahiyetleri göz önünde tutulmak ve her maden veya taş ocağı için ayrı ayrı olmak üzere Maliye ve Sanayi Bakanlıklarınca belli edilecek nispetler üzerinden yok edilir.”

4-Fevkalade Amortisman

VUK’un 317. maddesinde ele alınan fevkalade amortisman yöntemi, iktisadi kıymetler üzerinde çeşitli nedenlerle olağandışı değer kayıpları oluşması durumunda uygulanmaktadır.

Amortismana tabi olup:

1. Yangın, deprem, su basması gibi afetler neticesinde değerini tamamen veya kısmen kaybeden;

2. Yeni icatlar dolayısıyla teknik verim ve kıymetleri düşerek tamamen veya kısmen kullanılmaz bir hale gelen;

3. Cebri çalışmaya tabi tutuldukları için normalden fazla aşınma ve yıpranmaya maruz kalan;

Menkul ve gayrimenkullerle haklara, mükelleflerin müracaatları üzerine ve ilgili Bakanlıkların mütalaası alınmak suretiyle, Maliye Bakanlığınca her işletme için işin mahiyetine göre ayrı ayrı belli edilen "Fevkalade ekonomik ve teknik amortisman nispetleri" uygulanır.

5-Amortismanlarda Süre

VUK’un 320. maddesine göre amortisman süresi, varlığın işletme kayıtlarına girdiği yıldan (aktife girdiği yıl) itibaren hesaplanmaya başlamaktadır. Maddenin devam hükümleri; “Bu sürenin yıl olarak hesaplanması için (1) rakamı mükellefçe uygulanan nispete bölünür.

Faaliyetleri kısmen veya tamamen binek otomobillerinin kiralanması veya çeşitli şekillerde işletilmesi olanların bu amaçla kullandıkları binek otomobilleri hariç olmak üzere, işletmelere ait binek otomobillerinin aktife girdiği hesap dönemi için ay kesri tam ay sayılmak suretiyle kalan ay süresi kadar amortisman ayrılır. Amortisman ayrılmayan süreye isabet eden bakiye değer, itfa süresinin son yılında tamamen yok edilir. (Kıst Amortisman)

Dileyen mükellefler, amortisman işlemine, işletme aktifine yeni kaydedilecek iktisadi kıymetler (ikinci fıkra kapsamındakiler hariç) için bunların kullanıma hazır olduğu tarihte başlayıp ve her bir hesap dönemi için kıymetin aktifte kaldığı süre kadar gün esasına göre amortisman ayırabilir. Sürenin gün olarak hesaplanması için Hazine ve Maliye Bakanlığınca tespit ve ilan edilen faydalı ömür süreleri üçyüzaltmışbeş ile çarpılır.

Mükellefler, Hazine ve Maliye Bakanlığının iktisadi kıymetler için tespit ve ilan ettiği faydalı ömürlerden kısa olmamak üzere amortisman süresini, her yıl için aynı nispet olmak kaydıyla, belirlemekte serbesttir. Şu kadar ki, bu süre Hazine ve Maliye Bakanlığınca belirlenen sürenin iki katını ve elli yılı aşamaz.

Mükellefler bu tercihlerini iktisadi kıymetin envantere alındığı geçici vergi dönemi sonu itibarıyla kullanırlar. Bu şekilde belirlenen amortisman süresi ve oranı izleyen dönemlerde değiştirilemez.

Her yılın amortismanı ancak o yıla ait değerlemede nazara alınabilir.

Amortismanın her hangi bir yıl yapılmamasından veya ilk uygulanan nispetten düşük bir hadle yapılmasından dolayı amortisman süresi uzatılamaz.

Bu maddenin birinci ya da üçüncü fıkrasına göre amortisman hesaplanmasına başlandıktan sonra bu hesaplama şeklinden vazgeçilemez.”

6-Amortisman Usulünü Seçme

Amortisman usulü VUK Mükerrer 320.maddesinde ifade edilmiştir.

“1. İktisadi ve teknik bakımdan bir bütün teşkil eden değerler için normal veya azalan bakiyeler usulü ile amortisman usullerinden yalnız birisi uygulanabilir.

2. Bir iktisadi değer üzerinden normal amortisman usulüne göre amortisman ayrılmasına başlandıktan sonra bu usulden dönülemez.

3. Bir iktisadi değer üzerinden azalan bakiyeler usulüne göre amortisman ayrılmaya başlandıktan sonra normal amortisman usulüne geçilebilir. Bu suretle usul değiştirenler keyfiyeti beyannamelerinde veya eki bilançolarda belirtmeye mecburdurlar. Kabul edilen yeni usul bu bildirimin yapıldığı beyannamenin taallük ettiği dönemden itibaren nazara alınır. Bu takdirde henüz yok edilmemiş olan değer kısmı, bakıye amortisman süresine bölünmek suretiyle eşit miktarlarla yok edilir.”

İstanbul Vergi Dairesi Başkanlığının 04.03.2013 tarihli 11395140-105[320-2012/VUK-1- . . .]-308 sayılı özelgesinde;

“… 2008 yılından bu yana normal amortisman yöntemini kullandığınız, 2012 yılında azalan bakiyeler yöntemine geçip geçemeyeceğiniz, normal amortisman yönteminden azalan bakiyeler yöntemine geçilememesi durumunda 2012 yılı ve daha sonraki yıllarda her yeni amortismana tabi varlık alışlarınız için azalan bakiyeler yönteminin kullanılıp kullanılamayacağı hususunda Başkanlığımız görüşü talep edilmektedir.

…

- Kurumunuz tarafından daha önce normal amortisman yöntemine göre amortisman ayrılmaya başlanılan iktisadi kıymetler ile ilgili olarak bu usulden, azalan bakiyeler usulüne geçilmesi mümkün değildir.

- Ancak, kurumunuza yeni alınan iktisadi kıymetler için azalan bakiyeler usulüne göre amortisman uygulamanız mümkündür.”

Özetlemek gerekirse “iktisadi ve teknik bakımdan bir bütün teşkil eden değerler için normal veya azalan bakiyeler usulü ile amortisman usullerinden yalnız birisi uygulanabilir.” hükmünden ve idare görüşünden hareketle yeni alınan sabit kıymetler için farklı amortisman yöntemi belirlenebilir. Dikkat edilmesi gereken konu iktisadi ve teknik bakımdan bir bütün teşkil eden varlıklardan biri için normal diğeri için azalan bakiyeler usulünün uygulanamayacağıdır.

KAYNAKLAR

213 Sayılı Vergi Usul Kanunu

11395140-105[320-2012/VUK-1- . . .]-308 Sayılı 04/03/2013 Tarihli Özelge

03.01.2021

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.