Ufuk Ünal
İş ve Sosyal Güvenlik Uzmanı
E. Sosyal Güvenlik Denetmeni
ufuk-unal@hotmail.com

Zorunlu Nedenlerle İşin Durması Halinde Ne Yapılmalı?

1. Zorunlu Nedenler

Zorunlu neden, işveren tarafından öngörülmesi olanaklı olmayan, üretimin durdurulması sonucunu doğuran, işverenin kaçınması olanaklı olmayan dışsal bir olayın gerçekleşmesidir. Üretimin durmasını gerektiren olayın, sıra dışı bir olay olması, işverenin iradesi dışında gerçekleşmiş olması, gerçekleştiğinde üretimin durdurulmasını zorunlu kılması, bu olay nedeniyle üretimin durdurulmasının kaçınılmaz olması gerekmekte olup, deprem, sel gibi doğal afetler, genel grev gibi sosyal olaylar zorunlu nedenlere örnek gösterilebilir.

Zorunlu nedenlere 4857 sayılı İş Kanunu’nun 42. maddesinde “Üretimin durmasını zorunlu kılan bir arıza” veya “Arızanın mümkün görülmesi halinde yahut makineler veya araç ve gereç için hemen yapılması gerekli acele işleri” örnek olarak verilmiştir.

2. Güncel Zorunlu Neden: Elektrik ve Doğalgaz Kesintileri

20/01/2020 tarihinde Boru Hatları ile Petrol Taşıma A.Ş. Genel Müdürlüğü tarafından yayımlanan kamuoyu duyurusunda, “Ülkemize Gürbulak-Ağrı giriş noktasından sağlanan doğal gazın, İran tarafındaki doğal gaz iletim hattında meydana gelen bir arıza nedeniyle 20.01.2022 tarihinden itibaren 10 gün süre ile yapılamayacağı bildirilmiştir. Arızanın daha kısa sürede giderilmesi için İranlı muhataplarımız nezdinde gerekli girişimlerde bulunulmuş ve konu hassasiyetle takip edilmektedir. Elektrik ve doğal gaz sistem dengesinin korunması amacıyla yüksek tüketimi olan sanayi tesisleri ve elektrik santralleri ile sınırlı olmak ve kesinti planları önceden bildirilmek suretiyle, doğal gaz tüketiminde kısıtlamalar yapılacaktır.” denilmiştir.

Türkiye Elektrik İletim A.Ş. tarafından yayımlanan 21/01/2022 tarihli duyuruda ise “Ağrı ili Gürbulak giriş noktasından Ülkemize gelen doğalgaz iletim hattının İran tarafında kalan arızasından dolayı Doğalgaz Kombine Çevrim Santrallerine gaz kısıntısı uygulanacağından, elektrik arz talep dengesinin sağlanması maksadıyla gerek iletim sistemine gerek ise dağıtım sistemine bağlı mesken ve ticarethane harici kullanıcılara program dahilinde kısıntı uygulanacaktır. Hangi kullanıcılara kısıntı uygulanacağı ve kısıntı miktarı ile ilgili, Dağıtım Şirketleri ve Teşekkülümüz tarafından bilgilendirme yapılacaktır.” denilmiştir.

3. Zorunlu Nedenlerle İşin Durması Halinde Yapılabilecek Uygulamalar

Boru Hatları ile Petrol Taşıma A.Ş. Genel Müdürlüğü ve Türkiye Elektrik İletim A.Ş. tarafından yapılan duyurular üzerine karşılaşılabilecek elektrik/doğalgaz kesintisi sebebiyle işin durması halinde; zorlayıcı sebep nedeniyle çalıştırılamayan işçilere ilk bir haftaya kadar yarım ücret ödenmesi, işçilere çalıştırılamadıkları günlere ilişkin ücretleri tam olarak ödenerek daha sonra telafi çalışması yaptırılması ve işçilerin talep etmeleri halinde yıllık ücretli izne çıkarılmaları seçenekleri değerlendirilebilir.

4. Yarım Ücret Ödenmesi

Doğalgaz ve/veya elektrik kesintisi sebebiyle işyerinde işin durması işçinin işyerine giderek çalışmasını engelleyen, dıştan gelen, önceden öngörülemeyen ve kaçınılamayan bir olay olduğundan, zorlayıcı sebep kabul edilebilecektir. Bununla birlikte söz konusu kesintisi sebebiyle işyerinde işin durması halinde, bu sebeple ve işin durması süresince çalıştırılamayacak işçilere bir haftaya kadar olan çalıştırılamadıkları günler için yarım ücret ödenmesinin mümkündür.

4857 sayılı İş Kanunu’nun 40. maddesinde “24 ve 25 inci maddelerin (III) numaralı bentlerinde gösterilen zorlayıcı sebepler dolayısıyla çalışamayan veya çalıştırılmayan işçiye bu bekleme süresi içinde bir haftaya kadar her gün için yarım ücret ödenir.”  hükmü yer almaktadır.

Yarım ücret, hafta tatilini de kapsayacak şekilde işveren tarafından, bir hafta ödenmek zorunda olup zorlayıcı nedenin bir haftadan sonra da devam etmesi durumunda herhangi bir ücret ödeme zorunluluğu bulunmamakta ve zorlayıcı sebebin devam etmesiyle birlikte iş sözleşmesinin askıda kalma süresi boyunca 4857 sayılı İş Kanunu’nun 24/III. maddesinde yer alan “İşçinin çalıştığı işyerinde bir haftadan fazla süre ile işin durmasını gerektirecek zorlayıcı sebepler ortaya çıkması” ve 25/III. maddesinde yer alan “İşçiyi işyerinde bir haftadan fazla süre ile çalışmaktan alıkoyan zorlayıcı bir sebebin ortaya çıkması” hükümler uyarınca iş sözleşmesini haklı nedenle feshedilebilme imkanı ortaya çıkmaktadır.

Sosyal Güvenlik Hukuku tarafında ise kişiye yapılan yarım ücret ödemesi nedeniyle ücretin asgari ücretin altında kalması halinde, Kuruma yapılan prime esas kazanç bildiriminin asgari ücret olan 5.004,00 TL olarak yapılması, asgari ücretin altında kalan tutar ile asgari ücret arasındaki farka ilişkin sigorta kesintilerinin ise işveren tarafından karşılanması gerekmektedir.

5. Telafi Çalışması Yapılması

Yapılacak doğalgaz ve/veya elektrik kesintisine bağlı olarak işin durması zorunlu sebep teşkil edeceğinden, söz konusu işçilere telafi çalışması yaptırılması mümkün olacaktır. Bu durumda, işçilerin çalıştırılamadıkları günlere ilişkin ücretleri tam olarak ödenmeli, çalıştırılamayan günlere ilişkin telafi çalışması ise 4 ay içerisinde yaptırılmalı, telafi çalışması yapılacağı açıkça belirtilmeli ve telafi çalışması yapılacak olan tarihleri işçilere duyurulması gerekmektedir.

Telafi çalışması ile ilgili olarak 4857 sayılı İş Kanunu’nun 64. maddesinde, “Zorunlu nedenlerle işin durması, ulusal bayram ve genel tatillerden önce veya sonra işyerinin tatil edilmesi veya benzer nedenlerle işyerinde normal çalışma sürelerinin önemli ölçüde altında çalışılması veya tamamen tatil edilmesi ya da işçinin talebi ile kendisine izin verilmesi hallerinde, işveren dört ay içinde çalışılmayan süreler için telafi çalışması yaptırabilir. Cumhurbaşkanı bu süreyi iki katına kadar artırmaya yetkilidir. Bu çalışmalar fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma sayılmaz. Telafi çalışmaları, günlük en çok çalışma süresini aşmamak koşulu ile günde üç saatten fazla olamaz. Tatil günlerinde telafi çalışması yaptırılamaz.” denilmektedir.

İş Kanununa İlişkin Çalışma Süreleri Yönetmeliği’nin 7. maddesinde “Zorunlu nedenlerle işin durması, ulusal bayram ve genel tatillerden önce veya sonra işyerinin tatil edilmesi veya benzer nedenlerle işyerinde normal çalışma sürelerinin önemli ölçüde altında çalışılması veya tamamen tatil edilmesi ya da işçinin talebi ile kendisine 4857 sayılı İş Kanunu, iş sözleşmeleri ve toplu iş sözleşmeleri ile öngörülen yasal izinleri dışında izin verilmesi hallerinde, işçinin çalışmadığı bu sürelerin telafisi için işçiye yaptırılacak çalışma, telafi çalışmasıdır.

Telafi çalışması yaptıracak işveren; bu çalışmanın 4857 sayılı İş Kanununun 64 üncü maddesinde sayılan nedenlerden hangisine dayandığını açık olarak belirtmek, hangi tarihte çalışmaya başlanacağını, ilgili işçilere bildirmek zorundadır.

Telafi çalışması, kaynağını oluşturan zorunlu nedenin ortadan kalkması ve işyerinin normal çalışma dönemine başlamasını takip eden 2 ay içerisinde yaptırılır. Telafi çalışması, günlük en çok çalışma süresi olan 11 saati aşmamak koşulu ile günde 3 saatten fazla olamaz. Telafi çalışması, tatil günlerinde yaptırılamaz.” denilmekte olup Kanunda yer alan 4 ay ibaresi yönetmelikte güncellenmediğinden Kanunda yer alan 4 ay süresi dikkate alınmalıdır.

4857 sayılı İş Kanunu’nun 104. maddesinde, 64. maddede öngörülen telafi çalışması hükümlerine aykırı davranan işveren veya işveren vekiline bu durumda olan her işçi için idari para cezası uygulanacağı hüküm altına alınmıştır. 2022 yılı için güncel ceza tutarı 755,00 TL’dir.

6. Yıllık İzin Kullanma

Doğalgaz ve/veya elektrik kesintisine bağlı olarak işin durması nedeniyle çalışamayacak işçilerin talep etmeleri halinde kişilere yıllık izin kullandırılabilir. Bu noktada önemli olan talebin işçiden gelmesidir. Zorunlu sebep dolayısıyla işçilerin işveren tarafından tek taraflı olarak yıllık izne gönderilmemesi gerekir. Yıllık Ücretli İzin Yönetmeliği’nin 7. ve 8. maddelerinde yıllık izin talebinin yazılı olarak işçiden gelmesi gerektiği açıkça düzenleme altına alınmıştır.

27.01.2022

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.