Prof. Dr. Süleyman Uyar
Alanya Alaaddin Keykubat Üniversitesi
İşletme Fakültesi
suleyman.uyar@alanya.edu.tr

Bağımsız Denetim Mesleğinin Geleceği

            1.       TÜRKİYE’DE DENETİM MESLEĞİ VE BAĞIMSIZ DENETİM MERKEZİ

Denetim; iktisadi faaliyet ve olaylarla ilgili iddiaların önceden saptanmış ölçütlere uygunluk derecesini araştırmak ve sonuçları ilgi duyanlara aktarmak üzere tarafsızca kanıt toplayan ve bu kanıtları değerlendiren ve elde edilen sonuçları raporlayan sistematik bir süreçtir. Amaçlarına göre denetim türleri muhasebe denetimi (bağımsız denetim-dış denetim), uygunluk denetimi ve faaliyet denetimidir.

Bağımsız denetim; bir işletmenin finansal tablolarının genel kabul görmüş muhasebe ilke ve standartlarına uygun düzenlenip düzenlenmediğine ilişkin yapılan denetimdir. Burada amaç finansal tabloların genel kabul görmüş muhasebe ilkelerine (GKMİ) uygun olarak işletmenin finansal durumunu, finansal performansını ve nakit akışlarını dürüst bir şekilde yansıtıp yansıtmadığının araştırılmasıdır.

Türkiye’de bağımsız denetim denince Sermaye Piyasası Kurulu (SPK) tarafından yetki verilen denetim şirketlerince yine SPK tarafından denetim yaptırmak zorunda olan işletmelere ait mali tablolar denetlenmesi akla gelmektedir. SPK bu konuda yaptığı düzenlemeler ile bağımsız denetimin usul ve esaslarını belirlemiştir. Bilindiği gibi 2499 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu ve bu kanuna istinaden çıkartılan 16 ve 22 numaralı tebliğler ile bağımsız denetim ve bağımsız denetim standartlarına ilişkin düzenlemeler yapmıştır. Kuşkusuz denetim dendiğinde denetim komitesi ve kurumsal yönetim uygulamalarına ilişkin SPK tarafından yapılan düzenlemeler unutulmamalıdır. Ayrıca risk yönetimi, iç kontrol ve iç kontrol COSO modeli uygulamaları da SPK tarafından dikkate alınan diğer konu başlıklarındandır.

Bankacılık sektöründeki işletmelerin bağımsız denetimi ile ilgili Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu (BDDK) çeşitli düzenlemeler yapmış ve bu sektörde denetim hizmeti verecek denetim şirketlerini yetkilendirmiştir. Bunun yanında Hazine Müsteşarlığı sigortacılık sektöründe, Enerji Piyasası Düzenleme ve Denetleme Kurulu da enerji piyasasında denetim yapacak denetim şirketleriyle ilgili çalışma ve düzenlemeler yapmaktadır.

            Türkiye Serbest Muhasebeci Mali Müşavirler ve Yeminli Mali Müşavirler Odalar Birliği (TÜRMOB) 3568 sayılı kanun çerçevesinde muhasebe denetimi üzerine düzenlemeler yapmıştır. 1989 yılında yürürlüğe giren 3568 sayılı kanun ile denetim yasal zemine kavuşmuştur. 3568 sayılı Kanun’un 2. maddesinde, “muhasebecilik ve mali müşavirlik mesleğini konuları sıralanırken; (c) bendinde denetim sayılmaktadır. Kanun ayrıca kamu idarelerince yapılan denetim yükünü hafifletmek için Yeminli Mali Müşavirlere (YMM) tasdik yetkisi vermektedir. TÜRMOB bünyesinde 1994 yılında kurulan Türkiye Muhasebe ve Denetim Standartları Kurulu (TMUDESK) ve 2003 yılında kurulan Türkiye Denetim Standartları Kurulu (TÜDESK) çeşitli çalışmalar yapmışlar ve bazı standartları yayınlamışlardır. Ancak daha sonraki yıllarda özerk bir kurum olarak Türkiye Muhasebe Standartları Kurulu’nun kurulmasıyla birlikte TMUDESK işlevini kaybetmiştir.

            Önümüzdeki yıllarda yasalaşması beklenen Türk Ticaret Kanunu (TTK) taslağı denetim konusunda yenilikler getirmiş, anonim şirketlerin denetleme kurullarının şeklini ve işlevini değiştirmiştir. Taslakta denetleme kurulu kaldırılmış yerine meslek mensubu olan kişi veya denetim şirketinden oluşan denetçi kavramı getirilmiştir. Küçük sermaye şirketleri için iki adet serbest muhasebeci mali müşavir veya yeminli mali müşavir denetçi olarak atanabilecektir. Büyük sermaye şirketleri ve borsada işlem gören şirketler için ise denetim şirketleri denetçi olarak görev yapacaklardır. Hatırlanacağı üzere taslakta finansal tabloların TMSK tarafından yayınlanan Türkiye Muhasebe Standartları/Türkiye Finansal raporlama Standartlarına (TMS/TFRS) göre hazırlanması gerektiği belirtilmiştir. Buna göre denetçiler mali tabloların muhasebe standartlarına uygunluğuna bakacak ve bu süreçte denetim standartlarını yol haritası ve referans olarak kullanacaktır. Taslakta ayrıca denetçi bağımsızlığına ilişkin bazı genel düzenlemeler öngörülmüştür.

Bu gelişmelere paralel olarak TÜRMOB, 01.11.2010 tarihinde yayınlanan TÜRMOB Bağımsız Denetim Merkezi Kurulmasına İlişkin Esaslar Hakkında Tebliği ile TÜRMOB Bağımsız Denetim Merkezi’ni kurmuştur. Tebliğin amacı; denetim mesleğinin performansının ve kalitesinin yükselmesine, muhasebe mesleğinin bağımsızlığının ve tarafsızlığının korunmasına katkı sağlamak, ulusal ve uluslararası düzeyde, muhasebe denetimine ve meslek mensuplarına olan güveni sürdürülebilir kılmak üzere birlik meslek mensuplarının oluşturdukları bağımsız denetim şirketleri ile bağımsız denetçilerin onaylanmasını, tescilini, takibini, kamuya duyurulmasını sağlamaktır. Bu tebliğin yayınlanması ile birlikte bağımsız denetçilerin ve denetim şirketlerinin kalite güvence sistemlerinin kurulması ve bağımsız denetim lisansına, meslekte uzmanlaşmaya, iç denetim ve kurumsal yönetime ilişkin uygulamaları yürütmek üzere oluşturulan TÜRMOB Bağımsız Denetim Merkezinin kuruluş ve çalışma esasları, görev ve yetkileri ile bağımsız denetim şirketleri kütüğüne ilişkin esaslar belirlenmiştir.

            Tebliğde bağımsız denetimin tanımı yapılmış olup bu tanım teorik denetim tanımlarından biraz farklılaşmaktadır. Ancak öz itibariyle aynıdır. İlgili tebliğe göre bağımsız denetim; meslek mensuplarının vergi denetimi ve müşavirlik hizmetleri hariç olmak üzere, kurum, kuruluş ve her türlü şirket ile organizasyonun muhasebe kayıtları ve finansal tabloları üzerinde bağımsız denetim standartlarında öngörülen esaslar çerçevesinde yürüttükleri denetim çalışmasının rapora bağlanmasıdır.

Tebliğde aynı zamanda kimlerin denetim yapabileceklerine ilişkin açıklamalar getirilmiştir. Buna göre bağımsız denetim görevi bu konuda yetkilendirilmiş bağımsız denetim şirketi tarafından yerine getirilecektir. Bu bağlamda bağımsız denetim şirketi; bağımsız denetçilerin bağımsız denetim yapmak üzere kurmuş oldukları ortaklık şeklinde tanımlanabilir. Bağımsız denetçi de ilgili tebliğ hükümlerine göre bağımsız denetim lisans belgesi almış meslek mensuplarıdır. 

2.       BAĞIMSIZ DENETİM YETKİLENDİRME SÜRECİ

Yapılan düzenlemeye göre bağımsız denetimin yetkilendirilmesi ve uygulama süreci şu şekilde gerçekleşecektir.

·                 Bağımsız denetçi olmak isteyen meslek mensubu tebliğ hükümleri çerçevesinde “bağımsız denetim lisans” belgesini alacaktır.

·                TÜRMOB Bağımsız Denetim Merkezi tarafından açılan sınavlarda başarılı olan meslek mensupları denetim lisansı almaya hak kazanacak ve bağımsız denetçi unvanını alacaklardır. Bağımsız denetim lisanslama eğitim,  sınav ve işlemleri TÜRMOB Bağımsız Denetim Merkezi “Bağımsız Denetim Eğitim Sınav ve Lisanslama Müdürlüğü” tarafından yürütülecektir.

·                 Denetim lisanslama sınavı; A grubu dersleri, b Grubu dersleri ve C grubu dersleri olmak üzere üç aşamalı olacaktır.  A grubu dersleri; finansal  muhasebe ve raporlama standartları, denetim güvence standartları, iç denetim standartları, iç kontrol sistemi konularını kapsayacaktır. B grubu dersler; Türk Ticaret Kanunu (şirketler ve denetim hukuku), denetim deontolojisi ve etik uygulamaları, kurumsal yönetim konularını kapsar. C grubu uzmanlık dersleri; SPK ve BDDK mevzuatı konularını kapsayacaktır.

·                 A grubu derslerin sınavlarını tamamlayanlar, B grubu derslerin sınavlarında da başarılı olmaları halinde “TÜRMOB Bağımsız Denetçilik Lisansı”nı almaya hak kazanacaklardır. “TÜRMOB Bağımsız Denetçilik Lisansını” alan bağımsız denetçiler isterlerse C grubu derslerinden her biri için açılan özel bağımsız denetçilik sınavına girerek ayrıca “TÜRMOB Bağımsız Denetim Uzmanlık Lisansı”nı da alabileceklerdir.

·                 Meslek mensuplarının sınavlar öncesi TÜRMOB Bağımsız Denetim Merkezi tarafından açılan eğitimlere katılmaları zorunludur. Bu eğitimler A grubu dersler için 60 saatten, B grubu dersler için 45 saatten, C grubu uzmanlık alanlarının her birisi için 12 saatten az olmayacktır. Merkez Yönetim Kurulu  eğitim saatlerini yüzde elli azaltabilir veya artırabilir.

·                 Sınavlar yazılı olarak düzenlenecektir. Adayın sınavdan başarılı olabilmesi için her bir sınav konusundan (dersten) 100 üzerinden en az 50 puan alması ve sınav ortalamasının en az 65 puan olması gerekmektedir.

·                 SPK ve BDDK’dan yetki almış olan bağımsız denetçiler için "Bağımsız Denetim Lisanslama Eğitim ve Sınavı" şartı aranmayacaktır. Tebliğ tarihi itibariyle SPK bağımsız denetim yapma yetkisi almış olan serbest muhasebeci mali müşavirler ve yeminli mali müşavirler bağımsız denetçi unvanına hak kazanmış sayılacaklardır.

·                 Bağımsız denetçi lisans belgesini alan meslek mensupları daha sonra bir bağımsız denetim şirketi kuracaklardır.

·                 Bağımsız denetim şirketi, kütüğe kayıt için TÜRMOB Bağımsız Denetim Merkezine başvuracaktır.

·                 Şirketler tebliğ hükümlerine göre değerlendirilecek ve yetki belgeleri hazırlanacaktır. Bağımsız denetim yetkisi alan şirketler denetim yapabilecek şirketler listesine eklenecektir (Bu tebliğin yayınlanmasından önce kurulan denetim şirketlerinin hakları saklı kalmaktadır).

·                 Bu tebliğin yayınlanmasından sonra 6 ay içinde eskiden faaliyette bulunan bağımsız denetim şirketlerinin bu tebliğe intibakları zorunlu tutulmuştur.

·                 Yetki belgesi almamış ve listeye eklenmemiş bir denetim şirketinin bu alanda faaliyet yapması mümkün olmayacaktır.

3.       SONUÇ

Tüm toplum kesimleri tarafından dile getirilen ve herkesçe malum olan genel kanı şudur: Muhasebe ve denetim mesleğinin sadece vergi matrahının doğru tespit edilmesi olarak algılanmaması gerekir. Muhasebe bir bilgi sistemidir ve işletmeye ait mali nitelikteki bilgileri üretir. Denetim ise bu üretilen bilgilerin güvenirlik derecesini araştırır. Bu bağlamda üretilen muhasebe bilgilerinin ilgili taraflarının doğru kararlar almalarını sağlayacak şekilde tarafsız, şeffaf, güvenilir, anlaşılabilir ve zamanlı olması gerekir.

Yararları herkesçe kabul edilmekle birlikte yasal zorunluluğu olmadığı için sadece belirli kesimi kapsayan bağımsız denetim uygulamasının yeni TTK ile birlikte daha fazla kesimi kapsaması beklenmektedir. Ayrıca denetleme kurullarının oluşumu ve denetimin yaygınlaştırılması bu konudaki sertifikasyon sorununu gündeme getirmişti. TÜRMOB tarafından yapılan bu düzenleme ile kimlerin hangi şartlarda denetim yetkisine sahip olacağı belirlenmiş ve bir anlamda boşluk doldurulmuştur. Kişisel olarak genel kabul görmüş ve uluslararası denetim ve kalite güvence standartlarına uygun yapılacak bir denetim hizmetinin taraflara gereken faydayı sağlayacağını düşünüyorum. Bağımsız denetim alanında çalışmayı düşünen meslek mensuplarının zaman kaybetmeden yukarıda bahsedilen düzenlemeler çerçevesinde gerekli hazırlıklarını yaparak yetki belgesi alması yerinde olacaktır.

24.11.2010

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.