Vedat Erdem
Serbest Muhasebeci Mali Müşavir
Bilim Uzmanı
vedaterdem1@gmail.com

CMR Konvansiyonunda Taşımacının Sorumluluğu

Doğal kaynakların sınırlı oluşu, dengesiz dağılımı, teknolojik alt yapı farklılıkları, teknik bilgi ile nitelikli emeğin yetersiz oluşu vb. nedenlerden dolayı üretim yeterli düzeyde olmayabilir. Bu sebeple üretim ve kullanım için ihtiyaç duyulan hammadde, yarı mamul, mamul ve emtianın uluslararası hareket edebilmesi taşımacılık faaliyetinin önemini artırmaktadır. Taşıyıcının, taşımacılık faaliyetini belli standartlara göre icra etmesi taşımadan kaynaklı doğabilecek problemlerin önlenmesine ya da oluşan bu problemlerin ne şekilde çözümleneceğine dair yol göstermesi açısından son derece önemlidir. Bu standartlara örnek olarak 4 Ocak 1995 tarihli Resmi Gazete'de yayınlanan karayolu taşımacılığına ilişkin düzenlemeleri içeren CMR sözleşmesi (CMR Konvansiyonu) çalışma konumuzu oluşturmaktadır. Çalışmamızdaki ilgili maddeler CMR Konvansiyonundan alınmıştır.

Türk Dil Kurumunda konvansiyon “Anlaşma”, “Bir anayasa yapmak veya bir anayasayı değiştirmek için toplanan olağanüstü geçici meclis.” şeklinde karşılık bulmuştur.

“CMR (Convention Marchandise Routier) Uluslararası karayolu taşımacılığında koşulları standardize ederek taşıyıcının sorumluluklarını belirleyen bir sözleşmedir. Bu sözleşme 1978 yılında Cenevre'de yazılmış ve 1979 yılında Birleşmiş Milletler tarafından imzalanması için Dünya devletlerine gönderilmiştir.

Ülkemiz 1995 yılında bu sözleşmeyi imzalayarak Uluslararası Karayolu nakliyesini bu sözleşmenin yükümlülükleri altında gerçekleştirmeye başlamıştır.” [1]

Uygulama Alanı

(Madde 1)

1. Bu Sözleşme, Sözleşmede belirtildiği gibi yükleme yeri ve teslim için belirlenen yerin en az biri akit ülke olan iki ayrı ülkede olması halinde, tarafların ikametgâhı ve milliyetine bakılmaksızın ücret karşılığında yüklerin taşıt ile karadan taşınmasına ait her mukaveleye uygulanacaktır.

2. Bu Sözleşmenin uygulanması bakımından "taşıt" sözcüğü 19 Eylül 1949 tarihli Karayolu Trafiği Anlaşmasının 4 üncü maddesinde tanımlandığı gibi motorlu taşıtlar, dizi halinde taşıtlar, römorklar ve yarı römorklar anlamına gelir.

3. Bu Sözleşme taşımanın Devletler veya kamu kurum veya kuruluşları tarafından yapıldığı hallerde de uygulanacaktır.

4. Bu Sözleşme aşağıdaki durumlarda uygulanmayacaktır.

a) Uluslararası posta anlaşmaları gereğince yapılan taşımalarda,

b) Cenaze taşımalarında,

c) Ev eşyası taşımalarında,

5. Akit taraflar, iki veya birkaçı arasında yapacakları özel anlaşmalarla bu sözleşme hükümlerini değiştirmemeyi kabul ederler. Ancak, sözleşmeyi sınır trafiğine uygulamamak veya tamamen kendi ülkeleri içindeki taşıma etkinliklerinde yükler üzerinde hak iddia etmeye yarayan sevk mektubunun kullanılmasına izin vermek gibi durumlar bunun dışındadır.

Taşımacının Sorumlu Olduğu Kişiler

(Madde 3)

Bu Sözleşmenin uygulanması bakımından taşımacı, çalıştırdığı kişilerin ve taşımanın yapılması için hizmetlerinden yararlandığı diğer kimselerin görevleri sırasında hareket ve ihmallerinden sanki bu hareket ve ihmalleri kendisi yapmış gibi sorumlu olacaktır.

Taşıma Mukavelesinin Akdedilmesi ve Uygulanması

(Madde 4)

Taşıma mukavelesi bir sevk mektubunun düzenlenmesi ile gerçekleştirilir. Bu mektubun yokluğu usule aykırı oluşu veya kaybolması, bu Sözleşme hükümlerine tabi olacak olan taşıma mukavelesinin varlığı ve geçerliliğini etkilemez.

(Madde 5)

1. Sevk mektubu üç nüsha halinde düzenlenerek gönderici ve taşımacı tarafından imzalanır. Sevk mektubunun düzenlendiği ülkedeki yasaları izin verdiği takdirde, bu imzalar matbaada basılabilir veya onların yerine gönderici ve taşımacının mühürleri kullanılabilir. Birinci suret göndericiye verilir. İkinci yükle beraber gider. Üçüncüsü ise taşımacı tarafından saklanır.

2. Taşınacak yüklerin başka taşıtlara yüklenmesi gerektiği, bunların ayrı çeşit yükler olduğu veya ayrı partilere bölünmesi durumunda gönderici veya taşımacı her çeşit ve parti yük için ayrı bir sevk mektubu isteme hakkına sahiptir.

(Madde 6)

1. Sevk mektubu şu bilgileri içerecektir:

a) Sevk mektubu tarihi ve düzenleme yeri,

b) Göndericinin adı ve adresi,

c) Taşımacının isim ve adresi,

d) Yükün yükleme yeri, tarihi ve teslim için belirlenen yer,

e) Yükün gönderildiği kişinin isim ve adresi,

f) Yükün özelliğinin tarifi, ambalaj şekli ve tehlikeli yükler söz konusu olduğunda bunların herkesçe anlaşılacak şekilde tarifi,

ğ) Kaç para olduğu ve bunların özel marka ve sayıları,

h) Yükün brüt ağırlığı veya başka bir şekilde ifade edilmiş ise miktarı,

ı) Taşıma ücretleri (Taşıma bedeli, ek giderler, gümrük resimleri ve mukavelenin akdinden teslime kadar yapılan diğer ödemeler)

j) Gümrük ve diğer formaliteler için gerekli talimatlar,

k) Aksine olabilecek herhangi bir hükme bakılmaksızın, taşımanın bu Sözleşme hükümlerine tabi olduğunu bildirir not.

2. Gerekli durumlarda sevk mektubu şu bilgileri de ayrıca içerecektir:

a) Aktarmaya izin verilmediğini belirten not,

b) Göndericinin ödemeyi kabul ettiği ödemeler,

c) Yükün tesliminde yapılacak ödentilerin miktarı,

d) Yük değerinin beyanı ve tesliminde özel faizi temsil eden miktar,

e) Yükün sigorta edilmesine dair göndericinin alıcıya vereceği direktif,

f) Taşımanın tamamlanması için anlaşmaya varılmış zaman süresi,

ğ) Taşımacıya verilen belgelerin listesi. 3. Taraflar, yarar gördükleri diğer hususları da sevk mektubuna yazabilirler.

(Madde 8)

1. Yükü teslim aldığı sırada taşımacı şunları kontrol edecektir:

a) Parça sayısı ve bunların üzerindeki marka ve numaralar bakımından sevk mektubundaki beyanların doğruluğu,

b) Yükün ve bunların ambalajının görünürdeki durumu.

…

(Madde 9)

1. Sevk mektubu, taşıma mukavelesinin akdine, mukavelenin koşullarına ve yüklerin taşımacı tarafından kabulüne, karine teşkil eder.

2. Sevk mektubunda, taşımacı tarafından beyan edilmiş çekince yok ise aksi kanıtlanmadıkça tesellümde yükün ve ambalajların iyi durumda olduğu, sayılarının, marka ve numaralarının sevk mektubunda yazılı olanlara uyduğu varsayılır.

(Madde 11)

1. Malların tesliminden önce tamamlanması gereken gümrük ve diğer formalitelerin yerine getirilmesi için, gönderici, lüzumlu belgeleri sevk mektubuna iliştirecek yahut da taşımacıya verecek ve talep ettiği diğer bilgileri kendisine sağlayacaktır.

2. Taşımacı bu belgelerle verilen bilgilerin doğruluğunu ve yeterliliğini incelemek zorunda değildir. Gönderici bu gibi belgelerin bulunmaması, yetersiz olması veya usule aykırı oluşundan doğacak zarar, ziyan ve hasardan, taşımacıya karşı sorumludur. Ancak, taşımacının hatası veya ihmali görülen durumlar bu hüküm dışındadır.

3. Sevk mektubunda belirtilen bu mektuba ekli veya kendilerine verilen belgelerin kaybından veya hatalı kullanılmasından doğacak sonuçlardan taşımacı, komisyoncu gibi aynı derecede sorumludur. Ancak, taşımacın ödeyeceği tazminat yükün kaybolması halinde ödenecek tazminatı geçemez.

Taşımacının Sorumluluğu

(Madde 17)

1. Taşımacı, yükü teslim aldığı andan, teslim edinceye kadar, bunların kısmen veya tamamen kaybından ve doğacak hasardan sorumludur.

2. Eğer kayıp, hasar veya gecikme istek sahibinin hatası veya ihmalinden, taşımacının hatasından değil de, istek sahibinin verdiği talimattan, yüke has bir kusurdan yahut da taşımacının önlenmesine olanak bulunmayan durumlardan ileri gelmiş ise, taşımacı sorumlu tutulamaz.

3. Taşımacı taşımayı yapmak için kullandığı kusurlu taşıtları, bu taşıtı kiraladığı kişinin veya vekilinin yahut çalışanlarının hata ve veya ihmallerinden dolayı sorumludur.

4. Madde 18 paragraf 2 ila 5'e uygun olmak üzere kayıp veya hasar durumları aşağıda belirtilen koşullardan bir veya bir kaçının doğal sonucu olan özel risklerden doğmuş ise, taşımacı sorumlu tutulamaz.

a) Kullanılmasında anlaşmaya varılmış ve sevk mektubunda açıkça belirtilmiş olduğu üzere, madeni levha ile kaplanmamış açık taşıtlar kullanılması,

b) Ambalajlanmadıkları veya kötü ambalajlandıkları zaman, özellikleri gereği fire veren veya hasara uğrayan malların ambalajlanmaması veya hatalı ambalajlanmış olması,

c) Yükün gönderici, alıcı veya bunlar adına hareket eden kişiler tarafından alınması, taşınması, yüklenmesi, yığılması veya boşaltılması,

d) Özellikle kırılma, paslanma, çürüme, kuruma, normal fire yahut da güve ve haşerattan kısmen veya tamamen zarar görebilecek malların özelliği,

e) Sandık veya paketlerin üzerindeki marka veya numaraların yetersiz veya hatalı oluşu,

f) Canlı hayvan nakli,

5. Kayıp, hasar ve gecikmeye neden olan faktörlerden bazıları bakımından bu maddeye göre sorumlu olduğu faktörlerin kayıp, hasar ve gecikmeye yaptıkları katkı oranında sorumlu olacaktır.

Örnek dava kararları;

1-“… İstanbul Anadolu 7. Asliye Ticaret Mahkemesi’nce verilen 31.03.2015 tarih ve 2014/882-2015/273 sayılı kararın Yargıtay'ca incelenmesi duruşmalı olarak davalı… Ş. vekili tarafından istenmiş…

Davacı vekili, davacı şirkete sigortalı emtianın davalı alt taşıyan ********** Tarafından Fransa'dan Türkiye'ye taşıması sırasında hasar gördüğünü, 20.636 kg'lık plastik hammadde türü emtianın taşıyıcı ########## A.Ş. sorumluluğunda diğer alt taşıyıcı davalıya ait araçla taşındığı sırada araçta çıkan yangın sonucunda tamamen yandığını, müvekkilinin yaptırdığı ekspertiz raporu neticesinde dava dışı sigortalıya 22.09.2011 tarihinde 37.180,75 Euro hasar bedelinin ödendiğini, böylelikle sigortalısının halefi olduğunu ve rücu hakkı doğduğunu, davalıların zarardan müştereken sorumlu olduğunu ileri sürerek 37.180,75 Euro rücuen tazminat alacağının, tazminatın ödendiği 22.09.2011 tarihinden itibaren 1 yıl vadeli döviz hesaplarına işletilecek en yüksek faiziyle birlikte davalılardan tahsiline karar verilmesini talep ve dava etmiştir.

Davalı... Ş. vekili, dava konusu emtianın hasar görmesinde müvekkiline mesuliyet yüklenemeyeceğini, CMR 17/2. maddesi gereği davalının sorumluluğunun bulunmadığını savunarak davanın reddini istemiştir.

Diğer davalı şirket, davaya cevap vermemiştir.

Mahkemece iddia, savunma, bilirkişi raporu ve tüm dosya kapsamına göre; davalılar arasında alt-üst taşıyıcı ilişkisinin sabit olduğu, araç yangını sonucunda taşınan yükte oluşan hasardan davalılar fiili taşıma işini icra eden ********** isimli şirket ile üst taşıyıcı olarak aynı taşımada sorumluluk üstlenen ########## A.Ş.'nin sorumlu oldukları, CMR 23/2 maddesindeki hükme uygun olarak telef olan 20.636 kg'lık termoplastik hammaddenin taşınmak üzere kabul edildiği yer ve zamandaki kıymeti üzerinden rayiç bedeli ile uyumlu fabrika çıkış bedelinin 37.180,75 Euro olduğu ve davalıların bu bedelden sorumlu oldukları gerekçesiyle davanın kabulüne, 37.180,75 Euro tazminatın CMR 27. maddesi uyarınca dava tarihinden itibaren işleyecek %5 döviz faizi ile birlikte davalılardan müştereken ve müteselsilen tahsiline karar verilmiştir.

Kararı, davalı... Ş. vekili temyiz etmiştir.

Dava dosyası içerisindeki bilgi ve belgelere, mahkeme kararının gerekçesinde dayanılan delillerin tartışılıp, değerlendirilmesinde usul ve yasaya aykırı bir yön bulunmamasına göre, davalı... Ş. vekilinin tüm temyiz itirazları yerinde değildir.

SONUÇ: Yukarıda açıklanan nedenlerden dolayı, davalı... Ş. vekilinin bütün temyiz itirazlarının reddiyle usul ve kanuna uygun bulunan hükmün ONANMASINA, 16.06.2021 tarihinde oybirliğiyle karar verildi.” (11. Hukuk Dairesi 2019/5155 E. , 2021/5120 K.)

2-“…1. Asliye Hukuk Mahkemesi’nce bozmaya uyularak verilen 01.07.2020 tarih ve 2019/524-2020/343 sayılı kararın Yargıtayca incelenmesi davalı vekili tarafından istenmiş ve temyiz dilekçesinin süresi içinde verildiği anlaşılmış olmakla…

Davacı vekili, müvekkili şirketin Hollanda'nın Ridderkerk şehrine gönderdiği emtianın davalı şirkete ait araçlarla taşındığını, CMR senedinde emtianın +2 derecede taşınması gerektiğinin yazılı olduğunu ancak davalı tarafça bu şarta uyulmadığını, taşıma sırasında yüksek ısıya maruz kalan emtianın hasara uğradığını, olay nedeniyle alıcı firma tarafından 14.158 EURO eksik ödeme yapıldığını ileri sürerek 14.158 EURO karşılığı 42.898,74 TL'nin dava tarihinden itibaren işleyecek ticari faizi ile birlikte davalıdan tahsilini talep ve dava etmiştir.

Davalı vekili, ekspertiz raporu ve şoför ifade tutanağına göre malda herhangi bir ısı hasarının söz konusu olmadığını, raporda fiziki hasardan bahsedildiğini, malların 2. kalite olduğunu, malların taşındığı kaplar içerisinde birçok sapsız üzüme rastlandığının ifade edildiğini, CMR 17/2 maddesine göre mala has kusurdan meydana gelen zarardan taşıyıcının sorumlu olmadığını, ambalajlama, yükleme ve istiflemeden kaynaklanan hasarlardan taşıyıcının sorumlu tutulamayacağını, hasar nedeniyle taşıyıcının ödeyeceği meblağın CMR hükümlerine göre hesaplanmadığını savunarak davanın reddine karar verilmesini talep etmiştir.

Mahkemece bozma ilamına uyularak yapılan yargılama sonucunda, davacının dava dışı şirkete gönderdiği yaş üzüm emtiasının davalı taşıyıcının sorumluluğunda iken zarara uğradığı, meydana gelen bu zarardan davalı şirketin sorumlu olduğu ve üzümün kilogram fiyatının 2,38 TL olarak belirlendiği, zarar gören üzüm miktarı 16.950 kg olduğundan 40.341,00 TL'nin dava tarihi olan 05.03.2014 tarihinden itibaren işleyecek ticari faizi ile birlikte davalıdan alınarak davacıya verilmesine, fazlaya ilişkin istemin reddine karar verilmiştir.

Kararı, davalı vekili temyiz etmiştir.

1-) Dava, taşıma sözleşmesinden kaynaklanan tazminat istemine ilişkindir. Mahkemece, bozma ilamına uyularak yapılan yargılama sonucunda yazılı gerekçelerle davanın kısmen kabulüne karar verilmişse de bozma ilamında işaret edilen hususlar hakkında yeterli ve denetime açık şekilde inceleme ve araştırma yapılmadığı anlaşılmaktadır. Zira, Dairemiz bozma ilamında, varış yerinde yapılan ekspertiz raporundaki tespitlere de dikkat çekilerek, taşımada ambalajlama ve istifleme hatası olup olmadığının, hasarın, emtianın uygun ısıdan taşınmamasından mı yoksa yetersiz ambalajlamadan veya hatalı istiflemeden mi kaynaklandığının, hem ısı hasarı hem de ambalajlama ve istifleme hatası varsa emtianın ne kadarının hangi sebepten hasarlandığının tespit edilerek sonucuna göre bir karar verilmesi gerektiği belirtilmiş olup, mahkemece, belirtilen hususların değerlendirilmesi için bozmadan önce alınan bilirkişi raporunu düzenleyen bilirkişilerden ek rapor alınmıştır. Bilirkişiler önceki görüşlerinde sebat ederek, hasarın, emtianın uygun sıcaklıkta taşınmamasından kaynaklandığını, bu durumun soğuk zincirinde kırılmalara ve sonuç olarak da üzümlerin bozulmasına sebep olduğunu mütalaa etmişlerdir. Ancak ekspertiz raporunda, alt katlarda bulunan kasaların üst katlarda bulunan kasaların basıncına bağlı olarak deforme oldukları, hasarlı kasaların içinde bulunan üzümlerin bir kısmının ezilmek ve çatlamak suretiyle zarar gördükleri belirtilmiştir. Bilirkişiler, bu durumun istifleme ve ambalajlama hatasına delalet edip etmediğini değerlendirmedikleri gibi, emtianın uygun sıcaklıkta taşınmamasının kasaların ekspertiz raporunda belirtildiği şekilde bir hasara uğramasına sebep olup olmayacağı hususuna da izahat getirmemişlerdir. Bu itibarla, mahkemece, aralarında taşıma işleri konusunda uzman bir kişinin de bulunduğu bilirkişi heyetinden yeni bir rapor alınarak, bozma ilamında işaret edildiği şekilde araştırma ve inceleme yapılması ve sonucuna göre bir karar verilmesi gerekirken eksik incelemeye dayalı olarak karar verilmesi doğru görülmemiş, bozmayı gerektirmiştir.

2-) Bozma sebep ve şekline göre, davalı vekilinin sair temyiz itirazlarının incelenmesine şimdilik gerek görülmemiştir.

SONUÇ: Yukarda (1) numaralı bentte açıklanan nedenlerle, davalı vekilinin temyiz itirazlarının kabulü ile hükmün davalı yararına BOZULMASINA, (2) numaralı bentte açıklanan nedenlerle davalı vekilinin sair temyiz itirazlarının incelenmesine şimdilik yer olmadığına, ödediği peşin temyiz harcının isteği halinde temyiz eden davalıya iadesine, 12.04.2021 tarihinde oybirliğiyle karar verildi.” (11. Hukuk Dairesi 2020/5881 E. , 2021/3555 K.)

KAYNAKLAR

[1] CMR Konvansiyonu

11. Hukuk Dairesi 2019/5155 E. , 2021/5120 K.

11. Hukuk Dairesi 2020/5881 E. , 2021/3555 K.

22.11.2021

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.