Uğur Küçükkahyaoğlu
Vergi Müfettişi
Bilim Uzmanı
ugurkucukkahya@gmail.com

Vergi Harcamalarında Durum Nedir?

Vergi harcaması; belirlenen ekonomik ve sosyal hedeflere ulaşmak amacıyla devletin tahsil edebileceği vergi gelirlerinden vazgeçmesidir. Eğitim, sağlık, güvenlik, alt yapı, adalet gibi temel kamu hizmetleri kamu harcamaları ile gerçekleştirilirken, ülkenin belirlediği sosyal ve ekonomik hedefler ise vergi harcamaları yöntemi ile yerine getirilmektedir. Uygulama da vergi harcamaları; vergi muafiyet ve istisnaları, indirim, indirimli vergi oranı, mahsup-vergi iadesi ve vergi ertelemesi yöntemlerinden oluşmaktadır. Vergi harcama yöntemlerinin tanımlarına aşağıda yer verilmiştir.[1]

Muafiyet: Standart vergi yapısında esas itibarıyla kendileri için vergi borcu doğması öngörülmüş olduğu halde, kanunen veya kanunun verdiği yetki kapsamında belirli gerçek ve tüzel kişi, mükellef veya meslek gruplarının kısmen ya da tamamen, devamlı ya da geçici bir şekilde vergisel sorumluluk dışında tutulmasıdır.

İstisna:  Standart vergi yapısında esas itibarıyla vergilendirilmesi öngörülen bir konunun,  gelirin,  servetin,  mal teslimi ve hizmet ifasının,  kıymetin, evrakın ve işlemlerin kısmen ya da tamamen, devamlı ya da geçici bir şekilde vergi dışında tutulmasıdır.

İndirim:  Ekonomik ya da sosyal amaçlarla, belirli şartlar altında mükelleflerin vergi matrahlarına ulaşırken, brüt vergilendirilebilir gelirleri üzerinden belli tutarlarda eksiltmeler yapılmasıdır. İndirimler daha çok beyannameler üzerinde yapılmaktadır.

Mahsup ve Vergi İadesi: Ödenecek vergi tutarına ulaşmak için çeşitli şekillerde daha önce ödemesi yapılmış bir tutarın,  hesaplanan vergi tutarından indirilmesi ve çeşitli şekillerde mahsup edilemeyen tutarın iade edilmesidir.

İndirimli Vergi Oranı: Kanunen veya kanunun verdiği yetki kapsamında belirli kişi,  mükellef ve faaliyet grubu yararına, vergi tarifesinde yer alan standart vergi oranının düşürülmesidir.

Vergi Ertelemesi: Hesaplanan ve ödenecek aşamaya gelmiş olan bir verginin belirli bir zaman dönemi için ödenmemesi şeklinde uygulanmasıdır.

Sosyal ve ekonomik hedeflerin gerçekleştirilmesi amacıyla Türk Vergi Sisteminde de muhtelif kanunlar kapsamında belirlenmiş çeşitli vergi harcama kalemleri bulunmaktadır. 193 Sayılı Gelir Vergisi Kanunu, 5520 Sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu, 3065 Sayılı Katma Değer Vergisi Kanunu, 4760 Sayılı Özel Tüketim Vergisi Kanunu ve Diğer Kanunlar vergi harcamalarının yer aldığı başlıca kanunlardır.[2]

24.12.2004 tarih ve 25326 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren “5018 Sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu” ile “vergi harcaması” kavramı yasal olarak ülkemiz mevzuatında yerini almıştır. 5018 sayılı Kanunun 18 inci maddesinin ikinci fıkrasının (c) bendinde, “merkezî yönetim bütçe kanun teklifine Cumhurbaşkanlığı tarafından vergi muafiyeti, istisnası ve indirimleri ile benzeri uygulamalar nedeniyle vazgeçilen kamu gelirleri (B) cetvelinin ekleneceği” hükmü yer almaktadır.[3] 5018 sayılı Kanunun uygulanmaya başladığı 2006 yılından itibaren her yıl vazgeçilen kamu gelirlerine ilişkin bilgiler bütçe kanun teklifi ekinde yer almaktadır.[4]

Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından ise 2007, 2016, 2017 ve 2018 yıllarında “Vergi Harcama Raporları” yayınlamıştır. [5] Son yayınlanan “Vergi Harcama Raporu 2018” de 2017 yılında gerçekleşen vergi harcama tutarları ilgili oldukları kanun türleri bağlamında açıklanmış ve 2018-2021 dönemi vergi harcama tahminleri yer almaktadır. Raporda yer alan 2017 takvim yılında gerçekleşen vergi harcama tutarlarının ilgili olduğu kanun kapsamında tahsil olunan vergi gelirlerine oranı aşağıda tablo da gösterilmiştir.[6]           

Tablodan görüleceği üzere 2017 yılında tahsilinden vazgeçilen vergi harcaması tutarı toplamda 126.650 Milyon TL olarak gerçekleşmiştir. En yüksek üç vergi harcama tutarları sırasıyla Gelir Vergisi Kanunu, Kurumlar Vergisi Kanunu ve Katma Değer Vergisi Kanunu kapsamında oluşmuştur.

2017 yılında Gelir Vergisi Kanunu açısından gerçekleşen ilk beş vergi harcama kalemine ilişkin bilgiler ise aşağıda yer almaktadır.

Tablodan görüleceği üzere 193 Sayılı Gelir Vergisi Kanunu kapsamında gerçekleşen ilk beş vergi harcama kalemini ücretler, menkul sermaye iratları ve zirai kazançlara ilişkin hükümler oluşturmaktadır. Gelir Vergisi Kanununda açık ara en yüksek vergi harcama kalemi ise 04.04.2007 tarih ve 26483 sayılı Resmi Gazete de yayımlanan “5615 Sayılı Gelir Vergisi Kanunu Ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun” ile uygulanmasına başlanılan “Asgari Geçim İndirimi” ne aittir.

Her iki tablonun verileri birlikte değerlendirildiğinde, toplam vergi harcamaları içerisinde gelir vergisine ilişkin vergi harcamasının payı %38’dir. Ayrıca gelir vergisine ait en yüksek beş vergi harcama tutarı toplamı, gelir vergisi tüm vergi harcama tutarının %82’sini oluşturduğu görülmektedir.

Vergilendirmenin mali amaçları harcama-gelir dengesini dikkate alırken mali olmayan amaçlar sosyal ve ekonomik hedefleri de kapsamaktadır. Temel kamu hizmetleri kamu harcamaları yöntemiyle gerçekleştirilirken; dezavantajlı toplum kesimlerinin kullanılabilir gelirlerinin vergi neticesinde azalmaması, büyüme ve kalkınmaya destek sağlayacak sektörlere ek kaynak yaratılması, ihracatın artırılarak cari dengenin korunması gibi amaçların gerçekleştirilmesinde ise vergi harcamaları yönteminden daha etkili sonuçlar alınabilmektedir. Kamusal politikaların finansmanında harcama yöntemlerinden hangisinin tercih edileceği vergi idaresinin örgütsel yapısı, ekonomik sistem kayıt dışılık oranı ve ihtiyaç duyulan finansman durumlarına göre belirlenebilmektedir.

---

[1] https://vergialgi.net/vergi-harcamalari-ve-2016-vergi-harcamalari-raporu#:~:text=“Vergi%20harcaması”%20adından%20da%20anlaşılacağı,vergi%20kaybına%20yol%20açan%20uygulamalardır.

[2] https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2021/01/4-2021-Yili-Vergi-Harcamalari-Listesi.pdf

[3] https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.5018.pdf

[4] https://www.sbb.gov.tr/merkezi-yonetim-butce-kanunlari/

[5] https://www.hmb.gov.tr/gelir-duzenlemeleri-genel-mudurlugu-vergi-harcama-raporlari

[6] https://ms.hmb.gov.tr/uploads/2019/01/Vergi-Harcamalar_-Raporu-2018.pdf

26.02.2021

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.