Vedat Erdem
Serbest Muhasebeci Mali Müşavir
Bilim Uzmanı
vedaterdem1@gmail.com

Stokların Büyük ve Orta Boy İşletmeler İçin Finansal Raporlama Standardı (BOBİ FRS) Açısından Değerlendirilmesi

Olağan işletme faaliyetleri kapsamında satılmak üzere elde tutulan (ticari mal, mamul, yarı mamul), üretilen (yarı mamul, mamul) ve üretim esnasında ya da hizmet sunumunda kullanılabilecek nitelikteki malzeme (hammadde, yardımcı madde) stok olarak ifade edilmektedir. (BOBİ FRS 6.2)

Stoklar, maliyet bedeli ile net gerçekleşebilir değerden düşük olanı üzerinden ölçülür. Net gerçekleşebilir değer; olağan işletme faaliyetleri kapsamında tahmin edilen satış fiyatından, tahmini tamamlanma maliyetlerinin ve satışı gerçekleştirmek için gerekli olan tahmini maliyetlerin çıkarılmasıyla elde edilen tutardır. (BOBİ FRS 6.4)

Örnek 1: İşletme alış fiyatı 1.500,00 TL olan ticari malı, 150,00 TL tahmini satış maliyetine katlanarak 1.durumda 2.000,00 TL’ye 2.durumda ise 1.300,00 TL’ye satmayı planlamaktadır. Standart gereği maliyet bedeli ile net gerçekleşebilir değer (NGD) karşılaştırılıp düşük olanı üzerinden ölçülecektir.

1.durumda maliyet bedeli net gerçekleşebilir değerden düşük olduğu için stok, maliyet bedeli ile ölçülür.

2.durum ise net gerçekleşebilir değer maliyet bedelinden düşük olduğu için stok, net gerçekleşebilir değer üzerinden ölçülecektir.

Stokların maliyeti, tüm satın alma maliyetlerini, dönüştürme (şekillendirme) maliyetlerini ve stokların bulunduğu yere ve mevcut durumuna getirilmesi için katlanılan diğer maliyetleri içerir. Stokların satın alma maliyetleri; satın alma fiyatını, ithalat vergilerini ve iade alınamayan diğer vergileri, nakliye, yükleme ve boşaltma maliyetlerini ve mamul, malzeme ve hizmetlerin elde edilmesiyle doğrudan ilişkilendirilebilen diğer maliyetleri içerir. Ticari ıskontolar, indirimler ve diğer benzeri kalemler, satın alma maliyetinin belirlenmesinde indirim konusu yapılır. (BOBİ FRS 6.6,7)

Örnek 2: İşletme peşin alış fiyatı 10.000,00 TL olan ticari mala ayrıca 2.000,00 TL navlun, 500,00 TL nakliye, 1.000,00 TL gümrük vergisi, 2.000,00 TL özel tüketim vergisi ve 3.000,00 TL katma değer vergisi ödeyerek satın almıştır. Stok maliyeti aşağıdaki gibi olacaktır. (*Standart gereği katma değer vergisi iade alınabilir nitelikte olduğundan maliyetin unsuru değildir.)

 

Bir yıl veya daha kısa vadeli bir ödeme karşılığında satın alınan stoklar, vade farkı ayrıştırılmaksızın, ödenen veya ödenmesi beklenen nakit tutar üzerinden ölçülür. Bir yıldan uzun vadeli bir ödeme karşılığında satın alınan stoklar ise, vade farkı ayrıştırılarak peşin fiyat üzerinden (diğer bir ifadeyle işletme peşin ödeme yapmış olsaydı ödeyeceği fiyat üzerinden) ölçülür. Vade farkı etkin faiz yöntemine göre hesaplanarak, faiz gideri olarak muhasebeleştirilir. (BOBİ FRS 6.8) “Diğer bir ifadeyle stokların ilk kayda alınması sırasında bir yıla kadar vadeli alımlarda bugünkü değer hesaplaması yapılmamalıdır ve toplam tutardaki vade farkı (faiz) anapara tutarından ayrıştırılmaksızın alınan malın maliyetine dâhil edilmelidir.” [1]

Örnek 3: İşletme peşin bedeli 01.03.2019 tarihinde 100.000,00 TL olan ticari malı 15 ay vadeli olarak 140.000,00 TL’ye satın almıştır. Standart bir yıldan uzun vadeli ödeme karşılığında alınan stoklarda vade farkının ticari malın maliyetine yazılamayacağını ifade etmektedir. Aylık vade farkını etkin faiz yöntemine göre aşağıdaki gibi hesaplayabiliriz. [2] (makaleden uyarlanmıştır)

            Etkin Faiz Oranı (EFO) = (Gelecek Değer / Bugünkü Değer)^1/15 – 1

                                           EFO = (140.000 / 100.000)^1/15 – 1

                                          EFO = 2,2685 % bulunur. Ya da Excel yardımı ile aşağıdaki tablo kullanılarak da aynı faiz oranına ulaşılabilir. (İç verim fonksiyonu) Burada dikkat edilmesi gereken aradaki aylar hücrelerine 0 değeri verilmelidir.

=İÇ_VERİM_ORANI(A1:A16)

	A
1	-100.000
2	0
3	0
4	0
5	0
6	0
7	0
8	0
9	0
10	0
11	0
12	0
13	0
14	0
15	0
16	140.000
	2,2685%

 

                                          

Yaklaşık bir hesapla vade farkını (140.000 – 100.000 = 40.000) vadeye oranladığımızda aylık (40.000 / 15 = 2.666,67) vade farkı da bulunabilir. Fakat bu tutar etkin faiz oranı ile bulunan aylık değerlerden farklı olmakla beraber standart gereği yanlış hesaplamalara sebebiyet verebilir. Standart gereği 1 yıl ve altında olan vadeli alımlarda vade farkları ticari malın maliyetine eklenirken vadesi 1 yıldan fazla olan alımlarda vade farkları ayrıştırılarak dönem faiz gideri olarak raporlanmaktadır. Aşağıdaki tablo her ay gider yazılacak tutarı göstermektedir.

Alımın vadesi 1 yıldan fazla olduğu için yevmiye kaydı;

Tabloda hesaplanan aylık faiz giderlerinin dönem gideri olarak kaydedilmesi ise;

 

Örneğin peşin bedeli 100.000,00 TL olan ticari mal 1 yıl veya daha kısa vadeli 140.000,00 TL’ye alındığında ise yevmiye kaydı;

Stoklara ilişkin borçlanma maliyetleri oluştukları dönemde kâr veya zarara yansıtılır. Ancak “Borçlanma Maliyetleri” bölümünün 17.2 paragrafı uyarınca, üretilmesi normal şartlar altında bir yıldan daha uzun süren stoklar için katlanılan borçlanma maliyetleri satışa hazır hale geldiği tarihe kadar stokun maliyetine dâhil edilir. (BOBİ FRS 6.9)

BOBİ FRS kapsamında borçlanma maliyetlerinin muhasebeleştirilmesi aşağıdaki gibidir. [3]

Stok alımında bedelin, alınan stoktan farklı özellik ve niteliklere sahip parasal olmayan varlıklarla ödenmesi durumunda satın alma maliyetleri; (BOBİ FRS 6.10)

1. Verilen parasal olmayan varlığın gerçeğe uygun değeri üzerinden ölçülür.
2. Verilen parasal olmayan varlığın gerçeğe uygun değerinin güvenilir şekilde ölçülememesi durumunda satın alma maliyeti, alınan stokun gerçeğe uygun değeri esas alınarak belirlenir.
3. Alınan stokun gerçeğe uygun değerinin güvenilir bir şekilde ölçülememesi durumunda ise verilen parasal olmayan varlığın defter değeri dikkate alınır.

Örnek 4: Kamera A.Ş. maliyet bedeli 5.000,00 TL - gerçeğe uygun değeri ise 5.500,00 TL olan stokundaki kameraları vererek karşılığında Bilgisayar A.Ş.’den satmak için bilgisayar almıştır. Verilen parasal olmayan varlığın gerçeğe uygun değeri bilindiği için Kamera A.Ş.’nin kayıtları aşağıdaki gibi olacaktır. (KDV ihmal edilmiştir.)

Dönüştürme maliyetleri, ham madde ve malzemelerin yarı mamul ve mamul haline getirilmesi sürecinde, direkt işçilik giderleri gibi üretimle doğrudan ilişkilendirilebilen maliyetleri ve bu süreçte katlanılan sabit ve değişken genel üretim giderlerinden sistematik bir şekilde dağıtılan tutarları içerir. Faaliyet giderleri, dönüştürme maliyeti olarak dikkate alınmaz ve bu giderlerden dönüştürme maliyetine pay verilmez. (BOBİ FRS 6.11)

Dönüştürme maliyetlerinin belirlenmesinde tam maliyet yöntemi kullanılır. Tam maliyet yönteminde, sabit ve değişken genel üretim giderlerinin tamamı dönüştürme maliyetine dâhil edilir. (BOBİ FRS 6.12)

Örnek 5: İşletmenin X mamulünü üretebilmek için katlandığı maliyetler aşağıdaki gibidir. Ayrıca üretim sürecinde 1.000,00 TL faaliyet giderine katlanılmıştır. Standardın 6.12 maddesi gereği tam maliyet yönteminin kullanılmasından dolayı toplam stok maliyeti 19.000,00 TL olarak hesaplanmıştır. Faaliyet gideri olan 1.000,00 TL dönüştürme maliyetine dahil edilmemektedir.

Bununla birlikte, sabit genel üretim giderlerinin, normal üretim kapasitesi esas alınarak dönüştürme maliyetine dâhil edilmesi de mümkündür (normal maliyet yöntemi). (BOBİ FRS 6.13)

Aşağıdaki maliyetler, stokların maliyetine dâhil edilemeyen maliyetlere örnek olarak gösterilebilir. Bu tür maliyetler, oluştukları dönemde gider olarak kâr veya zarara yansıtılır. (BOBİ FRS 6.15)

a) Normalin üstünde gerçekleşen; fire ve kayıplar, işçilik ve diğer dönüştürme maliyetleri.

b) Bir sonraki üretim aşaması için zorunlu olanlar dışındaki depolama giderleri.

c) Stokların bulunduğu yere ve mevcut durumuna getirilmesinde katkısı olmayan genel yönetim giderleri.

d) Satış giderleri.

Stokların maliyeti, ilk giren ilk çıkar (FIFO) veya ağırlıklı ortalama maliyet yöntemlerinden biri kullanılarak hesaplanır. Benzer niteliklere ve benzer kullanıma sahip tüm stoklar için aynı maliyet hesaplama yöntemi kullanılır. Son giren ilk çıkar (LIFO) yönteminin kullanımına ise izin verilmemektedir. (BOBİ FRS 6.20)

Stokların zarar görmesi, kısmen veya tamamen kullanılmaz hale gelmesi, satış fiyatlarının düşmesi, tamamlanma maliyetinin artması ya da tahmini satış maliyetlerinin yükselmesi gibi nedenlerle stoklar değer düşüklüğüne uğrayabilir. Stokların değer düşüklüğüne uğraması durumunda, stokların defter değeri net gerçekleşebilir değerine indirilir. Bu indirim tutarı, değer düşüklüğü zararını oluşturur ve Kâr veya Zarar Tablosunda “Satışların Maliyeti” kalemine yansıtılır. (BOBİ FRS 6.22)

Örnek 6: İşletmenin elindeki birim maliyeti 5.000,00 TL olan kamera yeni seri modelinin çıkması ile demode olmuş olup bilanço günü satış fiyatının 4.000,00 TL’ye düştüğü tespit edilmiştir. Stok değer düşüklüğü kaydı;

Stokun satılmak yerine işletmede kullanılması durumunda, söz konusu stokun maliyeti diğer varlıkların maliyetine dâhil edilebilir. Bu tür bir durumda, stokun maliyeti ilgili varlığın faydalı ömrü boyunca giderleştirilir. (BOBİ FRS 6.27)

KAYNAKLAR

[1]-[3] Selvi, Yakup, and Melis Ercan. "BOBİ FRS kapsamında “stoklar”." Muhasebe Enstitüsü Dergisi 16.59 (2018): 47-57.

[2] Dabbağoğlu, Kadir, and Günay Deniz Dursun. "BÜYÜK VE ORTA BOY İŞLETMELER İÇİN FİNANSAL RAPORLAMA STANDARDI (BOBI FRS) VE VERGİ USUL KANUNU (VUK) KAPSAMINDA TİCARİ MAL MALİYETİ." Izmir Democracy University Social Sciences Journal 1.2: 31-43.

Büyük ve Orta Boy İşletmeler İçin Finansal Raporlama Standardı (BOBİ FRS)

07.05.2020

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.