Umut Çiray
İş ve Sosyal Güvenlik Uzmanı
E.SGK Müfettişi
umut@brothersandpartners.com.tr

4/A (SSK) ve 4/B ’ye (Bağkur) Tabi Çalışanların Emekli Aylığı Nasıl Yükseltilir?

Sosyal Güvenlik sistemi uzun vadeli ve istikrarlı bir yapıya sahip olması aktüeryal dengesinin sürdürülebilir olması açısından çok önemlidir. Fakat ülkemizde çalışanların sosyal güvenliğini sağlamak amacıyla ve farklı Saikler ile 506, 1479, 2925, 2926, 3395,3774, 4447, 5417, 5434, 6900 ve son olarak 5510 sayılı kanun çıkarılmıştır. Her çıkan kanun sosyal güvenlik sistemini biraz daha zor anlaşılır bir hale getirmiştir. Bu çalışmamızda sosyal güvenlik sistemi kapsamında olan çalışanların emeklilik aylıklarını nasıl arttırabilecekleri konusunda genel bir bilgi verilecektir.

Anahtar Kelimeler: Emekli Aylığı, Emekli Aylığı Hesaplama, Aylık Bağlama Oranı

1. EMEKLİ AYLIĞI

5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası kanunun 3 üncü maddesinde (17) numaralı alt bendinde “Aylık: Malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları ile vazife malûllüğü halinde yapılan sürekli ödeme” olarak tanımlanmıştır.

Sosyal Sigorta uygulamalarında emekli aylığı ise 506, 2925, 2926, 1479, 5417, 6900, 5434 ve 5510 sayılı Kanunlara göre sigorta başlangıcı olanlara ilgili kanunlara göre gerekli şartları sağlamalarına müteakiben bağlanacak olan yaşlılık aylığı kastedilmektedir.

2.  EMEKLİ AYLIĞI NEYE GÖRE HESAPLANIR

2008/Ekim (hariç) öncesi tahsis talebinde bulunan sigortalıların aylıkları bu tarihten önce yürürlükte bulunan gösterge ve 4447 sayılı Kanunla getirilen sisteme veya sigortalılık başlangıç tarihi 2000 yılından sonra olanlar için sadece 4447 sayılı Kanunla getirilen sisteme,Sigortalılığı 2008/Ekim (dâhil) ve bundan sonraki bir tarihte başlayanların aylıkları Kanunla getirilen yeni sisteme,Sigortalılığı 2008/Ekim (hariç) öncesi başlayıp, 2008/Ekim (dâhil) sonra tahsis talebinde bulunanların aylıkları eski ve yeni sistemin birleşiminden oluşan karma sisteme, göre bağlanmaktadır.

 

EMEKLİ AYLIĞI HESAPLAMA TABLOSU
(A) AYLIĞI		(B) AYLIĞI	TAM AYLIK (A) + (B)
2000 Yılı Öncesi Aylık (A1) Hesabı	2000-2008/Ekim (hariç) arası kısmi aylığın (A2) hesabı	2008/Ekim (dahil) sonrası kısmi aylığın (B) hesabı	2000 Öncesi ve 2008 sonrası
Gösterge x Katsayı x Aylık Bağlama Oranı	(OYK x ABO) / 12	(OAK x ABO)	Tam Aylık =    (A1 + A2) + (B)
Gösterge : 506 Sayılı Kanun Ek Madde 20-21 ve 2011-58 Sayılı Genelge Ek-6[1]
Katsayı:12000
OYK: Ortalama Yıllık Kazanç
AOK: Ortalama Aylık Kazanç
ABO: Aylık Bağlama Oranı

2.1. Aylık Bağlama Oranı

Aylık Bağlama Oranı 2000 yılı öncesi, 01.01.2000 – 30.09.2008 dönemi ve 01.10.2008 sonrası döneme göre farklılık göstermektedir.

Dönemler İtibari İle Aylık Bağlama Oranları
Gün Sayısı	31.12.1999 Öncesi (Dahil)	01.01.2000 – 30.09.2008 Arası Dönem	01.10.2008 Sonrası Dönem
5040	60	43	28
7200	69	55	40
9000	76	65	50

 2.2. Ortalama Yıllık Kazanç (OYK)

506 Sayılı Sosyal Sigortalar Kanunun 61 inci maddesinin ikinci fıkrasında; “Sigortalının her takvim yılına ait prime esas kazancı, kazancın ait olduğu takvim yılından itibaren aylık talep tarihine kadar geçen takvim yılları için, her yılın Aralık ayına göre Devlet İstatistik Enstitüsü tarafından açıklanan en son temel yıllı kentsel yerler tüketici fiyatları indeksindeki artış oranı ve gayrisafi yurt içi hâsıla sabit fiyatlarla gelişme hızı kadar ayrı ayrı artırılarak bulunan yıllık kazançlar toplamının, toplam prim ödeme gün sayısına bölünmesi suretiyle bulunacak ortalama günlük kazancın 360 katı, aylığın hesaplanmasına esas ortalama yıllık kazancı oluşturur.” Denilmektedir.

2000 (dahil) yılından 2008 yılına kadar geçen her takvim yılına ait prime esas kazanç, kazancın ait olduğu takvim yılından itibaren 2008 yılına kadar geçen her takvim yılı için önce Aralık ayına göre açıklanan TÜFE?deki artış oranı daha sonra GH kadar arttırılarak güncellenir. 2007 ve 2008/Ocak-Eylül (dâhil) kazançlar güncellenmeden olduğu gibi alınır. Güncellenen kazançlar toplamının, 2000 yılı (dâhil) ile 2008/Eylül (dâhil) arasındaki prim ödeme gün sayısına bölümünün 360 katı ortalama yıllık kazancı vermektedir.

2.3. Ortalama Aylık Kazanç (OAK)

5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası kanunun 29 uncu maddesinin ikinci fıkrasında “Ortalama aylık kazanç, sigortalının her yıla ait prime esas kazancının, kazancın ait olduğu yıldan itibaren aylık talep tarihine kadar geçen yıllar için, her yıl gerçekleşen güncelleme katsayısı[2] ile güncellenerek bulunan kazançlar toplamının, itibarî hizmet süresi ile fiilî hizmet süresi zammı hariç toplam prim ödeme gün sayısına bölünmesi suretiyle hesaplanan ortalama günlük kazancın otuz katı.” Olarak tanımlanmıştır.

3. EMEKLİ AYLIĞINI YÜKSELTMENİN YÖNTEMLERİ

Emekli aylığını yükseltmenin birden fazla yöntemi mevcut olmakla birlikte bazen sigortalılar bu yöntemlerden sadece kendi sigortalılık durumlarına uyan yöntemleri seçebilmektedirler. Emekli aylığını arttırmanın püf noktalarını şöyle sıralaya biliriz:

3.1. Yurtdışı Borçlanmasında Doğru Dönem Seçimi

5510 sayılı kanunun 4 üncü maddesine tabi çalışan sigortalılar ile yurtdışında bulunan ev hanımları yurtdışında geçen sürelerinizi 3201 sayılı Yurt Dışında Bulunan Türk Vatandaşlarının Yurt Dışında Geçen Sürelerinin Sosyal Güvenlikleri Bakımından Değerlendirilmesi Hakkında Kanun gereğince borçlanabilmektedirler.

Yurtdışı borçlanması usulü ile emekli aylıklarını hesaplarken üç ayrı dönem söz konusudur. Bun dönemler 31.12.1999 öncesi, 01.01.2000 ile 30.09.2008 arası dönem ve 01.10.2008 sonrası dönemdir. Bunlardan en düşük borçlanma miktarı ve en iyi emekli aylığını 31.12.1999 öncesi dönem sağlamaktadır. 31.12.1999 tarihinden önce yurtdışında bulunan kişiler borçlanma işlemini gerçekleştirdikleri sırada tarih seçmez ise Sosyal Güvenlik Kurumu ödeme gününden geriye doğru kişinin ödediği gün kadar geriye götürüp borçlanma dönemini bulur. Bu uygulamada kişinin daha az aylık almasını neden olur. (01.10.2008 sonrası dönem Aylık Bağlama Oranının en düşük olduğu dönemdir.)

3.2. Ortalama Aylık Kazancın Yükseltilmesi

Emekli maaşının iki ana parametre üzerinden bağlandığı belirtmiştik. Bunlardan ilki OAK (01.01.2000 – 30.09.2008 Arası Dönem için OYK) ikincisi ise ABO bu matematiksel denklemin ABO kanunla belirlendiği için çalışanların müdahale etme şansı yok. Dolayısıyla SGK adlarına yapılan Sigorta Primine Esas Kazanç ne kadar yüksek olur ise alınan aylıkta o kadar yüksek olacaktır.

01/10/20118 sonrası çalışmaya devam eden kişilerin ise aylık bağlama oranının % 2 olarak uygulanacağı dönem artmakta; bu ise emekli maaşının düşmesine neden olmaktadır. Bu durumdaki kişiler ise yaklaşık asgari ücretin 2,5 katı üzerinden Sosyal Güvenlik kurumuna bildirim yapmaları halinde emekli maaşlarında düşme son bulacak aksine artış meydana gelecektir. Yani çalıştıkça emekli aylığı düşmeyecektir.

3.3.  Bakmakla Yükümlü Olunan Kişinin Belirtilmesi

5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası kanunun 55 inci maddesinin üçüncü fıkrasında “Bu Kanuna göre sigortalıya bağlanacak aylıklar ile ölen sigortalının hak sahiplerinin aylıklarının hesabına esas tutar, çalışma sürelerindeki her yıl için 82 nci maddeye göre tespit edilen prime esas günlük kazanç alt sınırları dikkate alınarak, talep veya ölüm yılına ait Ocak ayı itibariyle 29 uncu maddenin ikinci fıkrasına göre belirlenen ortalama aylık kazancın % 35'inden, sigortalının bakmakla yükümlü[3] olduğu eşi veya çocuğu varsa % 40'ından az olamaz. Hak sahibi kimselerin aylıkları; hak sahibi bir kişi ise bu fıkraya göre hesaplanan alt sınır aylığının % 80'inden, hak sahibi iki kişi ise % 90'ından az olamaz. Uluslararası sosyal güvenlik sözleşmeleri gereğince bağlanan kısmı aylıklar için bu fıkra hükümleri uygulanmaz.” Denilmektedir.

Sigortalının bakmakla yükümlü olduğu kişi var ise şayet 01/10/2008 sonrası dönemde hesaplanan (B) aylığında aylık bağlama oranı % 35 değil % 40 olarak alınır. Yani aylığı % 5 artmış olur.

SONUÇ

Emekli aylığının hesaplanmasında sigortalıların değiştirebileceği tek para metre vardır oda OAK veya 01.01.2000 – 30.09.2008 arası dönem için OYK dır. Sigortalılar bu para metreyi yükselttikçe alacakları emekli aylığı miktarı da orantılı olarak yükselecektir, yurtdışı borçlanma yöntemi ile emekli aylığı almaya hak kazanacak kişiler, çalışmaları var ise şayet sırasıyla 31.12.1999 öncesi dönem, bu dönem çalışması mevcut değilse 01.01.2000 – 30.09.2008 dönemi belirtilerek borçlanma yoluna gitmeleri halinde daha yüksek emekli aylığına hak kazanacaklardır. Sigortalının bakmakla yükümlü olduğu kişi var ise bu durumun Kuruma bildirilmesi halinde sigortalıya bağlanacak olan emekli aylığı %5 arttırılacaktır.

Kaynakça

-  506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununa
-  1479 sayılı Esnaf ve Sanatkârlar ve Diğer Bağımsız Çalışanlar Sosyal Sigortalar Kurumu Kanununa
-  2925 sayılı Tarım İşçileri Sosyal Sigortalar Kanununa
-  2926 sayılı Tarımda Kendi Adına ve Hesabına Çalışanlar Sosyal Sigortalar Kanunu
-  3395 sayılı 506 Sayılı Sosyal Sigortalar Kanununun Bazı Maddelerinin Değiştirilmesine ve Bu Kanuna Ek ve Geçici Maddeler Eklenmesine Dair Kanun
-  3774 sayılı Emekli Sandığı Hakkında 5434 Sayılı Kanun, 506 Sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu, 1479 Sayılı Esnaf ve Sanatkârlar ve Diğer Bağımsız Çalışanlar Sosyal Sigortalar Kurumu Kanunu, 2926 Sayılı Tarımda Kendi Adına ve Hesabına Çalışanlar Sosyal Sigortalar Kanunu ile 2925 Sayılı Tarım İşçileri Sosyal Sigortalar Kanununda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun  
-  4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu
-  5417 sayılı İhtiyarlık Sigortası Kanununa
-  5434 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Emekli Sandığı Kanununa
-  5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu
-  6900 sayılı Malûliyet, İhtiyarlık ve Ölüm Sigortaları Hakkında Kanuna
-  Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığı 2011/58 Sayılı Genelge

---

[1] 31.12.1999 günü ve öncesi döneminin aylığı için öncelikle 31.12.1999 gününden önceki son 10 yıllık (1999-1998-1997-1996-1995-1994-1993-1992-1991-1990) kazançlarının ortalamasına göre Üst Gösterge Tespit Tablosundan göstergesi bulunması gerekir veya son 10 yılın ortalaması Üst Gösterge Tespit Tablosunda yoksa bu kere son beş yılın (1999-1998-1997-1996-1995) ortalamasına göre Gösterge Tespit Tablosundan göstergesi bulunmalıdır. Üst gösterge tespit tablosundan aylık alanlara halk arasında süper emekli denilmektedir ama ülkemiz SSK emeklilerinin yüzde 60’dan fazlası gösterge tablosundan (normal) emekli olup bu tablonun da en düşük (taban) göstergesi olan 9475’ten emeklidirler. (http://www.alitezel.com/index.php?sid=yazi&id=3011 Erişim:13/07/2015)

[2] Güncelleme katsayısı: Her yılın Aralık ayına göre Türkiye İstatistik Kurumu tarafından açıklanan en son temel yıllı tüketici fiyatları genel indeksindeki değişim oranının % 100’ü ile sabit fiyatlarla gayri safi yurtiçi hasıla gelişme hızının % 30’unun toplamına (1) tam sayısının ilâve edilmesi sonucunda bulunan değeri ifade eder.

[3] Bakmakla yükümlü olduğu kişi: 5 inci maddenin birinci fıkrasının (b) bendi ile 60 ıncı maddenin birinci fıkrasının (c) bendinin (1), (2) ve (7) numaralı alt bentleri ile yedinci ve sekizinci fıkralarının dışında kalan genel sağlık sigortalısının, sigortalı sayılmayan veya isteğe bağlı sigortalı olmayan, kendi sigortalılığı nedeniyle gelir veya aylık bağlanmamış olan; (1)

a) Eşini,

b) 18 yaşını, lise ve dengi öğrenim veya 5/6/1986 tarihli ve 3308 sayılı Meslekî Eğitim Kanununda belirtilen aday çıraklık ve çıraklık eğitimi ile işletmelerde meslekî eğitim görmesi halinde 20 yaşını, yüksek öğrenim görmesi halinde 25 yaşını doldurmamış ve evli olmayan çocukları ile yaşına bakılmaksızın bu Kanuna göre malûl olduğu tespit edilen evli olmayan çocuklarını,

c) Geçiminin genel sağlık sigortalısı tarafından sağlandığı Kurumca belirlenen kriterlere göre tespit edilen ana ve babasını ifade eder.

09.11.2015

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.