Ümit Zafer
Serbest Muhasebeci Mali Müşavir
u.zafer@outlook.com

Kıdem Tazminatında Esas Alınacak Ücret İle Tazminat Hesaplamasında Dikkat Edilecek Hususlar

Günümüzde bir çok çalışanın hak ettiği halde alamadığı veya bazı işverenlerin muhasebe hileleri ile eksik hesaplamalarla çalışanlarına düşük ödediği kıdem tazminatının, kimlerin hak edebileceği, nasıl hesaplanacağı ve hesaplanırken nelerin kıdeme esas ücrete dahil edileceği konuları sizler ile paylaşarak, yürürlüğe giren EYT kanunu ile kıdem tazminatı hak eden ve hatta bir çoğunun doğru ve eksiksiz bir şekilde hesaplandığını dahi bilmediği toplumda kıdem tazminatının  her yıl için sadece bir maaş olduğu algısından çıkararak bu durumda olan EYT’li var ise haklarını araması konusunda yol göstermeye çalışacağım.

Sırasıyla kıdem tazminatı nedir? Hangi şartlarda alınır? Kıdem tazminatına esas olan ücrete neler dahil edilir? Başlıklarına sırasıyla değinerek örnekler ile açıklayalım.

KIDEM TAZMİNATI NEDİR?

Herhangi bir iş sözleşmesinin kıdem tazminatını gerektiren bir nedenle feshi durumunda, çalışılan her tam yıl için 30 günlük brüt ücret tutarında kıdem tazminatı ödenmektedir. Bir yıldan artan süreler de oranlanarak hesaplamaya dahil edilmektedir.

Ülkemizde kıdem tazminatı ilk olarak 15 Haziran 1936 yılında 3008 Sayılı İş Kanunu ile çalışma yaşamına girmiş ve 4857 Sayılı İş Kanunu’na kadar değişerek günümüze kadar uygulanmasına devam edilmiştir. Kıdem tazminatı belirlenirken tavan ücret uygulaması bulunmakta olup 01.01.2023-30.06.2023 tarihleri arasında 19.982,83 TL olarak belirlenmiştir.

KIDEM TAZMİNATI HANGİ ŞARTLARDA HAK EDİLİR?

Kıdem tazminatının kimlerin alacağı 1475 Sayılı İş Kanunun 14. Maddesinde aşağıdaki şekilde tanımlanmıştır.

Madde 14 – (Değişik birinci fıkra: 29/7/1983 - 2869/3 md.)

 Bu Kanuna tabi işçilerin hizmet akitlerinin:

1. İşveren tarafından bu Kanunun 17 nci maddesinin II numaralı bendinde gösterilen sebepler dışında,

2. İşçi tarafından bu Kanunun 16 ncı maddesi uyarınca,

3. Muvazzaf askerlik hizmeti dolayısıyle,

4. Bağlı bulundukları kanunla veya Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle kurulu kurum veya sandıklardan yaşlılık, emeklilik veya malullük aylığı yahut toptan ödeme almak amacıyla; (2)

5. (Ek: 25/8/1999 - 4447/45 md.) 506 Sayılı Kanunun 60 ıncı maddesinin birinci fıkrasının (A) bendinin (a) ve (b) alt bentlerinde öngörülen yaşlar dışında kalan diğer şartları veya aynı Kanunun Geçici 81 inci maddesine göre yaşlılık aylığı bağlanması için öngörülen sigortalılık süresini ve prim ödeme gün sayısını tamamlayarak kendi istekleri ile işten ayrılmaları nedeniyle, Feshedilmesi veya kadının evlendiği tarihten itibaren bir yıl içerisinde kendi arzusu ile sona erdirmesi veya işçinin ölümü sebebiyle son bulması hallerinde işçinin işe başladığı tarihten itibaren hizmet aktinin devamı süresince her geçen tam yıl için işverence işçiye 30 günlük ücreti tutarında kıdem tazminatı ödenir. Bir yıldan artan süreler için de aynı oran üzerinden ödeme yapılır.

Kısaca, emeklilik durumunda, kadın çalışanların evlilik tarihinden itibaren 1 yıl içinde evliliklerini gerekçe göstererek işten ayrılmaları durumunda, erkek çalışanların askerlik görevini yerine getirmek için işten ayrılmaları durumunda, çalışının ölümü ile 4857 Sayılı İş Kanunu’nun 25/II. Maddesinin alt betleri dışında haklı nedene dayalı olmayan işveren fesihlerinde veya çalışanın haklı nedene dayalı iş sözleşmesini fesh etmesi durumunda, ikale sözleşmeleri ile karşılıklı uzlaşma olması durumunda çalışan kıdem tazminatı almaya hak kazandığı gibi, iş sözleşmesindeki değişiklikleri veya mobing vb durumları gerekçe göstererek istifa eden ve bunu belgeleri ile ispatlayan çalışanlarda mahkeme kararları ile kıdem tazminatı alabilmektedir. Bu duruma örnek olarak Yargıtay 9.HD. 10.02.2020 gün, 2016/12937 E, 2020/1739 K. kararında işyerinden istifa ile ayrılan ve istifasını herhangi bir nedene dayandırmayıp makul kabul edilecek kısa süre içerisinde yargı yoluna başvurarak fesih sebebini haklı nedene dayalı olduğu ispatlaması durumunda yargı yoluyla kıdem tazminatı talebinin kabul edileceği görülmektedir.

KIDEM TAZMİNATINDA ESAS ALINACAK ÜCRET NASIL BELİRLENİR?

Kıdem tazminatına esas alınacak olan ücretin tespitinde 4857 sayılı İş Kanununun 32'nci maddesinde sözü edilen asıl ücrete ek olarak işçiye sağlanan para veya para ile ölçülebilen menfaatler göz önünde tutulur. buna göre ikramiye, devamlılık arz eden prim, yakacak yardımı, giyecek yardımı, kira, aydınlatma, servis yardımı, yemek yardımı ve benzeri ödemeler kıdem tazminatı hesabında dikkate alınır. İşçiye sağlanan özel sağlık sigortası yardımı ya da hayat sigortası prim ödemeleri de para ile ölçülebilen menfaatler kavramına dahil olup, tazminata esas ücrete eklenmelidir. Satış rakamları ya da başkaca verilere göre hesaplanan prim değişkenlik gösterse de, kıdem tazminatı hesabında genişletilmiş ücret kavramı içinde değerlendirilmelidir.

Yargıtayın yerleşik kararlarında ücret dışında para veya para ile ölçülen menfaatlerin tanzimat hesabına dahil edilmesi durumunda son 1 yıllık yani 365 günlük ödeme ve menfaatlerin 365’e bölünmesi ile bir günlük tespit edilip 30 günlük karşılığı, kıdeme esas olan ücret ilave edilerek hesaplamaya dahil edilmesi yönündedir. Burada esas ücrete ilave edilecek tutarın belirlenmesinde dikkat edilecek husus yılda birkaç kere tekrarlanan para ile ödenen ikramiye, prim veya ayni menfaatlerin bir günlük karşılığının belirlenerek brüt tutarının kıdeme tazminatına esas tutara dahil edilmesidir. Yargıtay 7. Hukuk Dairesi’nin Kıdem Tazminatında Esas Ücretin Hesaplama Esasları Konulu 07.03.2016 Tarihli ve 2015/6012 Esas Numaralı ve 2016/5580 Numaralı Kararı yargının kıdem tazminatı esas ücretinin belirlenmesindeki bakış açısını göstermektedir.

Açıklamalara birkaç örnek verecek olursak,

Örnek1 -  XYZ Ticaret A.Ş. şirketinde 03.03.2016-30.04.2023 tarihleri arasında çalışan Bay Ahmet’in son brüt ücreti 11.500,00 TL’dir. İşveren tarafından Bay Ahmet adına işveren yıllık brüt 1.200,00 TL sağlık sigortası ödemekte, ramazan ayında brüt 120,00 TL değerinde ramazan paketi almaktadır. Senede iki defa bir maaş ikramiyesi bulunmaktadır. Ayrıca XYZ Ticaret A.Ş. Bay Ahmet’in öğle yemekleri için catring şirketinde aylık kdv dahil 2.000,00 TL ödemektedir. Buna göre Bay Ahmet’in kıdeme esas ücreti ile kendisine ödenecek  net kıdem tazminatı ne kadardır?

Son Aylık Brüt Ücret	:	₺11.500,00
Yıllık Sigorta Bedeli	:	₺1.200,00
365 Günlük Sigorta Bedeli	:	₺3,29
30 Günlük Sigorta Bedeli	:	₺98,63
Ramazan Yardımı	:	₺120,00
Bir Güne Denk Gelen Ramazan Yardımı	:	₺0,33
Kıdem Tazminatına Eklenecek Ramazan Yardımı	:	₺9,86
Yemek Bedeli Aylık	:	₺2.000,00
Yıllık Toplam İkramiye Bedeli	:	₺23.000,00
Kıdem Tazminatına Eklenecek Aylık İkramiye Tutarı	:	₺1.890,41
Kıdem Tazminatına Esas Alınacak Tutar	:	₺15.498,90
İşe Giriş Tarihi	:	01.01.2016
İşten Ayrılış Tarihi	:	30.04.2023
İşyerindeki Kıdem Süresi (Gün)	:	2676
Hesaplanan Kıdem Tazminatı	:	₺113.630,32
Damga Vergisi	:	₺862,45
Ödenecek Net Kıdem Tazminatı	:	₺112.767,87

Kıdem tazminatı esas ücreti ve tazminat belirlenirken Bay Ahmet’in bütün para ve menfaatleri dikkate alınarak hesaplama yapılmıştır.

Örnek2 -  XYZ Ticaret A.Ş. şirketinde 03.03.2016-30.04.2023 tarihleri arasında çalışan Bay Ahmet toplu iş sözleşmesine tabi bir çalışan olup günlük brüt 350,00 TL ücret almaktadır. Kendisi fiili olarak ayda 26 gün çalışmakta ve fiili çalıştığı her gün kendisine yemek kartına yüklenmek şartı ile 150,00 TL yemek ücreti ve yine fiili olarak işe geldiği her gün için 25,00 TL yol ücreti ödenmektedir. Bay Ahmet’e okulların açıldığı eylül ayında senede bir kere brüt 2.400,00 TL kırtasiye yardımı yapılmaktadır. Toplu iş sözleşmesine bağlı olarak ayrıca kendisine günlük brüt 75,00 TL  yan ücret ödenmektedir. Buna göre Bay Ahmet’in kıdeme esas ücreti ile kendisine ödenecek  net kıdem tazminatı ne kadardır?

Günlük Brüt Ücret	:	₺350,00
Günlük Yemek Bedeli	:	₺150,00
Günlük Yol Bedeli	:	₺25,00
Yıllık Kırtasiye Yardımı	:	₺2.400,00
Bir Güne Denk Gelen Kırtasiye Yardımı	:	₺6,58
TİS'e Bağlı Günlük Yan Ödeme	:	₺75,00
Kıdem Tazminatına Esas Alınacak Günlük Ücret	:	₺606,58
Kıdem Tazminatına Esas Alınacak Aylık Ücret	:	₺18.197,26
İşe Giriş Tarihi	:	01.01.2016
İşten Ayrılış Tarihi	:	30.04.2023
İşyerindeki Kıdem Süresi (Gün)	:	2676
Hesaplanan Kıdem Tazminatı	:	₺133.413,34
Damga Vergisi	:	₺1.012,61
Ödenecek Net Kıdem Tazminatı	:	₺132.400,73

SONUÇ

Kıdem tazminatı hesaplanırken tazminat hesabında esas alınacak ücret belirlenirken para ve para ile ölçülebilen menfaatlerde dikkatte alınarak hesaplanmalı, yılda iki kere belirlenen kıdem tazminatı tavan ücretinin altında ise belirlenen tutar ile üzerinde ise tavan ücrete göre personelin ilk işe girdiği tarih ile son çalışma günleri arasındaki çalışma günlerine göre hesaplanmalıdır. Ayrıca istifasını bir nedene bağlamadan işten ayrılan personelin makul kabul edilecek süre içerisinde yargı yoluna başvurarak istifa gerekçesini haklı neden dayandırdığı ispatlaması durumunda yargıtayın yerleşik kararları ile kıdem tazminatı talebi kabul edilebilmektedir.

08.05.2023

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.