Sinan Arslan
Yeminli Mali Müşavir
Bağımsız Denetçi
sinan.arslan@senkrondenetim.com

Özellikle YMM-SMMM İçin İlginç Bir Kanun

Bu yazının amacı meslek kamuoyunda hiç konuşulmayan, yazılmayan bir denetim tekniğinden bahsetmek. Dikkat çeken bu yasa hakkında genel bilgilendirme yaparak, özellikle meslektaşlarımın bilgisine sunmak istedim. Devamlı olarak başta vergi kanunları olmak üzere mesleğimiz ile ilgili çok kanun ve alt mevzuat ile çalışmalarımızı yapıyoruz. Bu kez yazı konusu olan öyle bir kanun ki; başta Maliye Bakanlığı olmak üzere diğer bakanlık ve önemli ilgili kurumların; denetim amacıyla kullanma potansiyeline dikkat çekmek istiyorum. Bu konuda 2013 yılında Öğr. Gör. Ünvanı ile Engin BOZTEPE’nin araştırmasından faydalandım, bu nedenle kendisine teşekkür etmek isterim.

Benford Yasası:

Rakamsal analizden ve denetim çalışmalarında da kullanılan matematiksel yöntemden oluşmaktadır. Bu yöntemle Risk Odaklı Analiz yapma imkanı oluşmaktadır. Yöntem anlaşıldığında özellikle hile ve hileli beyanlarda Benford Yasası'nın nasıl bir denetim aracı olarak kullanılabileceğini umarım sizlerde benim gibi ilginç bulursunuz.

Analiz detaylarına geçmeden önce nasıl ortaya çıktığından kısaca bahsetmek iyi olur. General Electric'in New York'taki laboratuarında fizikçi olarak çalışan Frank Benford, 20 farklı liste halinde toplam 20,229 sayısal veri üzerinde yaptığı çalışmasının sonuçlarını 1938 yılında “Proceedings of American Philosophical Society" dergisinde yayımlamıştır. 

Benford'un gözlem alanındaki 20,229 verinin % 30,6'sı 1 rakamı ile baslarken, % 8,0'i 5 ile ve % 4,7'si de 9 ile başlamıstır. Genel beklentilerin aksine, bir veri kümesindeki sayıların ilk rakamının 1 olma olasılığı 0,111 (1/9) değil, 0,306'dir. Homojen bir dağılım göstereceği sanılan sayılar aşağıda yer alan tabloda görüleceği gibi aslında logaritmik bir dağılım göstermektedir. Yaptığı çalısmalar neticesinde bu matematiksel kesif onun adıyla anılmıştır. Atlanta Georgia Teknoloji Enstitüsü Matematik Profesörü Ted Hill, 1996 yılında Statistic Science’da yayımlanan makalesinde, Benford Yasasını matematiksel olarak da kanıtlamıştır. Matematik uzmanı olmadığım için bu kanıtı teyit etmem mümkün değil ama mütevazi bir şirketin mizanı üzerinde rakamları denediğimde yaklaşık bu doğrultuda sonuç aldığımı rahatlıkla ifade edebilirim.

Benford Yasasına göre; rakamların ilk dört basamakta ortaya çıkma frekansları aşağıda tabloda görülmektedir. Frekanslar yardımıyla ikinci basamak, ilk veya son iki basamak gibi testlerde uygulanmak suretiyle analizler genişletilmiştir.

Bu yasanın geçerli olması için gerekli koşullar olduğunu tahmin etmek zor değil. Sağlıklı denetim çalışması için özellikle veri kümesinde ki sayıların; analizi yapılacak rakamların aynı cinsten olması gibi. Bilgisayar kullanımı ve yetenekli programların çoğalması ile bu yasayı uygulamak isteyen her denetçinin kolaylıkla yapması mümkün olacağı gözükmekte.

Benford Yasası dikkatlice incelendiğinde rakamların doğal bir akısı olduğu ve dışarıdan bir müdahale söz konusu olduğunda bu doğal akışın bozulacağı varsayımıyla Benford Yasası ve muhasebe denetimi veya vergi denetimi arasında bir ilişki kurmak mümkündür. Son 20 yıl içinde bu yasa uygulamasına ilişkin yazılanlara bakıldığında; şirketteki muhasebe sahteciliklerini ortaya çıkartıldığı, sonuçlara bakıldığında, sahtekarlık yapanlar, genelde l ile başlayan verileri çok az ürettikleri, buna karsın, 6 ile başlayanları daha çok ürettikleri ifade edilmekte.

Benford Kanunu ve sayısal analiz için en uygun muhasebe verileri; ticari alacaklar, ticari borçlar, satışlar, giderler vb. ile ilgili muhasebe hesaplarıdır. Bunların yanı sıra, veri kümesi bir yıl gibi geniş bir dönem alındığında, muhasebenin hemen hemen tüm hesapları Benford Kanunu ve sayısal analiz ile test edilebilir. Ancak hangi durumlarda ve hangi verilerin Benford analizine uygun olup olmadığına denetçinin karar vereceği konusunda tartışma yoktur.

Belki bütün YMM-SMMM meslektaşlarımı ilgilendirmiyor gibi gözükebilir, ancak bu yöntemi Kamu Denetim Kurumları tarafından uygulanabileceğinin bilinmesinin faydalı olacağını düşünüyorum. Benford Kanunu; denetçilere yeni bir yöntem oluşturmuş ve hatalı veya hileli verilerin büyük tutarlı veriler arasında aranması gerektiği ön yargısını yerine, düşük ve yüksek tutarların aynı risk düzeyinde analiz edilmesini sağlama imkanı getirmiştir. Gelecek yıllarda; bu yasanın uygulanması ile denetim mesleğine ve ülkemize fayda getirmesini diliyorum.

15.09.2020

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.