YMM İbrahim Çınar III. Geçici Vergi Döneminde Enflasyon Muhasebesi Hatalı Mı Yapıldı? (18.11.2024)

E-bültenimize kayıt olun, yeni yazılar e-posta adresinize gelsin! Üye olmak için tıklayın.

EDİTÖRÜN SEÇTİKLERİ

YAZARLARIMIZ

Vedat Erdem
Serbest Muhasebeci Mali Müşavir
Bilim Uzmanı
vedaterdem1@gmail.com

Geçici Vergi Döneminde Değerlemeye Esas Alınacak Döviz Kurları İçin Bir Öneri

Döviz kurlarının sürekli ve ani yükselişleri Türk lirasının yabancı paralar karşısında değer kaybetmesine neden olmaktadır. İşletmelerin faaliyetleri gereği kasalarında ve banka hesaplarında dövizleri (yabancı paraları) olabilmekte ve ticaretin doğası gereği defterlerinde senetli veya senetsiz alacak, borç ve avans işlemlerinden kaynaklı değerler meydana gelebilmektedir.

Söz konusu bu değerler ise mevzuat gereği belli dönemlerde bir takım değerlemelere tabi tutulmaktadır. Bu değerleme sonuçları ise işletmelerin mali tablolarına bazen artı değer bazen de eksi değer olarak yansımakta. İşletme lehine gerçekleşen değerleme sonucunda vergi matrahı artarak ek vergi yükünün doğmasına neden olur. Bu ek vergi yükü ise şirketler tarafından öngörülemeyen bir unsurdur. Tersi durumda ise işletmenin gerçek dönem karı aşınacak ve performans sonucu doğru değerlendirilemeyecektir. Performans, gelir tablosunun farklı bölüm sonuçları ile de ölçülmeye çalışılabilir. Lakin bir bütün olarak bakıldığında gelir tablosunun vergi öncesi karlılığı aktif işlemler sonucunu yansıtmayacaktır. Önerimiz ise değerleme günündeki kurun işlemlerde kullanılan kurlardan çok kısa süre içerisinde çeşitli sebeplerden dolayı yükselmesi durumunda sabit bir kurun kullanılması yönündedir. Bu kur ise geçici vergi döneminin son ay ortalama kuru ya da değerleme gününden itibaren geriye doğru son üç, altı, dokuz veya bir yılın ortalamasıdır.

Vergi Usul Kanununun (VUK) 280. maddesinde “yabancı paralar borsa rayici ile değerlenir. Borsa rayicinin takarrüründe muvazaa olduğu anlaşılırsa bu rayiç yerine alış bedeli esas alınır. Yabancı paranın borsada rayici yoksa, değerlemeye uygulanacak kur Maliye Bakanlığınca tespit olunur. Bu madde hükmü yabancı para ile olan senetli veya senetsiz alacaklar ve borçlar hakkında da caridir.”

Geçici vergi uygulamasına ilişkin olarak yayımlanan 217 seri no.lu Gelir Vergisi Genel Tebliği’nin 3.1 bölümünde “Vergi Usul Kanununun 280 inci maddesinde, yabancı paraların borsa rayici ile değerleneceği ve bu hükmün yabancı para ile olan senetli veya senetsiz alacaklar ve borçlar hakkında da cari olduğu belirtilmiştir. Dolayısıyla, geçici vergiye tabi kazançların tespitinde yabancı paralar ile yabancı para cinsinden olan alacak ve borçların bu hüküm dikkate alınarak değerlenmesi gerekmektedir. Bu şekilde yapılacak değerlemede T.C. Merkez Bankasınca Resmî Gazetede geçici vergi döneminin kapandığı tarih itibariyle yayımlanan döviz alış kurları esas alınacaktır.”

Ayrıca 525 no’lu VUK Genel Tebliğinde 4/2’de belirtildiği üzere, “efektif cinsinden yabancı paralar için efektif alış kuru (efektif alış kurunun bulunmaması halinde döviz alış kuru), döviz cinsinden yabancı paralar içinse döviz alış kuru uygulanır.”

Örnek: X işletmesine ait 2021/1 geçici vergi dönemine ait verileri aşağıdaki gibidir.

Hesap Adı	USD Bakiye	Borç Bakiye TL	Alacak Bakiye TL
KASA TL		2.000
KASA USD	200	1.400
ALINAN ÇEKLER TL		156.100
ALINAN ÇEKLER USD	25.000	175.000
X BANKASI TL		500
X BANKASI USD	25.000	175.000
YURTİÇİ ALICILAR TL		600.000
YURTİÇİ ALICILAR USD	70.000	490.000
YURTİÇİ SATICILAR TL			-250.000
YURTİÇİ SATICILAR USD	50.000		-350.000
SERMAYE			-1.000.000
YURTİÇİ SATIŞLAR			4.000.000
SATIŞTAN İADELER (-)		100.000
SATILAN TİCARİ MALLAR MALİYETİ (-)		3.000.000
PAZARLAMA, SATIŞ VE DAĞITIM GİDERLERİ (-)		300.000
GENEL YÖNETİM GİDERLERİ (-)		400.000
KISA VADELİ BORÇLANMA GİDERLERİ (-)		150.000

Değerleme günü döviz kuru ile değerleme dönemindeki son ay ortalama kur ve geriye dönük üç aylık, altı aylık ve 9 aylık ortalama döviz kuru bilgisi aşağıda verilmiştir. Ortalama kurlar https://evds2.tcmb.gov.tr/index.php?/evds/serieMarket adresinden alınmıştır.

Hesap Adı	Döviz Bakiye USD	TL Borç Bakiye	TL Alacak Bakiye	30.03.2021 Kur	01.03.2021-30.03.2021 Ortalama Kur	01.01.2021-30.03.2021 Ortalama Kur	01.10.2020-30.03.2021 Ortalama Kur	01.07.2020-30.03.2021 Ortalama Kur
KASA USD	200	1.400	-	8,3201	7,5912	7,3569	7,6124	7,4766
ALINAN ÇEKLER USD	25.000	175.000	-	8,3260	7,5965	7,3621	7,6178	7,4818
X BANKASI USD	25.000	175.000	-	8,3260	7,5965	7,3621	7,6178	7,4818
YURTİÇİ ALICILAR USD	70.000	490.000	-	8,3260	7,5965	7,3621	7,6178	7,4818
YURTİÇİ SATICILAR USD	50.000	-	350.000	8,3260	7,5965	7,3621	7,6178	7,4818

Değerleme kurları sonucunda oluşan kur farkı gelirleri ile kur farkı giderleri aşağıdaki gibi hesaplanmıştır.

Hesap Adı	Döviz Bakiye USD	TL Borç Bakiye	TL Alacak Bakiye	30.03.2021 Kur	Değerleme Sonrası TL Bakiye	Değerleme Sonrası Kur Farkı Gelir/Gideri
KASA USD	200	1.400	-	8,3201	1.664	264
ALINAN ÇEKLER USD	25.000	175.000	-	8,3260	208.150	33.150
X BANKASI USD	25.000	175.000	-	8,3260	208.150	33.150
YURTİÇİ ALICILAR USD	70.000	490.000	-	8,3260	582.820	92.820
YURTİÇİ SATICILAR USD	50.000	-	350.000	8,3260	416.300	66.300

Hesap Adı	Döviz Bakiye USD	TL Borç Bakiye	TL Alacak Bakiye	01.03.2021-30.03.2021 Ortalama Kur	Değerleme Sonrası TL Bakiye	Değerleme Sonrası Kur Farkı Gelir/Gideri
KASA USD	200	1.400	-	7,5912	1.518	118
ALINAN ÇEKLER USD	25.000	175.000	-	7,5965	189.913	14.913
X BANKASI USD	25.000	175.000	-	7,5965	189.913	14.913
YURTİÇİ ALICILAR USD	70.000	490.000	-	7,5965	531.755	41.755
YURTİÇİ SATICILAR USD	50.000	-	350.000	7,5965	379.825	29.825

Hesap Adı	Döviz Bakiye USD	TL Borç Bakiye	TL Alacak Bakiye	01.01.2021-30.03.2021 Ortalama Kur	Değerleme Sonrası TL Bakiye	Değerleme Sonrası Kur Farkı Gelir/Gideri
KASA USD	200	1.400	-	7,3569	1.471	71
ALINAN ÇEKLER USD	25.000	175.000	-	7,3621	184.053	9.053
X BANKASI USD	25.000	175.000	-	7,3621	184.053	9.053
YURTİÇİ ALICILAR USD	70.000	490.000	-	7,3621	515.347	25.347
YURTİÇİ SATICILAR USD	50.000	-	350.000	7,3621	368.105	18.105

Hesap Adı	Döviz Bakiye USD	TL Borç Bakiye	TL Alacak Bakiye	01.10.2020-30.03.2021 Ortalama Kur	Değerleme Sonrası TL Bakiye	Değerleme Sonrası Kur Farkı Gelir/Gideri
KASA USD	200	1.400	-	7,6124	1.522	122
ALINAN ÇEKLER USD	25.000	175.000	-	7,6178	190.445	15.445
X BANKASI USD	25.000	175.000	-	7,6178	190.445	15.445
YURTİÇİ ALICILAR USD	70.000	490.000	-	7,6178	533.246	43.246
YURTİÇİ SATICILAR USD	50.000	-	350.000	7,6178	380.890	30.890

Hesap Adı	Döviz Bakiye USD	TL Borç Bakiye	TL Alacak Bakiye	01.07.2020-30.03.2021 Ortalama Kur	Değerleme Sonrası TL Bakiye	Değerleme Sonrası Kur Farkı Gelir/Gideri
KASA USD	200	1.400	-	7,4766	1.495	95
ALINAN ÇEKLER USD	25.000	175.000	-	7,4818	187.045	12.045
X BANKASI USD	25.000	175.000	-	7,4818	187.045	12.045
YURTİÇİ ALICILAR USD	70.000	490.000	-	7,4818	523.726	33.726
YURTİÇİ SATICILAR USD	50.000	-	350.000	7,4818	374.090	24.090

Oluşan kur farkı gelirleri ile kur farkı giderlerini gelir tablosuna yansıttığımızda ise gelir tablosu sonuçları aşağıdaki gibi olacaktır.

X ŞİRKETİ 01.01.2021-30.03.2021 AYRINTILI GELİR TABLOSU	30.03.2021 Kur	01.03.2021-30.03.2021 Ortalama Kur	01.01.2021-30.03.2021 Ortalama Kur	01.10.2020-30.03.2021 Ortalama Kur	01.07.2020-30.03.2021 Ortalama Kur
A-BRÜT SATIŞLAR	4.000.000	4.000.000	4.000.000	4.000.000	4.000.000
1-Yurt İçi Satışlar	4.000.000	4.000.000	4.000.000	4.000.000	4.000.000
B-SATIŞ İNDİRİMLERİ (- )	100.000	100.000	100.000	100.000	100.000
1-Satıştan İadeler (- )	100.000	100.000	100.000	100.000	100.000
C-NET SATIŞLAR	3.900.000	3.900.000	3.900.000	3.900.000	3.900.000
D-SATIŞLARIN MALİYETİ (- )	3.000.000	3.000.000	3.000.000	3.000.000	3.000.000
2-Satılan Ticari Mallar Maliyeti (- )	3.000.000	3.000.000	3.000.000	3.000.000	3.000.000
BRÜT SATIŞ KARI VEYA ZARARI	900.000	900.000	900.000	900.000	900.000
E-FAALİYET GİDERLERİ	700.000	700.000	700.000	700.000	700.000
2-Pazarlama, Satış ve Dağıtım Giderleri (-)	300.000	300.000	300.000	300.000	300.000
3-Genel Yönetim Giderleri ( - )	400.000	400.000	400.000	400.000	400.000
FAALİYET KARI VEYA ZARARI	200.000	200.000	200.000	200.000	200.000
F-DİĞER FAALİYETLERDEN OLAĞAN GELİR VE KARLAR	159.384	71.698	43.523	74.258	57.911
7-Kambiyo Karları	159.384	71.698	43.523	74.258	57.911
G-DİĞER FAAL. OLAĞAN GİDER VE ZARARLAR (-)	66.300	29.825	18.105	30.890	24.090
4-Kambiyo Zararları ( - )	66.300	29.825	18.105	30.890	24.090
H-FİNANSMAN GİDERLERİ ( - )	150.000	150.000	150.000	150.000	150.000
1-Kısa Vadeli Borçlanma Giderleri ( - )	150.000	150.000	150.000	150.000	150.000
OLAĞAN KAR VEYA ZARAR	143.084	91.873	75.418	93.368	83.821
DÖNEM KARI VEYA ZARARI	143.084	91.873	75.418	93.368	83.821
K-DÖNEM KARI VERGİ VE DİĞER YASAL YÜK. KARŞ.(-)	28.617	18.375	15.084	18.674	16.764
DÖNEM NET KARI VEYA ZARARI	114.467	73.499	60.335	74.695	67.057

Döviz kurunun ani değişimler ile beklenmedik yükselişi, özellikle dövizli kalem bakiyesi olan işletmelerde (100-101-102-120-159 vb. bilanço aktif kalemleri) geçi vergi dönem karları artacaktır. Pasif kalemi fazla (300-320-340 vb.) olan işletmelerde ise kur farkı giderinin fazla olması olağan karı aşındıracak belki de işletmede faaliyet karı varken dönemi olağan zarar ile sonuçlandıracaktır. Bu durumda işletme açısından bir vergi doğmayacak fakat karlı bir şirkette bu sebepten dolayı hissedarların beklentileri karşılanamayacaktır. Örneğimizdeki gelir tabloları incelendiğinde değerleme kuru olarak değerleme günündeki yüksek kur kullanıldığında vergi matrahı ciddi artmaktadır. Anlık değişimler ile oluşan bu suni artışlar en azından belli periyotlardaki ortalama kurların kullanılması ile kısmen bertaraf edilebileceği düşüncesindeyiz. Özellikle pandemi döneminde zor günler geçiren işletmelere en azından geçici de olsa önerimizdeki gibi bir uygulamanın izin verilmesi önemli bir destek olabilir.

01.04.2021

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)