Ümit Zafer
Serbest Muhasebeci Mali Müşavir
u.zafer@outlook.com

Fazla Çalışma (Mesai), Ulusal Bayram ve Genel Tatil Günleri (UBGT) ve Hafta Tatili Çalışmalarına Ait Ücret Hesaplaması

Merhaba değerli okurlar,

Bu yazımızda günümüzde hemen hemen ücret karşılığı çalışan herkesin karşılaştığı ve ücret hesabında zaman zaman hataların yapıldığı kimi zaman ise hiç ücrete dahil edilmediği, fazla mesai ücret hesaplamalarından ve bazı yargıtay kararlarına değinerek sizler ile paylaşmaya çalışacağım.

Çalışanların fazla çalışmaları fazla mesai, ulusal bayram ve genel tatil günlerinde yaptığı çalışmalar ve hafta tatili çalışmaları olarak ücrete ek olarak hesaplanan ilave çalışmalardır.

Fazla Çalışma (Mesai) Nedir?

4857 sayılı İş Kanunu md.63’e göre; işçinin çalışma süresi haftada en çok kırk beş saat olarak tespit edilmiştir. Aksi kararlaştırılmamışsa 45 saatlik bu çalışma süresi, işyerlerinde haftanın çalışılan günlerine eşit bir şekilde bölünerek uygulanır. Ancak, taraflar arasında her gün için ayrı mesai süreleri de kararlaştırılabilir. Çalışma biçimi ne şekilde olursa olsun, işçinin haftalık 45 saati aşan çalışması, fazla çalışma olarak kabul edilir.

Fazla çalışmaya ait hükümler 4857 Sayılı İş Kanunun 41. Maddesinde belirlenmiş olup aşağıdaki gibi sıralanmıştır.

• Ülkenin genel yararları yahut işin niteliği veya üretimin artırılması gibi nedenlerle fazla çalışma yapılabilir. Fazla çalışma, Kanunda yazılı koşullar çerçevesinde, haftalık 45 saati aşan çalışmalardır. 63 üncü madde hükmüne göre denkleştirme esasının uygulandığı hallerde, işçinin haftalık ortalama çalışma süresi, normal haftalık iş süresini aşmamak koşulu ile, bazı haftalarda toplam 45 saati aşsa dahi bu çalışmalar fazla çalışma sayılmaz
• Her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının yüzde elli yükseltilmesi suretiyle ödenir.
• Haftalık çalışma süresinin sözleşmelerle 45 saatin altında belirlendiği durumlarda yukarıda belirtilen esaslar dahilinde uygulanan ortalama haftalık çalışma süresini aşan ve 45 saate kadar yapılan çalışmalar fazla sürelerle çalışmalardır. Fazla sürelerle çalışmalarda, her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının yüzde 25 yükseltilmesiyle ödenir.
• Fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma yapan işçi isterse, bu çalışmalar karşılığı zamlı ücret yerine, fazla çalıştığı her saat karşılığında bir saat otuz dakikayı, fazla sürelerle çalıştığı her saat karşılığında bir saat 15 dakikayı serbest zaman olarak kullanabilir.
• İşçi hak ettiği serbest zamanı altı ay zarfında, çalışma süreleri içinde ve ücretinde bir kesinti olmadan kullanır.
• 63 üncü maddenin son fıkrasında yazılı sağlık nedenlerine dayanan kısa veya sınırlı süreli işlerde ve 69 uncu maddede belirtilen gece çalışmasında fazla çalışma yapılamaz.
• Fazla saatlerle çalışmak için işçinin onayının alınması gerekir.
•  Fazla çalışma süresinin toplamı bir yılda 270 saatten fazla olamaz.
• Fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışmaların ne şekilde uygulanacağı çıkarılacak yönetmelikte gösterilir.

Örnek 1; Aylık 10.000,00 TL net ücret alan personelin  haftalık 45 ve aylık 225 saat çalışması dışında 13,5 saat fazla mesaisi olduğu durumda personele ödenecek net ücret hesabı aşağıdaki gibi olacaktır.

Aylık Net Ücret	:	₺10.000,00
Saatlik Ücret	:	₺44,44
%50 Zamlı Saatlik Ücret Tutarı	:	₺66,67
Yapılan Saatli Fazla Mesai	:	13,50
%50 Zamlı Fazla Mesai Ücreti	:	₺900,00
Ödenecek Net Ücret	:	₺10.900,00

Ulusal Bayram ve Genel Tatil Çalışması (UBGT) Nedir ?

Söz konusu Ulusal Bayram ve Genel Tatil  çalışması ile ilgili hüküm 4857 sayılı İş Kanunu madde 47’de açıklanmış olup aşağıdaki gibidir.

- Bu Kanun kapsamına giren işyerlerinde çalışan işçilere, kanunlarda ulusal bayram ve genel tatil günü olarak kabul edilen günlerde çalışmazlarsa, bir iş karşılığı olmaksızın o günün ücretleri tam olarak, tatil yapmayarak çalışırlarsa ayrıca çalışılan her gün için bir günlük ücreti ödenir.

- Yüzde usulünün uygulandığı işyerlerinde işçilerin ulusal bayram ve genel tatil ücretleri işverence işçiye ödenir.

Ulusal bayram ve genel tatil çalışması yapan personellerin ücret hesabında zaman zaman hatalı hesaplamalar ve eksik ödemeler yapılmaktadır. Bu durumu Yargıtay 22. Hukuk Dairesi E.2014/23997 K.2015/34572 numaralı ve 15.12.2015 tarihli kararında açıkça sabit olduğundan bir günlük ücret ödenmesini gerektiği açıktır. Ulusal bayram ve genel tatil günlerinde yapılan eksik ödemelerden dolayı çalışan iş akdini haklı sebeple feshetmesi durumunda işveren işçiye kıdem tazminatını ödemek zorunda kalır.

Örnek 2; Aylık 10.000,00 TL net ücret alan ve 01.01.2023 tarihinde mesaiye gelerek 2 saat çalışan personele ödenecek ücret hesabı aşağıdaki gibidir.

Aylık Net Ücret	:	₺10.000,00
Bir Günlük Ücreti	:	₺333,33
01.01.2023 Tarihli Çalışma	:	2 Saat
Ödenecek UBGT Bedeli	:	₺333,33
Ödenecek Net Ücret	:	₺10.333,33

Ulusal bayram ve genel tatil günlerinde yapılan çalışmalara ait bir günlük ücret tutarı sözleşmeler ile artırılabilir. Ancak yukarıda belirtilen hesaplamayı sadece 2 saat üzerinden yapılması ve eksik ödenmesi işçiye haklı neden ile iş akdini feshetmesine neden olacak, ücret farklılığı aşağıdaki örnek ile yan yana getirerek daha anlaşılır şekilde örnekleyelim.

Aylık Net Ücret	:	₺10.000,00		Aylık Net Ücret	:	₺10.000,00
Bir Günlük Ücreti	:	₺333,33		Bir Günlük Ücreti	:	₺333,33
01.01.2023 Tarihli Çalışma	:	2 Saat		01.01.2023 Tarihli Çalışma	:	2 Saat
Ödenecek UBGT Bedeli	:	₺333,33		Ödenecek UBGT Bedeli	:	₺88,89
Ödenecek Net Ücret	:	₺10.333,33		Ödenecek Net Ücret	:	₺10.088,89

Kanuna uygun hesaplanan ücret ile sadece çalışılan 2 saat için hesaplanan ücret hesabında 244,44 TL eksik ödeme oluşmaktadır.

Hafta Tatili Ücreti Nedir ?

Hafta tatili ve ücreti ile ilgili hüküm 4857 sayılı İş Kanunu Madde 46’da açıklanmış olup aşağıdaki gibidir.

• Bu Kanun kapsamına giren işyerlerinde, işçilere tatil gününden önce 63 üncü maddeye göre belirlenen iş günlerinde çalışmış olmaları koşulu ile 7 (yedi) günlük bir zaman dilimi içinde kesintisiz en az 24 (yirmidört) saat dinlenme (hafta tatili) verilir.
• Çalışılmayan hafta tatili günü için işveren tarafından bir iş karşılığı olmaksızın o günün ücreti tam olarak ödenir.
  • Şu kadar ki;

1. Çalışmadığı halde kanunen çalışma süresinden sayılan zamanlar ile günlük ücret ödenen veya ödenmeyen kanundan veya sözleşmeden doğan tatil günleri,
2. Evlenmelerde üç güne kadar, ana veya babanın, eşin, kardeş veya çocukların ölümünde üç güne kadar verilmesi gereken izin süreleri
3. Bir haftalık süre içinde kalmak üzere işveren tarafından verilen diğer izinlerle hekim raporuyla verilen hastalık ve dinlenme izinleri,

Çalışılmış günler gibi hesaba katılır.

• Zorlayıcı ve ekonomik bir sebep olmadan işyerindeki çalışmanın haftanın bir veya birkaç gününde işveren tarafından tatil edilmesi halinde haftanın çalışılmayan günleri ücretli hafta tatiline hak kazanmak için çalışılmış sayılır.
• Bir işyerinde işin bir haftadan fazla bir süre ile tatil edilmesini gerektiren zorlayıcı sebepler ortaya çıktığı zaman, 24 ve 25 inci maddelerin (III) numaralı bentlerinde gösterilen zorlayıcı sebeplerden ötürü çalışılmayan günler için işçilere ödenen yarım ücret hafta tatili günü için de ödenir.
• Yüzde usulünün uygulandığı işyerlerinde hafta tatili ücreti işverence işçiye ödenir.

Hafta Tatili Ücreti Nasıl Hesaplanır ?

Ülkemizde en sık rastlanan durumlardan biriside işçinin hafta tatilinde çalışması halidir. Kanunda açık şekilde hafta tatili ücret hesabı açıkça belirtilememiş olsa da yargıtayın bu durumda kabul görmüş olduğu kararlar neticesinde hafta tatilinde yapılan çalışmanın fazla çalışma sayılacağı, buna göre ücretin %50 zamlı ödenmesi gerektiği görüşünü benimsemiştir. Buna göre hafta tatilinde çalışılmışsa, çalışma karşılığı olmaksızın ödenmesi gereken bir yevmiye yanında, çalışmanın karşılığı da bir buçuk yevmiye olarak ödenmelidir. Bu durumda çalışanın haftalık 45 saat çalışma süresinin doldurup doldurmadığına bakılmamakta olup, hafta tatilinde 1 saat dahi çalışmış olması halinde yevmiyesinin %50 artırılarak ödenmesi ve günlük çalışma saatinden fazla olarak yapılan çalışmanın fazla mesai olarak kabul edilerek saatlik ücretinin %50 zamlı ücreti ile ödenmesi kabul edilmiştir. Bu duruma örnek olarak Yargıtay 13.HD E: 2017/1113 K: 2019/7409 T: 18.06.2019 kararı ile Yargıtay 22.HD E: 2017/22908 K: 2019/13136 T: 17.06.2019 kararları örnek verilebilir.

Hafta tatili ücret hesaplamalarını birkaç örnek ile açıklayalım.

Örnek 3; Aylık 10.000,00 TL net ücret alan ve günlük çalışma saati 7,5 saat olan X personel 22.01.2023 Pazar günü tam gün çalışmasına halinde ücret hesabı aşağıdaki gibidir.

Aylık Net Ücret	:	₺10.000,00
%50 Zamlı Bir Günlük Ücreti	:	₺333,33
22.01.2023 Tarihli Çalışma	:	1 Gün
Ödenecek UBGT Bedeli	:	₺500,00
Ödenecek Net Ücret	:	₺10.500,00

Örnek 4; Aylık 10.000,00 TL net ücret alan ve günlük çalışma saati 7,5 saat olan X personel 22.01.2023 Pazar günü 2 saat çalışmasına halinde ücret hesabı aşağıdaki gibidir.

Hafta tatillerinde personelin 24 saat kesintisiz dinlenmesi gerektiğinden günlük çalışma süresinden daha az olarak çalışması halinde de personele yevmiyesi %50 zamlı uygulanarak ödenmelidir.

Aylık Net Ücret	:	₺10.000,00
%50 Zamlı Bir Günlük Ücreti	:	₺333,33
22.01.2023 Tarihli Çalışma	:	2 Saat
Ödenecek UBGT Bedeli	:	₺500,00
Ödenecek Net Ücret	:	₺10.500,00

Örnek 5; Aylık 10.000,00 TL net ücret alan ve günlük çalışma saati 7,5 saat olan X personel 22.01.2023 Pazar günü toplam 9 saat çalışmasına halinde ücret hesabı aşağıdaki gibidir.

Hafta tatilinde normal çalışma saatine kadar olan çalışmalar yevmiye usulüne göre %50 zamlı ödendiği gibi günlük çalışma saatinden fazla çalışan personelin haftalık 45 saat sınırına bakılmaksızın hafta tatillerinde yapmış olduğu çalışmalarda saatlik ücretinin %50 zamlı uygulanması sureti ile ödenmesi gerekmektedir. Yani personelin 1,5 Yevmiye ve 1,5 saat fazla çalışma ücreti hesaplanmalı ve ücret bodrosunda ayrı ayrı gösterilmelidir.

Aylık Net Ücret	:	₺10.000,00
Saatlik Ücret	:	₺44,44
%50 Zamlı Saatlik Ücret Tutarı	:	₺66,67
Yapılan Saatli Fazla Mesai	:	1,50
%50 Zamlı Fazla Mesai Ücreti	:	₺100,00
%50 Zamlı Bir Günlük Ücreti	:	₺333,33
22.01.2023 Tarihli Çalışma	:	7,5 Saat
Ödenecek UBGT Bedeli	:	₺500,00
Ödenecek Net Ücret	:	₺10.600,00

Sonuç; Fazla mesai ücreti, genel tatil ve ulusal bayram çalışması ile hafta tatili ücreti 4857 Sayılı İş Kanunu ve sözleşme ile ödeme oranları artırılmış tutarlar dikkate alınarak ilgili ücret döneminde personelle tahakkuk ettirilerek ödenmelidir. Aksi halde eksik ve hatalı hesaplamalar çalışana haklı neden dayalı iş akdi feshetme hakkı tanıdığından işverenleri maddi bir yükün altına sokacağından ilgili kanun ve sözleşme şartlarına uygun olarak hesaplama yapılmalıdır.

Kaynak;

• 4857 Sayılı İş Kanunu
• Yargıtay Kararları

23.01.2023

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.