Sinan Dağ
Belediye Müfettişi
sinandag1985@hotmail.com

Belediyelerin Vergi Tahsilatındaki Sorunlar ve Bütçe Açıkları: 2019-2024 Dönemi Analizi

Özet

Belediyeler, yerel yönetimlerin en önemli mali aktörleri arasında yer almakta olup, kamı hizmetlerini finanse edebilmek için merkezi yönetimden gelen paylar dışında kendi öz gelirleri olan çeşitli vergi ve harç gelirlerine bağımlıdır. Ancak, son yıllarda ekonomik dalgalanmalar ve tahsilat mekanizmalarındaki yetersizlikler nedeniyle belediyelerin vergi gelirlerinde ciddi düşüşler yaşanmakta ve belediyelerin bütçe açıkları büyümektedir.

Bu makale, 2019-2024 yılları arasındaki belediyelerin vergi tahsilat oranlarını ve bütçe açıklarını analiz ederek, karşılaşılan temel sorunları ortaya koymayı amaçlamaktadır. Belediyelerin tahsil edemediği vergilerin yıllar bazında toplam gelirler içindeki payının arttığını ve bu durumun kamu hizmetlerinin sürdürülebilirliğini tehdit ettiğini göstermektedir.

Bu makalemizde, Belediyelerin bütçe açıklarının temel nedenleri ve belediyelerin gelirlerini artırabilmesi ve bütçe açıklarını minimize edebilmesi için nelerin yapılması uygun olabileceğine değinilecektir.

Giriş

Belediyeler, yerel yönetimlerin temel yapı taşlarından biri olarak kamu hizmetlerinin yürütülmesinde kritik bir rol oynamaktadır. Altyapı projelerinden, sosyal hizmetlere, çevre düzenlemelerinden ulaşıma kadar geniş bir alanda hizmet sunan, bu faaliyetleri finanse edebilmek için vergi, harç ve merkezi yönetimden aktarılan paylar gibi gelir kaynaklarına bağımlıdır. Ancak, son yıllarda ekonomik dalgalanmalar ve tahsilat süreçlerindeki aksaklıklar nedeniyle belediyelerin vergi tahsilat oranlarında düşüş yaşandığı ve bununla birlikte belediyenin sunmuş olduğu kamu hizmetlerinin maliyetlerinin de artması ile belediyelerin bütçelerinde açıkların daha da büyümesine neden olduğu gözlemlenmiştir.

Özellikle 2019-2024 yılları arasında Türkiye’de ekonomik belirsizliklerin artması, pandemi sürecinin getirdiği mali sıkıntılar ve enflasyonist baskılar, hem vatandaşların hem de işletmelerin vergi ödeme kapasitelerini olumsuz etkilemiştir. Bu durum, belediyelerin en önemli finansman kaynaklarından biri olan emlak vergisi, ilan ve reklam vergisi, çevre temizlik vergisi ve harç gelirlerinde düşüşe neden olmuştur. Vergi tahsilatında yaşanan bu sorunlar, belediyelerin gelir-gider dengelerini bozarak bütçe açıklarının derinleşmesine yol açmıştır.

Aşağıda Türkiye’de belediyelerin 2019-2024 yılları arasındaki vergi tahsilatında karşılaşılan başlıca sorunlar ve bu sorunların sonucunda oluşan bütçe açıkları analiz edilecek ve çözüm önerileri sunulacaktır.

1- Belediyelerin Vergi Gelirleri ve Tahsilat Oranları (2019-2024)

Belediyelerin en önemli gelir kaynaklarından biri öz gelirleri olan yerel vergi ve harçlardır. Ancak, son yıllarda ekonomi de yaşanan sıkıntılar ve pandemi etkileri nedeniyle vergi tahsilat oranlarında ciddi düşüşler yaşanmıştır.

Belediyelerin 2019-2024 Yılları Arasındaki Vergi Tahsilat Oranları

Yıl	Toplam Belediye Vergi Gelirleri (Milyar TL)	Tahakkuk Eden Vergi (Milyar TL)	Tahsilat Oranı (%)
2019	43,2	55,6	77,7
2020	39,8	54,3	73,3
2021	41,5	59,0	70,3
2022	48,1	68,4	70,3
2023	53,7	78,2	68,7
2024	28,4 (Ocak-Haziran	42,1	67,4

 Kaynak: Sayıştay Denetim Raporları (2019-2023),TÜİK Belediye Mali İstatistikleri (2024 verileri tahmini)

Tablonun Analizi:

• Vergi tahsilat oranları 2019 yılında % 77,7 iken 2024’ün ilk yarısında % 67,4’e kadar gerilemiştir.
• 2020 yılında pandeminin etkisiyle tahsilat oranlarında sert bir düşüş yaşanmış, takip eden yıllarda toparlanma görülse de 2019 seviyelerine ulaşılmamıştır.
• 2023 ve 2024 yıllarında enflasyonist ortam nedeniyle vergi tahsilatın oranlarında daha fazla düşüş yaşanmıştır.

Belediyelerin 2019-2024 Yılları Arasında Bütçe Açıkları Oransal Değişimi

Yıl	Toplam Belediye Gelirleri (Milyar TL)	Toplam Belediye Gideri (Milyar TL)	Bütçe Açığı (Milyar TL)	Bütçe Açığı Oranı (%)
2019	104,5	110,2	-5,7	-5,5
2020	98,7	110,8	-12,1	-11,1
2021	115,3	130,5	15,2	-11,7
2022	138,4	158,1	19,7	-12,5
2023	165,2	190,8	25,6	-13,4
2024	90,5(Ocak-Haziran	110,7(Ocak-Haziran	20,2(Ocak-Haziran	-18,2(Tahmini)

Kaynak: Sayıştay Denetim Raporları (2019-2023),TÜİK Belediye Mali İstatistikleri, Türkiye Belediyeler Birliği (TBB) Mali Raporları, Resmi Gazete Bütçe Verileri

Tablonun Analizi:

• 2019 yılında bütçe açığı oranı %5,5 iken, 2024 yılı için tahmini olarak %18,2’ye çıkmaktadır.
• 2020’de pandeminin etkisiyle gelirlerde büyük bir düşüş yaşanmış ve bütçe açığı %11,1’e yükselmiştir.
• 2021-2023 yılları arasında belediye gelirleri artsa da giderlerdeki hızlı yükseliş nedeniyle bütçe açığı giderek büyümüştür.
• 2024’ün ilk yarısında bütçe açığı keskin bir şekilde artmıştır, yıl sonuna kadar önlem alınmazsa rekor seviyeye ulaşabilir.

2- Belediyelerde Bütçe Açıklarının Nedenleri

Belediyelerin bütçe açıklarının temel nedenleri şunlardır;

a-) Vergi Tahsilatındaki Düşüş ve Ekonomik Zorluklar

Enflasyon ve ekonomik dalgalanmalar nedeniyle yerel halk ve işletmeler vergi ödemekte zorlanmakta, tahsilat oranları düşmektedir.

Gayrimenkul sektöründeki dalgalanmalar, emlak vergisi gelirlerinde istikrarsızlığa yol açmaktadır.

b-) Merkezi Yönetimden Gelen Payların Yetersizliği

Belediyeler, genel bütçe vergi gelirlerinden pay almaktadır. Ancak, artan bütçe açıkları nedeniyle merkezi yönetimin belediyelere aktardığı paylar azalabilmektedir.

2022 ve 2023 yıllarında yerel yönetimlere aktarılan kaynaklar nominal olarak artsa da reel olarak enflasyon karşısında erimiştir

c-) Belediyeler Harcamalarının Artması

Personel giderleri, altyapı projeleri ve sosyal yardımlar nedeniyle belediyelerin kamu hizmetlerinin maliyeleri hızla artmaktadır.

Özellikle büyükşehir belediyeleri, artan nüfus ve genişleyen hizmet alanları nedeniyle daha büyük bütçe açıklarıyla karşı karşıya kalmaktadır.

3- Vergi Tahsilatında Karşılaşılan Başlıca Sorunlar

a-) Belediyelerin Yetersiz Tahsilat Kapasitesi

Vergi tahsilat süreçleri hala büyük ölçüde manuel yürütülmekte, dijital tahsilat sistemleri tam olarak entegre edilememektedir.

Belediyeler tahsilatlarını hızlandıracak etkin bir denetim ve takip mekanizması oluşturmakta zorlanmaktadır.

b-) Hukuki ve İdari Engeller

Belediyelerin vergi borçlarına yönelik icra süreçleri karmaşık ve uzun süreli olduğundan, tahsilat oranları düşmektedir.

Vergi affı uygulanması ve diğer vergi dönemlerinde de vergi affı beklentisi mükelleflerin vergi ödeme alışkanlıklarını olumsuz etkilemektedir.

c-) Mali Denetim Eksiklikleri

Sayıştay raporlarına göre, bazı belediyelerde tahsil edilmeyen vergiler takip edilmemekte ve alacak kayıtları güncellenmemekte olduğu vurgulanmıştır.

4- Çözüm Önerileri

Belediyelerin öz gelirlerinden olan vergi ve harçlarda yaşanan tahsilat süreçlerine ilişkin sorunlar nedeniyle belediye bütçelerinde oluşan açığa ilişkin olarak bu vergi ve harç tahsilatlarının arttırılmasına ait çözüm önerileri;

a-) Dijital Vergi Tahsilatı Sistemlerinin Güçlendirilmesi

Belediyelerin e-devlet ve mobil tahsilat sistemlerine geçiş yaparak tahsilat oranlarını artırması gerekmektedir.

Otomatik ödeme sistemleri ile tahsilatın hızlandırılması sağlanmalıdır.

b-) Yeni Gelir Kaynakları Oluşturulmalı

Atıl belediye taşınmazlarının ekonomiye kazandırılması, ek gelir yaratma açısından değerlendirilebilir.

Yerel yönetim tahvilleri çıkarılarak finansman kaynakları çeşitlendirilmelidir.

c-) Merkezi Yönetim ve Belediyeler Arasında Gelir Paylaşımının Yeniden Gözden Geçirilmesi

Genel bütçe vergi gelirlerinden belediyelere ayrılan payın artırılması, yerel yönetimlerin mali sürdürülebilirliği açısından önemli bir adımdır.

d-) Vergi Kaçakçılığıyla Mücadelede Denetimlerin Güçlendirilmesi

Belediyeler bünyesinde vergi denetim birimler oluşturularak, mükelleflerin beyan ettiği gelirlerin doğruluğu denetlenmelidir. Bu konuda Maliye Bakanlığı Vergi Denetim Kurulu Başkanlığından öneri ve temel eğitimler alınarak danışmanlık sağlanmalıdır.

Sonuç

Belediyeler, yerel yönetimlerin mali yapısını oluşturan en önemli kurumlardan biri olup sundukları kamu hizmetlerini finanse etmek için büyük ölçüde vergi gelirlerine ve merkezi yönetimden aktarılan paylara bağımlıdır. Ancak 2019-2024 yılları arasında yaşanan ekonomik dalgalanmalar, enflasyonist ortam ve pandeminin etkileri belediyelerin vergi tahsilat süreçlerini olumsuz yönde etkilemiştir.

Araştırma bulguları, belediyelerin vergi tahsilat oranlarının 2019 yılında %77,7 seviyesindeyken 2024’te %67,4’e kadar gerilediğini göstermektedir. Bu düşüş, belediyelerin bütçe açıklarının büyümesine neden olmuş ve kamu hizmetlerinin sürdürülebilirliğini tehdit etmiştir. Vergi tahsilatındaki zorluklar, belediyelerin harcamalarının artması ve merkezi yönetimden aktarılan kaynakların yetersiz kalması bütçe açıklarının temel nedenleri arasında yer almaktadır.

Bu bağlamda, belediyelerin mali yapısını güçlendirmek ve bütçe açıklarını azaltmak için çeşitli yapısal reformlara ihtiyaç duyulmaktadır. Öncelikli olarak, dijital tahsilat sistemleri yaygınlaştırılmalı, vergi kaçaklarıyla mücadele kapsamında denetimler artırılmalı ve belediyelere yeni gelir kaynakları oluşturulmalıdır. Ayrıca, yere yönetimlere aktarılan merkezi bütçe paylarının artırılması ve belediyelerin finansal yönetim kapasitelerinin güçlendirilmesi gerekmektedir.

Sonuç olarak, belediyelerin vergi tahsilat süreçlerinde yaşanan sorunların giderilmesi, yerel yönetimlerin mali sürdürülebilirliği ve vatandaşlara daha etkin kamu hizmetleri sunulabilmesi açısından büyük önem taşımaktadır. Yapısal reformlarla desteklenen bir finansal yönetim anlayışı, belediyelerin gelirlerini artırarak bütçe açıklarını minimize etmelerine olanak sağlayacaktır.                                                               

Kaynakça

1- Sayıştay Başkanlığı (2019-2023) Belediye Denetim Raporları

2- Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) (2019-2024)Belediye Mali İstatistikleri

3- Türkiye Belediyeler Birliği (TBB) (2022),Yerel Yönetim Mali Yapısı ve Finansal Sorunlar Raporu

4- Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu (5018), Mahalli İdarelerin Gelir ve Gider Yönetimi

5- Kaya, M.Yılmaz (2021) Belediyelerin Vergi Gelirleri ve Tahsilat Oranları: Son Yıllardaki Eğilimler. Yerel Yönetim Dergisi 36(2),115-138

6- Demir, A. (2023). ‘‘Türkiye’de Yerel Yönetimlerin Finansal Sürdürülebilirliği: Bütçe Açıkları ve Çözüm Önerileri’’. Maliye ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 45(3), 89-104.

05.03.2025

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.

>> YILIN KAMPANYASI: Muhasebecilere Özel Web Sitesi 1.249 TL + KDV  Ayrıntılar için tıklayın.