Vakkas Burak Koç
Yeminli Mali Müşavir
E.Vergi Müfettişi
ymm.vbk@gmail.com

Mükellef Olmayanlara Getirilen, Her Türlü Tahsilat ve Ödemelerin Banka ve PTT Gibi Finans Kurumları Aracılığıyla Yapılma Zorunluluğunun Etkileri

KAPSAM

459 VUK Genel tebliğine göre; Tevsik zorunluluğu kapsamında olanlar: Vergi Usul Kanununun 232 nci maddesinin birinci fıkrası kapsamında fatura almak zorunda olan birinci ve ikinci sınıf tüccarları, serbest meslek erbabını, kazançları basit usulde tespit olunan tüccarları, defter tutmak mecburiyetinde olan çiftçileri, vergiden muaf esnafı, ifade ettiği belirtilmiştir.

İlgili Tebliğde yapılan düzenlemeyle “mükellef olmayanları” da zorunluluk alarak, hiçbir vatandaş tevsik zorunluluğu dışında bırakılmamıştır.

Yapılan düzenlemeyle, ilgili tebliğde yer alan “fatura almak zorunda olan” ibaresinin bir anlamı kalmamıştır. Tebliğdeki örnekler fatura düzenlenmesi gereken örnekler olsa da, her türlü tahsilat ve ödemeler ibaresi, fatura düzenlenmesini gerektirmeyen tahsilat ve ödemelerin de kapsamda olduğu anlamını çıkarmaktadır.

CEZA MİKTAR VE ORANI

Mükellef olmayanların (kendi aralarında yapacakları hariç) yapacakları 7.000 TL’yi aşan her türlü tahsilat ve ödemelerini aracı finansal kurumlar kanalıyla yapmaları ve bunlar tarafından düzenlenen belgelerle tevsik etmeleri zorunluluğu 459 Sıra Nolu VUK Genel Tebliği Taslağında yayımlanmıştır. Böylelikle vatandaşların belirtilen sınırı aşacak tahsilat ve ödemelerinde banka kullanma zorunluluğu getirilmiş, aksi halde 5.000 TL’den az olmamak üzere işlem tutarının %10’u oranında özel usulsüzlük cezasıyla karşılaşılabilecektir.

VUK Mükerrer 355’inci Maddede;

Tahsilat ve ödemelerini banka, benzeri finans kurumları veya posta idarelerince düzenlenen belgelerle tevsik etme zorunluluğuna uymayanların her birine, her bir işlem için bu maddeye göre uygulanan cezalardan az olmamak üzere işleme konu tutarın % 10’u nispetinde özel usulsüzlük cezası kesilir. Bu şekilde ceza kesilenler hakkında üçüncü fıkra hükmü uygulanmaz. Ancak, bu fıkra uyarınca bir takvim yılı içinde kesilecek özel usulsüzlük cezasının toplamı 20 milyon Türk lirasını geçemez. Tevsik zorunluluğuna aykırı bir şekilde ödeme yapanların, durumu ödemeyi takip eden beş iş günü içerisinde kendiliğinden idareye bildirmesi halinde, ödemede bulunan adına bu fıkra uyarınca özel usulsüzlük cezası kesilmez.

Aynı Günde Aynı Kişi veya Kurumlarla Yapılan İşlemler

Aynı günde aynı kişi veya kurumlarla yapılan işlemlerin toplam tutarının belirlenen haddi aşması durumunda, işlemlerin her biri işlem bazında belirlenen haddin altında kalsa bile, aştığı işlemden itibaren (aşılan işlem dahil) işleme konu tahsilat ve ödemelerin de aracı finansal kurumlar aracılığıyla yapılması zorunludur.

Kısım Kısım Yapılan Tahsilat ve Ödemeler

Tahsilat ve ödemeye konu işlem tutarının tevsik zorunluluğu kapsamında belirlenen haddi aşması halinde, bedelin farklı tarihlerde kısım kısım ödenmesinde işlemin toplam tutarı dikkate alınacak ve her bir tahsilat ve ödeme, tevsik zorunluluğu kapsamında aracı finansal kurumlar kanalıyla gerçekleştirilecektir.

DEĞERLENDİRME

459 Nolu VUK genel tebliğinde “fatura almak zorunda olan” mükellefler zorunluluk kapsamında bulunmaktaydı, buradan önceki sistemin genel olarak ticari işlemlere odaklandığı yorumu yapılabilir. Ancak “mükellef olmayanlar” ve “her türlü ödeme ve tahsilatları” ibarelerinden mükellef olmayanların fatura gerektirmeyen, örneğin borç alma verme vs. işlemleri de kapsama girdiği anlaşılmaktadır.

Öte yandan tebliğde yer alan, mükellef olmayanların “kendi aralarında” yaptıkları ödeme ve tahsilatlar kapsam dışında bırakılmıştır.

Mükellef olmayanlar kimlerdir

 Tebliğde sayılan, VUK 232’nci maddesinde belirtilen “fatura almak zorunda olan” birinci ve ikinci sınıf tüccarları, serbest meslek erbabını, kazançları basit usulde tespit olunan tüccarları, defter tutmak mecburiyetinde olan çiftçileri, vergiden muaf esnaf dışında kalanlardır.

 Bu kapsamda mükellef sayılmayanlar; Ücret, Menkul Sermaye İradı, Gayrimenkul Sermaye İradı elde edenler, defter tutmak mecburiyetinde olmayan çiftçiler ve hiçbir gelir getirici faaliyeti olmayan vatandaşlar olarak sayılabilir.

Dolayısıyla; mükellef sayılmayanların kendi aralarında yaptıkları işlemleri banka veya PTT üzerinden havale EFT yaptırmasına gerek bulunmamaktadır. Örneğin, ücret geliri elde eden A şahsı, defter tutmak zorunda olmayan çiftçiden aldığı ürünün bedelini öderken tevsik zorunluluğu olmayacaktır. Aynı şekilde borç alışverişlerinde de vergi yönünden banka zorunluluğu olmayacaktır.

Mükellef sayılanların, kendi aralarında ve mükellef sayılmayanlara yaptıkları her türlü ödemeler ve tahsilatları tevsik zorunluluğu kapsamındadır.

Fatura düzenlemeyi gerektirmeyen işlemler

Mükellef sayılan, Tacirlerin, serbest meslek ve defter tutmak zorunda olan çiftçilerin, mükellef sayılmayanlara yaptığı ödeme ve tahsilatlarında makbuz ve fatura düzenlemek zorunda olmadıkları işlemlerin de kapsamda olması,  olası ticari, zirai ve mesleki hasılatlarda vergi kayıp ve kaçağını önleme amacı taşımaktadır.

VUK Mükerrer 355’nci maddede; Tevsik zorunluluğuna aykırı bir şekilde ödeme yapanların, durumu ödemeyi takip eden beş iş günü içerisinde kendiliğinden idareye bildirmesi halinde, ödemede bulunan adına bu fıkra uyarınca özel usulsüzlük cezası kesilmez.. Şeklinde bir ibare bulunmaktadır.

Düzenleme sonrası; bir işverenin (tacir) ücret geliri elde eden (mükellef sayılmayan) kişiye yaptığı elden ödeme sonrası, ödeme yapan işverenin 5 iş günü içinde bildirmesi sonucu, parayı banka kanalıyla almadığı için sadece işçiye özel usulsüzlük cezası kesilmesi gibi bir durum ortaya çıkabilecektir. Burada ödemeyi yapan asıl suçlu yerine, duruma müdahale ve yaptırım gücü olmayan işçi veya iş gören (mükellef olmayan) taraf mağdur olabilecektir. Ödeme veya tahsil durumlarında iki tarafın denk olmadığı (tacir, mükellef olan veya olmayan) durumlarda, mükellef olmayan tarafın korunması gerektiği görüşündeyiz. Çünkü ticari hayatta ödeme şartlarını belirleme gücü, ödemeyi yapanda bulunmaktadır. Mükellef olmayanların tahsilatları herhangi bir ticari zirai, mesleki olmadığından bu konuda kolaylık sağlanması gerekmektedir.

Diğer bir örnek; yapılan alışveriş sonrasında, vatandaş tarafından memnun kalınmayan bir ürünün iadesi için başvurulduğunda, satıcının kabul etmemesi üzerine, vatandaşın tüketici hakem heyetine başvuru yapacağını bildirmesi üzerine, eğer 5 iş günü geçmemişse satıcı da mükellef olmayan alıcıyı vergi dairesine bildirip, ödemeyi elden yaptığı için cezaya maruz bırakabilecektir. Buna göre tevsik edici ödemeler tüketiciyi korumada ve vergi usulünde de önemli olmaktadır.

Tevsik zorunluluğuna uyulmadığından bahisle kesilen özel usulsüzlük cezalarına ilişkin dekontların yargılama aşamasında ibraz edilmesi, cezanın eksik inceleme ve araştırmaya dayandığını işaret eder. Danıştay 4. Daire 2017/865E. 2021/8001K.

Yukarıdaki Danıştay örnek kararına bakıldığında, “yargılama aşamasında dekont ibrazı” yine mükellef olmayanlarla, GMSİ, MSİ, vergiden muaf esnaf, İşveren ücret tahsilatları gibi durumların şikayet ve cezaya maruz kalması sonucu, dava edilip, ceza sonrası kendi aralarında anlaşarak yatır-çek şeklinde dekont elde edilip sunulması durumunda vergi davalarının artışı ve kaybedilmesi söz konusu olabilecektir.

Uygulamada özel usulsüzlük cezaları için ayrı bir inceleme yapılmamakta, yapılan vergi incelemeleri, denetimler veya şikayet sonucu özel usulsüzlük ortaya çıkarılıp, cezaya maruz kalmaktadır. Mükellef olmayanların, sadece tevsik zorunluluğu konusunda, idarece resen incelemeye alınması ve ortaya çıkarılması oldukça zordur. Mükellef olmayanların, mükellef olanlar tarafından şikayet edilmesi durumu da fiiliyatta gerçekleşmesi zor bir konudur. Çünkü vergi yükümlülüğü genel olarak mükellef olan taraftadır. Dolayısıyla mükellef olmayanların, ödeme tahsil usulü nedeniyle ceza sorumlusu yapılarak, vergiye uyumu arttırmaya yönelik bir düzenleme, bu kişilerin alışverişlerinde vergi kaybına ortak olmamasını ve vergi bilincinin oturmasını ceza korkusu ile teşvik edecek olsa da,  mükellef olmayan vatandaşın cüzdanı da denetim kapsamına alındığı ve şikayete tabi tutuldukları için, vatandaşların vergiden kaçınma isteği ve vergi baskısını da arttırabilecektir.

02.10.2024

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.