Vakkas Burak Koç
Yeminli Mali Müşavir
E.Vergi Müfettişi
ymm.vbk@gmail.com

Enflasyon Düzeltmesinin İlke ve Esasları Basitleştirilmiş Anlatım

Enflasyon Düzeltmesinin Amacı;

Mali Tabloların, paranın satın alma gücündeki değişimler nedeniyle gerçek durumu yansıtmaması nedeniyle, ait olduğu dönemlerdeki paranın satın alma gücüne göre düzeltilmesi ve gerçek durumu yansıtması amacıyla yapılır.

Enflasyon Düzeltmesi Yapma Yükümlülüğü;

31.12.2023 tarihli bilanço, her halükarda enflasyon düzeltmesine tabi tutulacaktır. Daha sonraki dönemlerde ise “genel şartlara göre” enflasyon düzeltmesi devam edecektir. İçinde bulunulan dönem %10’dan az olmamak üzere, son 3 dönemin fiyat endeks artış toplamının %100’den fazla olması durumunda enflasyon düzeltmesi devam edecektir. Bu iki şarttan biri gerçekleşmezse, enflasyon düzeltmesi yine devam edecek, şartların her ikisinin de sona erdiği durumda, enflasyon düzeltmesi yapılmayacaktır. Dolayısıyla şartlar sağlandığında, %10’dan fazla enflasyon devam ettiği sürece enflasyon düzeltmesi devam edecektir.

Kimler Enflasyon Düzeltmesi Yapacak;

Kazancını Bilanço esasına göre tespit eden, gelir ve kurumlar vergisi mükellefleri enflasyon düzeltmesi yapacaklardır. Kazancını bilanço hesabına göre tespit etmeyen, işletme veya serbest meslek kazancı elde edenler, amortismana tabi varlıklarının, düzeltilmiş değeri üzerinden amortisman hesaplamaya devam edebilecekleri belirtilmiştir.

Mükelleflerin Yapması Gereken Hazırlıklar

• Enflasyon düzeltmesine tabi varlık ve kaynakların tespit edilmesi (parasal olmayan kıymetler)
• Düzeltmeye esas tutarın tespiti (Örn. Değerleme ölçütüne göre, alış, maliyet bedeli, Reel olmayan finansman maliyetinin çıkarılması vs.),
• Düzeltmeye esas tarih ve bu tarihe göre düzeltme/taşıma katsayısı hesaplanması,

Düzeltmeye esas tutar ile düzeltme/taşıma katsayıları çarpılarak, bulunan düzeltilmiş değer ve öncesi değer farkı (enflasyon farkı) kayıtlara alınacaktır.

Sonuç; Parasal olmayan kıymetler düzeltilmiş değerleriyle, parasal kıymetler ise düzeltmeye tabi tutulmaksızın mali tablolarda gösterilecektir.

Düzeltmeye Tabi Bilanço Kıymetleri

Parasal olmayan kıymetler düzeltmeye tabidir. Bunlar, para değerindeki değişimlerden, reelde etkilenmeyen, satın alma güçlerini koruyan ancak bilançoda, maliyet veya alış değeri gibi değerlerde gözüktüğünden, gerçek değeri bilançolara yansımayan kıymetlerdir.

Parasal olan kıymetler ise, bilançoda belirtilen değer ile satın alma gücü değeri aynı olan kıymetlerdir.

Örneğin bilançoda yer alan nakit paranın alım gücü ve bilanço değerinde bir farklılık olmamasına rağmen, bir bina, taşıt, hisse senedi gibi kıymetlerin bilançoda yazan değeri ile alım gücü değeri farklıdır. Bu farkı gidermek için enflasyon düzeltmesi yapmak şarttır.

Enflasyon düzeltmesine esas olan Parasal Olmayan Kıymetler aşağıdaki gibidir.

Enflasyon düzeltmesinde dikkate alınacak tutarlar

Enflasyon düzeltmesi esasen bir değerleme işlemidir. 213 Sayılı Vergi Usul Kanununda belirtilen değerleme hükümlerine göre tespit edilen değerler Bilançolarda hali hazırda gösterilmektedir.

Bunlar özet olarak;

• Maliyet Bedeli (VUK 262) Gayrimenkuller, Demirbaşlar, Stoklar, Taşıtlar
• Borsa Rayici (VUK263) Yabancı paralar, Devlet tahvili, hazine bonosu
• Tasarruf Değeri (VUK 264) Alacak ve borç senetleri reeskontu,
• Mukayyet Değer (VUK 265) Senetsiz alacak ve borçlar, ilk tesis taazzuv giderleri, aktif ve geçici hesaplara ilişkin kıymetler, karşılıklar
• İtibari Değer (VUK 266) Kasa
• Vergi Değeri (VUK 268) Bina ve araziler
• Rayiç Bedeli (VUK 266)
• Emsal Bedeli (VUK 267) Değeri bilinmeyen tespit edilemeyen malın değeridir.
• Alış Bedeli; Hisse senetleri

Parasal olmayan kıymetler, maliyet bedeli, mukayyet değer, emsal bedeli, alış bedeli gibi değerleme ölçütlerine tabi olan kıymetlerin bilançoda tarihsel değerde göründüğü için, alım gücünü yansıtmadığından, bunların değerleme günü değerine yükseltilmesi amaçlanmaktadır. Örneğin, “hisse senetleri” alış bedeline göre bilançoda yer aldığından, cari değeri bilançoda yansıtılmamakta, bu nedenle parasal olmayan kıymet olarak enflasyon değerlemesine tabi tutulmaktadır. Bunun yanında, kasa, yabancı paralar gibi kıymetler bilançoda gözüken değerleri alım gücünü yansıttığından, parasal olan kıymet olarak enflasyon değerlemesi dışında bırakılmıştır.

Reel Olmayan Finansman Maliyeti (ROFM)

Enflasyon değerlemesinin amacı, fiyat endeksi artışının ilgili kıymete uygulanarak, gerçek değerinin ortaya çıkarılmasından ibarettir.

Bazı varlıkların içinde, faiz giderleri/maliyetleri olabilmektedir. Bunlar maliyet değeriyle bilançoda yer alan ve finansman giderinin de bunun içinde olan; Stoklar, Maddi Duran Varlıklar, Mali Duran Varlıklar ve Özel Tükenmeye tabi varlıklar olarak belirtilmiştir. Bunlar dışındaki varlıklara uygulanmayacaktır. (İhtiva edebilecek hesaplar, 150,151,152,153,157,240,242 olarak belirtilmiştir.)

Öte yandan toplulaştırılmış yöntemlerle düzeltmeye tabi tutulan kıymetlerin  (stoklar) içerisindeki reel olmayan finansman maliyetinin düşülmesi ihtiyari olup, diğer varlıklardan düşülmesi gerekmektedir.

ROFM, genel olarak, enflasyon düzeltmesine tabi tutulacak varlıkların içerisinde “faiz” maliyeti bulunduğundan, söz konusu faiz maliyetinin içerisindeki “fiyat endeksi” artış oranı tutarının arındırılması, bu tutarın reel faiz maliyeti olmadığı, enflasyon düzeltmesi işlemiyle söz konusu fiyat endeksinin mükerrer uygulanmasının önlenmesi amacıyla yapılan uygulamadır.

Buna göre; söz konusu varlıklarla ilgili borç tutarına ödenen finansman maliyetinin içinden Üfe artış oranı kadar olan kısmı çıkarılarak, reel borç maliyeti bulunacak, enflasyon düzeltmesine hazır hale getirilecektir.

Örneğin; faiz oranı aylık %1, 10 aylık borç maliyeti 100.000 TL ise, 10 aylık Üfe değişimi %4 olduğu durumda, borç maliyetinin 40.000 TL’lik kısmının reel olmadığı, enflasyona ilişkin olduğu, bu faiz maliyetinin ilgili varlığın kıymetinden çıkarılarak, kalan reel kısmın enflasyon düzeltmesine tabi olacağı belirtilmektedir.

 Fiyat endeksi artış oranından daha düşük bir faiz maliyetiyle elde edilen borçlarda ise maliyetin tamamı reel olmadığı kabul edilecektir. Çünkü tamamı Üfe (enflasyona) ilişkin bir maliyet olup, çıkarılarak, düzeltmeye esas tutulacak tutar meydana çıkacaktır.

Fiyat endeks artışı bazı dönemlerde negatif olabilmekte olup, negatif çıkıyorsa, reel olmayan finansman maliyetinin olmadığı (maliyetten düşülecek bir Üfe artış oranı yok) kabul edilecektir.

İşletmeler enflasyon düzeltmesi hazırlığı yaparken, ilgili varlıkların borç maliyetleri içerisindeki ‘Üfe’ye isabet eden kısmı çıkarmaları ROFM hesaplamasının amacıdır. Aksi halde, bankalar borç verirken içerisine enflasyon maliyetini koyarak faiz hesaplaması yapmaktadır. Enflasyon maliyetini çıkarmadığımız takdirde, enflasyon düzeltmesi ilgili varlık açısından mükerrer enflasyon farkı eklemesi yapılmış olacaktır.

Söz konusu varlıkların finansman maliyetlerini kanıtlayan tevsik edici belgeler zorunludur.

Birden fazla döneme yayılan finansman tutarlarında, her hesap dönemi için ayrı ayrı hesaplanacaktır. Dönem içinde birden fazla borç kapaması söz konusuysa (kredi ödemelerinde) geçici vergi dönemleri sonundaki Yİ-ÜFE kullanılabilecektir.

Uygulanacak Düzeltme Katsayısı

Açıklanan ÜFE değerine göre, bir dönem başı ve dönem sonundaki ÜFE artış oranına göre, ilgili kıymetler değerlenecektir.

Düzeltme, en son enflasyon düzeltmesi yapılan dönemden başlar ve takvim yılı itibariyle yapılarak günümüze kadar getirilir.

Toplulaştırılmış yöntemlere göre düzeltme katsayısı

Sadece Stoklar toplulaştırılmış yöntemlerle değerlenebilecektir. Normal şartlarda maliyet bedeline göre, deftere kayıt tarihinden itibaren ÜFE artış oranına göre değerlenecek stoklar, çeşit ve miktar itibariyle önemli tutarlara ulaştığında, maliyet ve kayıt tarihlerinin takibi zorlaşmaktadır.

Buna göre, mükellefler; “Basit Ortalama Yöntemi” ve “Stok Devir Hızı Yöntemi” gibi yöntemlere göre düzeltme katsayısı hesaplayabileceklerdir.

Basit Ortalama Yönteminde; Bilançonun ait olduğu dönem Yİ-ÜFE / [Bilançonun ait olduğu aya ait Yİ-ÜFE+ Bir önceki geçici vergi döneminin sonundaki Yİ-ÜFE)/2] veya

Stok Devir Hızı Yönteminde; stokların devir hızı bulunacak, stokta kalma süresine göre, stokların hangi aydan kaldığı hesaplanarak, ilgili aydan itibaren düzeltme katsayısı uygulanacaktır.

Stok devir hızı; Satılan Ticari Mallar Maliyeti / Ortalama Stok Tutarı [Dönem başı stok + dönem sonu stok)/2] ile yılda kaç defa stokların tüketildiği hesaplanacak, bulunacak sayıya 365 bölünerek, en son stokların ne zaman tüketildiği hesaplanarak, ilgili aydan itibaren düzeltme katsayısı uygulanacaktır.

Stok devir hızı yönteminde, yılın son aylarında ÜFE oranlarının yüksek olması durumunda,  stokların son aylardan kalmış olacağı hesaplanacağından, maliyetinin yüksek çıkmasına neden olabilir. Stok devir hızı yüksek olan işletmelerde (market vs) anlamlı olacaktır.

Basit ortalama yöntemde ise bilanço tarihinin son çeyreğine göre, ortalama bir oran hesaplandığı, stok devir hızı 4 e kadar olan işletmelerde anlamlı olacağı söylenebilir.

Stok devir hızı 2 gibi düşük olan işletmelerde, değerlenecek stok türü de azsa, gerçek yöntemin uygulanabileceği (her stok kaleminin ayrı ayrı stoka giriş ve çıkış tarihlerinin hesaplanması) belirtilmiştir.

Birikmiş Amortismanların Düzeltilmesi

Ait olduğu kıymetin, bilanço tarihindeki düzeltme sonrası oluşan enflasyon değerlemesi yapılmış, değerine göre düzeltilir.

Yapılmakta Olan Yatırımlar

Bilanço tarihinde, ilgili varlık, yapılmakta olan yatırımlardan gelmişse, bunların düzeltmeye esas tarihleri, aktife alış değil, yapılmakta olan yatırımlar hesabının kullanıldığı tarihler olacaktır.

Her bir aya ait yatırım harcaması aktifleştirme tarihine kadar, sonra da aktifleştirilen bedel, bilanço tarihine kadar düzeltilecektir.

Muhasebeleştirme

Enflasyon düzeltme farkları için “698 Enflasyon Düzeltme Hesabı” ihdas edilmiştir. Aktif kıymetlerin düzeltme farkları bu hesabına alacak tarafına, pasif kıymetlerin düzeltme farkları ise bu hesabın borç tarafına kaydedilecek, hesabın bakiyesi daha sonra Geçmiş Yıllar Kar veya Zararları hesaplarına aktarılacaktır.

2023 itibariyle, düzeltme öncesi mali kar zarar tutarı, 2024 dönemi geçici vergi ve yıllık beyanlardaki vergi matrahının tespitinde mukayyet değeriyle dikkate alınır.

Düzeltme sebepli oluşan geçmiş yıl kar zararları vergiye tabi tutulmayacak/zarar olarak da kabul edilmeyecektir. Düzeltme sebepli oluşan kar zarar birbirine mahsup edilip, bilançoda kar veya zarar olarak, geçmiş yıl kar/zararları hesabında (alt hesabında) gösterilecektir. Düzeltme sebepli g.y. kar/zarar tutarı daha sonraki dönemlerde düzeltmeye devam edecektir.

Düzeltmeye Esas Kıymetin Elden Çıkarılması

Enflasyon düzeltme farkları, ilgili kıymetin elden çıkarılması durumunda maliyet olarak kabul edilecektir. Zararına satış söz konusu ise düzeltme farkına isabet eden zarar, vergi matrahının tespitinde dikkate alınmayacaktır.

Bu düzenlemelerle 2023 değerleme olumlu farkı vergiye esas olmamakla birlikte, ilgili kıymetlerin satılması durumunda, arttırılan değerlerinin “maliyet” olarak kabul edilmesi avantaj olarak karşımıza çıkmaktadır. Öte yandan artırılmış değere göre, zararına satış durumunda, arttırılan kısma isabet eden zarar tutarının mali kardan indirimi kabul edilmemektedir. Buna göre arttırılan enflasyon farkı gerçek bir maliyet değil, vergi otoritesinin sağladığı bir avantaj, teşvik, destek olarak görülebilir. Artırılan kısım maliyet olarak kabul ediliyor, ancak aşağısında bir tutara satış sonucu oluşan zarar kabul edilmiyor. Çünkü ödenmemiş bir maliyettir.

Vergilendirme

2023 dönem sonu bilançosunda hesaplanan enflasyon değerleme farkı vergiye tabi tutulmayacaktır. 2023 yılı Vergisel etkisi bulunmamaktadır. Geçmiş yıl kar veya zararı olarak bilançoda muhasebeleştirilecektir. Bu değerleme farkından oluşan (2023) geçmiş yıl karı vergilendirilmez, geçmiş yıl zararı ise kazançtan indirilemez. Bu değerleme haricindeki, daha önceki kayıtlarda yer alan geçmiş yıl zararları tabii olarak kazançtan indirilmeye devam edecektir. Sadece enflasyon düzeltmesi nedeniyle 2023 bilançosunda oluşan kar zarar vergi dışı bırakılmıştır. Bu kar ve zarar herhangi bir sebeple işletmeden çekilir veya başka hesaba nakledilirse vergilendirilecektir. Bu surette işlemin yapıldığı ilgili dönemlerin kazancı ile ilişkilendirilmeden vergiye esas tutulacaktır.

2023 bilançosunun düzeltilmesi nedenli oluşan geçmiş yıl karlarının, herhangi bir sebeple başka hesaba nakledilmesi veya işletmeden çekilmesi durumunda, bu işlemlerin yapıldığı dönem kazancı ile ilişkilendirilmeksizin gelir veya kurumlar vergisine tabi tutulacaktır. Sermayeye ilavesi mümkün olmakla birlikte, enflasyon düzeltme zararından mahsubu da mümkündür.

Düzeltmeye esas kıymetlerin, daha sonra elden çıkarılması durumunda, 2023 yılı itibariyle yapılacak enflasyon düzeltme farklarının vergiye tabi tutulmayacağından, değerleme farkı da maliyet olarak kabul edileceğinden, kıymetlerin değerindeki enflasyon farkının vergi dışı bırakılması, bilançoların güçlendirilmesi söz konusudur.

29.12.2023

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> YIL SONU KAMPANYASI: Muhasebecilere Özel Web Sitesi 1.249 TL yerine 999 TL + KDV
     Ayrıntılar için tıklayın.

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.