Vedat Erdem
Serbest Muhasebeci Mali Müşavir
Bilim Uzmanı
vedaterdem1@gmail.com

İşletmelerin Yatırım Amacıyla Edindikleri Fonların (Likit Fon/Para Piyasası Fonu) Alış-Satış İşlemlerinin Muhasebeleştirilmesi

İşletmeler atıl fonlarını kısa vadede değerlendirebilmek adına bankalar aracılığıyla fon alıp sattıkları bilinmektedir. İlgili fon alım satımlarının hızlı yapılabilmesi ve kazanç sağlaması işletmelerin yatırım seçenekleri arasında yer almaya devam etmektedir. Öncelikle Sermaye Piyasası Kurulu’nun (SPK) internet sitesinde yer alan Menkul Kıymet Yatırım Fonları Tanıtım Rehberinde* yer alan bazı açıklamalara bakmakta fayda var.

Portföy Nedir?

Portföy geniş anlamıyla bir kişinin ya da kuruluşun sahip olduğu varlıkların tümünü ifade eder.

Yatırım Fonu Nedir?

Yatırım fonları halktan topladıkları paralar karşılığı, ortaklık payı, tahvil gibi sermaye piyasası araçlarından ve kıymetli madenlerden oluşan portföyleri yönetirler. Her bir yatırımcı fonun sahip olduğu portföyün bir kısmını temsil eden katılma payını alarak fon portföyüne ortak olurlar.

Fon Nasıl Gelir Getirir?

Üç yoldan fon yatırımından para kazanılabilir.

1. İlk olarak fon sahip olduğu menkul kıymetlerden kâr payı ve/veya faiz geliri elde eder. Fon elde ettiği bütün gelirini fon portföy değerine yansıtır.
2. Fonun sahip olduğu menkul kıymetlerin fiyatı artabilir. Eğer fon fiyatı yükselen bu menkul kıymeti satarsa sermaye kazancı elde eder. Fon elde ettiği bu sermaye kazancını veya zararını fon portföy değerine yansıtır.
3. Eğer yatırım fonu fiyatı yükselen menkul kıymeti satmıyor elinde tutuyorsa katılma paylarının fiyatı artar. Yüksek fon toplam değeri yatırımın yüksek değerli olduğunu gösterir.

Böylece yatırımcılar katılma paylarını sattıklarında, yatırım fonlarının portföyünde o ana kadar gerçekleşen değer artışlarından/azalışlarından paylarını alırlar.

Yatırım Fonları Ne Gibi Avantajlar Sağlamaktadır?

1. Tasarrufçunun ortaya koyduğu sermayesi yani tasarrufu, profesyonel ve güvenilir yöneticiler tarafından yönetilmektedir.
2. Yatırım fonu portföyüne alınabilecek menkul kıymetlerin sabit getirili, dövize endeksli ve ortaklık payı gibi araçlarla çeşitlenmesi nedeniyle riskin en aza indirilmesi mümkün olabilecektir.
3. Menkul kıymetlerin değerlemesi ve kontrolü ile kupon, faiz ve temettü tahsili fon yönetimince yapılacağından vade takibi, tahsil etme gibi zaman ve kaynak kullanımını gerektiren işlemlerden korunabilecektir.
4. Küçük tasarruflarla temin edilemeyecek kazanç potansiyeli yüksek menkul kıymetlere yatırım yapılmasına olanak sağlayacaktır.
5. Fon portföyündeki değer artışlarının portföy değerine günlük olarak yansıtılması nedeniyle işlemiş gelir ile birlikte gerek ihtiyacı kadar gerekse tamamını istendiği anda paraya çevirebilecektir.
6. Portföye büyük montanlı alım satımlar nedeniyle zaman ve para tasarrufu sağlamaktadır.

Fon Türü Nedir?

Fonun türü portföyün ağırlıklı olarak hangi varlıklardan oluştuğunu göstermektedir. Fonlar aşağıda belirtilen türlerde kurulabilir.

a) Fon toplam değerinin en az %80’i devamlı olarak;

1) Yerli ve/veya yabancı kamu ve/veya özel sektör borçlanma araçlarına yatırılan fonları kapsayan şemsiye fonlar “BORÇLANMA ARAÇLARI ŞEMSİYE FONU”,

2) Yerli ve/veya yabancı ihraççıların paylarına yatırılan fonları kapsayan şemsiye fonlar “HİSSE SENEDİ ŞEMSİYE FONU”,

3) Borsada işlem gören altın ve diğer kıymetli madenler ile kıymetli madenlere dayalı sermaye piyasası araçlarına yatırılan fonları kapsayan şemsiye fonlar “KIYMETLİ MADENLER ŞEMSİYE FONU”,

4) Diğer fonların ve borsa yatırım fonlarının katılma paylarından oluşan fonları kapsayan şemsiye fonlar “FON SEPETİ ŞEMSİYE FONU”,

b) Portföyünün tamamı devamlı olarak, vadesine en fazla 184 gün kalmış likiditesi yüksek para ve sermaye piyasası araçlarından oluşan ve portföyünün günlük olarak hesaplanan ağırlıklı ortalama vadesi en fazla 45 gün olan fonları kapsayan şemsiye fonlar “PARA PİYASASI ŞEMSİYE FONU”,

c) Portföyünün tamamı devamlı olarak, kira sertifikaları, katılma hesapları, ortaklık payları, altın ve diğer kıymetli madenler ile Kurulca uygun görülen diğer faize dayalı olmayan para ve sermaye piyasası araçlarından oluşan fonları kapsayan şemsiye fonlar “KATILIM ŞEMSİYE FONU”,

ç) Portföy sınırlamaları itibarıyla yukarıdaki türlerden herhangi birine girmeyen fonları kapsayan şemsiye fonlar “DEĞİŞKEN ŞEMSİYE FON”,

d) Katılma payları sadece nitelikli yatırımcılara satılmak üzere kurulmuş olan fonları kapsayan şemsiye fonlar “SERBEST ŞEMSİYE FON”,

e) Yatırımcının başlangıç yatırımının belirli bir bölümünün, tamamının ya da başlangıç yatırımının üzerinde belirli bir getirinin bilgilendirme dokümanlarında belirlenen esaslar çerçevesinde belirli vade ya da vadelerde yatırımcıya geri ödenmesi;

1) Uygun bir yatırım stratejisine ve garantör tarafından verilen garantiye dayanılarak taahhüt edilen fonları kapsayan şemsiye fonlar “GARANTİLİ ŞEMSİYE FON”,

2) Uygun bir yatırım stratejisine dayanılarak en iyi gayret esası çerçevesinde amaçlanan fonları kapsayan şemsiye fonlar “KORUMA AMAÇLI ŞEMSİYE FON” olarak adlandırılır ve bu şemsiye fonlara bağlı fonlar ihraç edilebilir. Yukarıdaki sayılanlar dışında da izahnamelerinde belirtilmek suretiyle, oluşturulacak portföy yönetim stratejilerine uygun fon türleri, Kurulca uygun görülmesi koşuluyla belirlenebilir.

213 sayılı Vergi Usul Kanunu’nun 279’uncu maddesinde “Hisse senetleri ile fon portföyünün en az % 51’i Türkiye’de kurulmuş bulunan şirketlerin hisse senetlerinden oluşan yatırım fonu katılma belgeleri alış bedeliyle, bunlar dışında kalan her türlü menkul kıymet borsa rayici ile değerlenir. Borsa rayici yoksa veya borsa rayicinin muvazaalı bir şekilde oluştuğu anlaşılırsa değerlemeye esas bedel, menkul kıymetin alış bedeline vadesinde elde edilecek gelirin (kur farkları dahil) iktisap tarihinden değerleme gününe kadar geçen süreye isabet eden kısmının eklenmesi suretiyle hesaplanır. Ancak, borsa rayici bulunmayan, getirisi ihraç edenin kar ve zararına bağlı olarak doğan ve değerleme günü itibariyle hesaplanması mümkün olmayan menkul kıymetler, alış bedeli ile değerlenir.”

Diğer yandan 1 Sıra Nolu Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliği’nin Tekdüzen Hesap Çerçevesi, Hesap Planı ve Hesap Planı Açıklamalarında;

11.Menkul Kıymetler

Bu grup, faiz geliri veya kâr payı sağlamak veya fiyat değişmelerinden yararlanarak kârlar elde etmek amacı ile geçici bir süre elde tutulmak üzere alınan hisse senedi, tahvil, hazine bonosu, finansman bonosu, yatırım fonu katılma belgesi, kâr-zarar ortaklığı belgesi, gelir ortaklığı senedi gibi, menkul kıymetler ile bunlara ait değer azalma karşılıklarının izlenmesi amacıyla kullanılır. Bu grup aşağıdaki hesaplardan oluşur.

110. HİSSE SENETLERİ

Geçici olarak, elde tutulan hisse senetleri bu hesapta izlenir.

111. ÖZEL KESİM TAHVİL, SENET VE BONOLARI

Özel sektörün çıkartmış bulunduğu tahvil, senet ve bonolar bu hesapta izlenir.

112. KAMU KESİMİ TAHVİL, SENET VE BONOLARI

Kamu tarafından çıkartılmış bulunan tahvil, senet ve bonolar bu hesapta izlenir.

118. DİĞER MENKUL KIYMETLER

Hisse senetleri, kamu ve özel sektör tarafından çıkarılmış bulunan tahvil, bono ve senetlerin dışındaki diğer menkul kıymetlerin takip edildiği hesaptır.

Menkul Kıymetler Hesaplarının İşleyişi:

Menkul kıymetler edinildiğinde alış bedeli üzerinden yukarıdaki hesaplara borç, elden çıkartıldığında ise, aynı bedel ile alacak kaydedilir.

Menkul kıymetlerin satın alma giderleri “65. Diğer Faaliyetlerden Olağan Gider ve Zararlar” grubundaki ilgili gider hesabında izlenir. Menkul kıymetlerin satışından doğan zararlar “Diğer Faaliyetlerden Olağan Gider ve Zararlar” grubundaki ilgili hesapta; kârlar ise “64. Diğer Faaliyetlerden Olağan Gelir ve Kârlar” grubundaki ilgili hesapta izlenir.

642. FAİZ GELİRLERİ

Her türlü kısa ve uzun vadeli mali yatırımlardan sağlanan faiz gelirlerinin izlendiği hesaptır.

645. MENKUL KIYMET SATIŞ KARLARI

Menkul kıymet satış kârlarının izlendiği hesaptır.

İşleyişi: Menkul kıymetler satıldığında, satış değeri ile maliyet değeri arasındaki olumlu fark bu hesaba alacak yazılır.

Örnek 1: ADA … A.Ş. işletmesi birim fiyatı 15 TL olan … para piyasası şemsiye fonundan 25.04.2024 tarihinde 1.000.000 adet satın aldığını varsayalım. Alınan bu fonlardan 500.000 adedi ise 16 TL’den 30.05.2024’te satıldığını varsayalım.

Fon alım kaydı; (15 * 1.000.000 = 15.000.000 TL)

Fon satış kaydı; (16 * 500.000 = 8.000.000 TL)

Satışı gerçekleştirilen fon miktarı olan 500.000 adet fonun maliyeti 7.500.000 TL’dir. (500.000 * 15)

Kalan fon miktarının maliyeti ise (kalan 500.000 * 15) 7.500.000 TL’dir.

Örnek 2: 1 nolu örnekte kalan 500.000 adet fonun geçici vergi döneminde ya da yıl sonunda değerlemesinin yapılacağını varsayalım. Bu tip fonların değerlemesi (rayiç bedelleri) için https://www.tefas.gov.tr/** (tüm fonların tek bir sistem üzerinden karşılaştırma ve tek bir yatırım hesabıyla piyasadaki tüm fonlara ulaşma imkânı sağlayan elektronik fon platformu) sitesinden faydalanılabilir. Örneğin YAPI KREDİ PORTFÖY İKİNCİ PARA PİYASASI (TL) FONU’nu dikkate alalım.

Bu fon 24.12.2024 tarihinde 2,27 TL’den 1.000.000 adet alınmış ve 31.12.2024 işletmede olduğunu düşünelim. 31.12.2024 tarihindeki fiyatının 2,29 olduğunu (https://www.tefas.gov.tr/TarihselVeriler.aspx) adresinden öğrenilebilir. Bu durumda 20.000 TL’yi (2,29 – 2,27 * 1.000.000) 118 hesaba, karşılığını ise 642 hesaba yazmalıyız.

KAYNAKLAR

213 sayılı Vergi Usul Kanunu

1 Sıra Nolu Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliği’nin Tekdüzen Hesap Çerçevesi, Hesap Planı ve Hesap Planı Açıklamaları      

*Menkul Kıymet Yatırım Fonları Tanıtım Rehberi (SPK) https://spk.gov.tr/kurumlar/fonlar/yatirim-fonlari/menkul-kiymet-yatirim-fonlari/tanitim rehberi

**TEFAS (Türkiye Elektronik Fon Alım Satım Platformu)

28.01.2025

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.

>> YILIN KAMPANYASI: Muhasebecilere Özel Web Sitesi 1.249 TL + KDV  Ayrıntılar için tıklayın.