Prof. Dr. Süleyman Uyar
Alanya Alaaddin Keykubat Üniversitesi
İşletme Fakültesi
suleyman.uyar@alanya.edu.tr

Bağımsız Denetim Şirketleri KGK Tarafından Yapılan Dış Kalite Kontrole Nasıl Hazırlanmalı?

1. GİRİŞ VE BAĞIMSIZ DENETİMDE DIŞ KALİTE KONTROL

Bağımsız denetim bir işletmenin finansal tablolarının önceden saptanmış ölçüt olan Genel Kabul Görmüş Muhasebe İlkeleri (GKMİ) ve Türkiye Muhasebe Standartlarına (TMS/TFRS) uygunluğu ve doğruluğu konusunda makul bir güvence sağlamak üzere gerekli bağımsız denetim tekniklerinin uygulanarak elde edilen sonuçların bir rapora bağlanmasıdır.  Bağımsız denetimin amacı; finansal tabloların finansal raporlama standartları doğrultusunda gerçeğe uygun ve doğru bir biçimde işletmenin gerçek durumunu gösterip göstermediği konusunda bağımsız denetçinin görüş bildirmesini sağlamaktır. Kullanıcılar denetim raporuna güvenmelidirler aksi taktirdebağımsız denetimden beklenen fayda sağlanamayacaktır. Bağımsız denetimin kaliteli olabilmesi denetim standartlarına uygun olarak yapılmasına bağlıdır.

IFAC’ın ISQC 1 standardına göre denetim şirketleri kalite kontrol sistemi kurmaktan ve sürdürmekten sorumludur. Benzer şekilde ISA 220’de de denetim şirketleri personelinin spesifik sorumlulukları açıklanmıştır. Denetimde kalite kontrol iç gözetim ve dış gözetim olmak üzere iki farklı şekilde ortaya çıkar. İç gözetim denetim şirketi düzeyinde kalite güvence sistemi olup her denetim şirketinin kendi bünyesinde bir kalite güvence sistemi kurması ve bunu sürdürmesini demektir. Dış gözetim ulusal düzeyde kalite güvence sistemi olup KGK tarafından denetim şirketlerinin denetlenmesi ve gözetimi anlamında kullanılır. Bilindiği gibi KGK denetim şirketlerini yetkilendirmek ve gözetim faaliyetini sürdürmektedir. Yetkilendirme sürecinde her bir denetim şirketinin denetim rehberi ve kalite kontrol sistemini nasıl kuracağının prosedürlerinibelirlemesi istenmektedir. Denetim yetkisi alındıktan sonra da yine KGK tarafından denetim şirketlerinin denetimi yapılmakta başka bir ifade ilde dış kalite kontrol veya dış gözetim çalışması yapılmaktadır. Bu çalışmanın amacı KGK tarafından yapılan dış kalite kontrol çalışmasına hazırlanan bir denetim şirketinin dikkat etmesi gereken hususları açıklamaktır.

 

2. DIŞ KALİTE KONTROL SORU ÖRNEKLERİ VE DENETİM ŞİRKETLERİNCE YAPILMASI GEREKEN HAZIRLIKLAR

Bağımsız denetim yönetmeliğinin 20. maddesine göre; denetim kuruluşları faaliyetlerini, asgari şartları KGK tarafından belirlenen bir kalite kontrol sistemi çerçevesinde yürütmek zorundadır. Bu sistemin uygulanmasında, KGK düzenlemelerine göre oluşturularak KGK’nabildirilen kalite kontrol sistemine ilişkin yazılı politika ve süreçlere uyulur. Denetim şirketlerinin kurmak zorunda olduğu kalite kontrol sistemi; bağımsız denetim ekibi ve sorumlulukları, etik ilkeler, bağımsızlık, bağımsız denetim hizmetinin üstlenilmesi ve yürütülmesi, danışma, bağımsız denetim kalitesinin kontrolü, gözetim, kalite güvence ekiplerinin oluşturulması ve görevleri ve belgelendirmekonularında makul güvenceyi sağlamak için politika ve prosedürler içermelidir.

KGK denetim şirketlerine dış gözetim kapsamında denetime geldiğinde denetim şirklerinin kalite kontrol sistemini incelemektedir. Bu inceleme;

·         Kaliteye İlişkin Liderlik Sorumlukları,

·         İlgili Etik Hükümler,

·         Müşteri İlişkisinin ve Denetim Sözleşmesinin Devam Ettirilmesi,

·         İnsan Kaynakları,

·         Denetimin Yürütülmesi,

·         İzleme,olmak üzere altı ana başlıkta yapılmaktadır. Her bir başlık için denetim şirketlerinin karışılacağı sorular aşağıda verilmiştir.

2.1. Kaliteye İlişkin Liderlik Sorumlukları

Denetim şirketleri kurumsal bir kültür oluşturmak adına gereken prosedürleri oluşturmalıdır. Bu prosedürlerin en önemlisi denetim şirketinin liderlik yapısının sergilediği tutum ve davranışlardır. Denetim şirketi aşağıdaki sorulara ilişkin gerekli çalışmaları ve belgelendirmeleri yapmalıdır:

1.       Denetim şirketinin kalite kontrol sisteminden sorumlu bir komite var mıdır? Varsa komite üyeleri nasıl belirlenmektedir? Üyelerin yetki, beceri ve mesleki deneyimleri hakkında bilgi veriniz.

2.       Denetim şirketi kaliteye ilişkin önerilerini çalışanlarına hangi yollarla ulaştırmaktadır?

 

2.2. İlgili Etik Hükümler

Denetim şirketleri ilgili etik ilkelere ilişkin makul güvence sağlayan politika ve prosedürler uygulamalıdırlar. Denetim şirketi aşağıdaki sorulara ilişkin gerekli çalışmaları ve belgelendirmeleri yapmalıdır:

1.       İlgili etik hükümlere uyum konusunda politika ve prosedürler oluşturulmuş mudur? Bilgi veriniz.

2.       Denetim şirketini tanıtıcı faaliyetleri varsa açıklayınız?

3.       Denetim şirketi bağımsızlık konusunda hangi politika ve prosedürler oluşturmuştur, açıklayınız?

4.       Bağımsızlığa ilişkin politikalar ilgililere nasıl bildirilmektedir.

a.       Denetçiler ile denetim kuruluşunun ortakları, kilit yöneticileri, denetçileri ve bunların boşanmış olsalar dahi eşleri ile 3 üncü dereceye kadar (3 üncü derece dahil) kan ve kayın hısımları veya denetim kuruluşları tarafından denetlenen işletme veya denetlenen işletme ile ilgili olanlarla doğrudan veya dolaylı olarak menfaat, ortaklık, kilit yönetici sıfatıyla iş, olağan ekonomik ilişkiler dışında borç veya alacak ilişkilerine girilmiş midir?

b.      Geçmiş yıllara ilişkin denetim ücreti, denetlenen işletme tarafından ödenmiş midir?

c.       Denetim ücreti denetim sonuçları ile ilgili şartlara bağlanmış mıdır?

d.      Denetim ücreti denetim şirketince denetim dışı sunulan hizmetlere bağlı olarak hesaplanmış mıdır?

e.      Bağımsızlığı engelleyen veya ortadan kaldırılan durumlar kuruma bildirilmiş midir?

f.        Kurumdan onay alınmak suretiyle sonlandırılan denetim sözleşmesi var mıdır?

g.       Denetim kuruluşu ve denetçiler, denetlenen işletmeye, 3568 sayılı Kanun çerçevesinde tasdik, vergi danışmanlığı ve vergi denetimi dışında, danışmanlık veya başka bir hizmet vermekte midir? Bunu denetim ağında yer alan kuruluşlar, ilişkili denetim kuruluşu ve diğer işletmeleri aracılığıyla yapmakta mıdır?

h.      Denetçiler denetim görevinden ayrılmalarından iki yıl sonra son iki yılda görev aldığı şirketlerde kilit yönetici olarak görev yapmışlar mıdır?

i.         Denetçilerin denetlenecek şirkette pay sahipliği var mıdır?

j.        Denetçiler denetlenecek şirketin pay sahibi veya yöneticisi midir veya son üç yılda bu sıfatı taşımış mıdır?

k.       Denetçiler denetlenecek şirketlerin defterinin tutulması veya mali tablolarının düzenlenmesine katkıda bulunmuşlar mıdır?

l.         Son beş yıl içinde denetim faaliyetinden elde edilen gelirin yüzde 30’undan fazlası denetlenecek şirkete veya ona yüzde 20’den fazla iştirak etmiş şirketlerden mi elde edilmiştir?

5.       Denetim şirketleri ve denetçiler için rotasyon hükümleri nasıl takip edilmektedir, açıklayınız?

 

2.3. Müşteri İlişkisinin ve Denetim Sözleşmesinin Devam Ettirilmesi

Denetim şirketleri müşteri ilişkisinin ve denetim sözleşmesinin devam ettirilmesi sürecinde gerekli kaynak ve yetkinliğe sahip olup olmadığı, etik ilkelere uyum ve müşterinin dürüstlüğü konusunda politika ve prosedürler uygulamalıdırlar. Denetim şirketi aşağıdaki sorulara ilişkin gerekli çalışmaları ve belgelendirmeleri yapmalıdır:

1.       Denetim şirketleri denetimin yürütülmesi konusunda yetkin olduğu, zaman ve kaynaklar dahil denetimi yürütmek için gerekli beceri ve kaynağa sahip olduğu sürece denetimleri üstlenmekte midir? Denetçilerin ilgili sektör tecrübeleri var mıdır? Gerektiğinde uzman kullanımı imkanı var mıdır? Denetim kalitesinin gözden geçirilmesi konusunda yeterli kişi var mıdır? Denetim şirketi zamanında denetimi bitirebilecek midir?

2.       Denetim şirketi ilgili etik ilkelere uygunluk sağladığı sürece denetimi kabul edeceğine ilişkin politika ve prosedürler oluşturmuş mudur? Varsa açıklayınız.

3.       Denetim şirketi ancak müşterisinin dürüstlüğü konusunda makul güvence sağladığında bir müşteriyi kabul edeceğine dair politika ve prosedürler oluşturmuş mudur?Bununla ilgili bir müşteri kabul anketi kullanılmakta mıdır? Varsa ibraz ediniz.

4.       Bir müşterinin reddedilmesi gereken durumlarla ilgili politika ve prosedürler oluşturulmuş mudur?

 

2.4. İnsan Kaynakları

Denetim şirketleri denetimleri standartlara ve mevzuat hükümlerine uygun olarak yürütmek için gerekli yeterlilik ve beceriye sahip, etik ilkelere bağlı personel bulundurduğuna dair insan kaynakları politika ve prosedürleri oluşturmalıdırlar. Denetim şirketi aşağıdaki sorulara ilişkin gerekli çalışmaları ve belgelendirmeleri yapmalıdır:

1.       Yazılı bir işe alma prosedürü varsa açıklayınız. En son işe alımlardan uyguladığınız prosedürleri belgeleri ile birlikte sununuz.

2.       Performans değerleme sistemi uygulanmakta mıdır? Varsa belgeleri ile birlikte açıklayınız.

3.        Denetçilerin ücret ve diğer mali hakları nasıl belirlenmektedir?

4.       Denetçilerin kariyer gelişimi ile ilgili uygulamalar varsa belgeleri ile birlikte açıklayınız.

5.       Denetçilerin mesleki gelişimi ile ilgili yapılan uygulamaları (eğitim, toplantı, eğitim dokümanları, katılım tutanakları vb.) belgeleri ile birlikte açıklayınız.

6.       Bağımsız denetim yönetmeliğinin 25. maddesi uyarınca denetçilerin sicile tescilden itibaren her beş yılda bir sürekli mesleki eğitime ilişkin şartları taşıdıklarına dair bir düzenlemeniz var mıdır?

7.       Her bir denetimin sorumluluğu bir sorumlu denetçiye verilmekte midir? Belirleme yapılırken nelere dikkat edilmektedir? İnsan kaynakları politikalarında sorumlu denetçilere ilişkin uygulamalar var mıdır?

8.       Denetim ekibi oluşturulurken dikkate alınan politika ve prosedürler nelerdir?

 

2.5. Denetimin Yürütülmesi

Denetim şirketleri denetimin yürütülmesi aşamasında aşağıdaki sorulara ilişkin gerekli çalışmaları ve belgelendirmeleri yapmalıdır:

1.       Denetimin yürütülmesinde kalite tutarlılığının sağlanabilmesi için denetim rehberi, kullanılan yazılım ve denetim ekiplerinin eğitimi ve bilgilendirilmesi konusunda uygulanan prosedürleriniz nelerdir? Denetim rehberi en son ne zaman güncellenmiştir? Belgeleri ile birlikte açıklayınız.

2.       Denetimin gözetimine ilişkin sorumlulukların ele alındığı kalite kontrol politika ve prosedürleri hakkında örnek bir denetim dosyası üzerinde belgelendirerek bilgi veriniz.

3.       Deneyimli ekip üyelerinin denetçi yardımcılarının çalışmalarını gözden geçirmeleri sorumluluklarına yönelik kalite kontrol politika ve prosedürleri hakkında örnek bir denetim dosyası üzerinde belgelendirerek bilgi veriniz.

4.       Çalışma kağıtlarının hazırlanması ve başka bir denetçi tarafından kontrol edilmesi konusunda uygulanan prosedürleriniz nelerdir?

5.       İstişareye ilişkin oluşturulan politika ve prosedürleriniz varsa belgeleri ile birlikte ibraz ediniz.

6.       Denetim kalitesinin gözden girilmesine ilişkin oluşturulan politika ve prosedürleriniz varsa belgeleri ile birlikte ibraz ediniz. Bu sürecin uygulandığı şirketler listesini ve örnek bir denetim dosyası gösteriniz.

7.       Denetim kalitesini gözden geçirecek kişinin atanmasına ve tarafsızlığının korunmasına ilişkin oluşturulan politika ve prosedürleriniz hakkında bilginiz veriniz.

8.       Yapılan denetimler sırasında ortaya çıkan görüş farklılıklarının ele alınması ve çözüme kavuşturulması konusunda oluşturulan politika ve prosedürler hakkında bilgi veriniz. Örnek bir denetim dosyasını ibraz ederek belgelendiriniz.

9.       Denetimin tamamlanmasından sonra çalışma kağıtlarının nihai denetim dosyasında birleştirilmesine ilişkin oluşturulan politika ve prosedürler hakkında bilgi veriniz. Örnek bir denetim dosyasını ibraz ederek belgelendiriniz.

10.   Çalışma kağıtlarının gizliliği ve saklanması konusunda oluşturulan politika ve prosedürler hakkında bilgi veriniz. Örnek bir denetim dosyasını ibraz ederek belgelendiriniz.

11.   İlgili mevzuatta belirtilen süreden az olmamak kaydıyla çalışma kağıtlarının saklanma süresi konusunda oluşturulan politika ve prosedürler hakkında bilgi veriniz.

 

 

2.6. İzleme

Denetim şirketleri kalite kontrol sistemine ilişkin politika ve prosedürlerin yeterli oluğuna ve etkin işlediğine dair makul güvence sağlayan bir izleme süreci oluşturmalıdır. Denetim şirketi aşağıdaki sorulara ilişkin gerekli çalışmaları ve belgelendirmeleri yapmalıdır:

1.       Denetim şirketi tarafından oluşturulan ve makul güvence sağlayan bir izleme süreci hakkında bilgi veriniz. Süreci örnek bir denetim dosyası üzerinde belgelendirerek ibraz ediniz.

2.       Şirketinizi izleme süreci sonunda tespit edilen eksikliklerin etkilerinin değerlendirilmesi ve düzeltici adımlarına yönelik politika ve prosedürleri hakkında bilgi veriniz.

3.       Şirketiniz kalite kontrol sisteminin izlenmesiyle ilgili yürütülen sürecin sonuçları hangi sıklıkla ve kimlere bildirilmektedir?

4.       Şirketinizin yaptığı çalışmaların standart ve düzenlemelerine aykırı olduğuna dair şikayet ve iddialar ile kalite kontrol sistemine aykırı hareket edildiğine ilişkin iddiaları ele alan politikalarınız varsa örnek üzerinde açıklayınız.

5.       Denetçilerin şikayet ve iddialarını iletebileceği tanımlanmış iletişim kanalları varsa açıklayınız.

6.       Kalite ve kontrol sistemine uyulmayan durumların varlığı tespit edildiğinde ne tür adımlar atılacağına dair açıklamalarınız yapınız.

 

3.       SONUÇ VE DEĞERLENDİRME

KGK’dan yetki alan ve ilgili düzenleyici kurulun dış gözetimine hazırlanan denetim şirketlerinin bu sürece hazır olabilmesi ve dış gözetimden sorun yaşamaması için yukarıda detaylı şekilde verilen başlıklarda çalışmalar yapmalıdırlar. Bu çalışmalar ayrıca henüz KGK’dan yetki alma sürecinde başvuru yapacak denetim şirketlerine de ışık tutabilir. Denetim şirketleri arzu ederlerse bu konuda uzman desteği de alabilirler. 

19.11.2014

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.