Seyfi Yıkılmaz
Serbest Muhasebeci Mali Müşavir
Bilim Uzmanı
seyfiyikilmaz@gmail.com

Yatırım Projelerinin Değerlendirilmesinde Kullanılan Yöntemler ve Ekonomik Katma Değer (EVA) Yönteminin Hesaplanması

1- GİRİŞ

Yatırım projeleri çok büyük sermaye ile gerçekleştiği için mali anlamda stratejik öneme sahiptir ve doğru planlanarak alınması gereken bir karardır. Yatırım projelerinin etkin bir şekilde incelenerek, değerlendirilmesi ve analiz edilmesi işletmelerin hedeflerine ulaşmasını sağlayacaktır. Fakat planlama yapılmadan alınan kararlar büyük sermaye kaybına neden olacaktır. Yatırım kararlarının çerçevesi maddi ve maddi olmayan duran varlık kalemleri satın alımlarıdır.  Şirketlerin yatırım kararı almalarındaki en etkili sebepler rekabet gücünü arttırmak, maliyet avantajı sağlamak ve kapasite artışı sağlamaktır.

Sermaye bütçelemesi oluşturulurken geleneksel ve indirgenmiş nakit akım teknikleri kullanılır.
İndirgenmiş nakit akışı yaklaşımında şirketlerin geleceğe dönük faaliyetlerinden elde etmesi beklenen nakit akımları belli bir ıskonto oranı ile bugüne indirgenerek şirket değerine ulaşılmaktadır. Bazı firmalar ise yatırım projelerini değerlendirirken kendi tecrübelerine göre ayrıntılı analizlere gerek duymadan karar vermektedir. İndirgenmiş nakit akışı yöntemi, gelecekte yaratılacak nakit akışlarının değerlendirilmesi ile yapılmasından dolayı daha gerçeğe yakın bir ölçüt olarak kabul edilmektedir.

Finansal karar alıcıların geleneksel ölçüm ve değerleme esaslarına göre karar almaları anlamsız sonuçlar doğurmaktadır. Değer odaklı yaklaşımların yoğun olarak kullanıldığı günümüzde ekonomik katma değer (EVA), bilgi kullanıcılarına finansal yatırımlarının performansını muhasebe bilgilerine ek olarak muhasebe dışı verilerden de yararlanarak sunmaktadır.

2- YATIRIM PROJELERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİNDE KULLANILAN YÖNTEMLER

Yatırım projelerinin sermaye bütçelemesi kararlarında kullanılan yöntemler paranın zaman değerini dikkate alan ve almayan olarak ikiye ayrılır.

2.1. Paranın Zaman Değerini Dikkate Alan Yöntemler

2.1.1. Geri Ödeme Süresi

Bir yatırıma ait başlangıç maliyeti kurtarmak için gereken süreyi hesaplayan yöntemdir. Hesaplanan geri ödeme süresi bağımsız projelerde hesaplanan geri ödeme süresinden kısa ise yatırım kabul edilir.

​​​​​​​2.1.2. Karlılık Oranı 

Yatırım yapacak işletmeye ait hesaplanan yıllık net kârın yatırım tutarına oranlanması şeklinde hesaplama yapılır. Yatırımın sağlayabileceği en yüksek yıllık kârın yatırım tutarına oranı ve ortalama net kârın ortalama yatırım tutarına oranı olarak iki şekilde uygulanmaktadır.

​​​​​​​2.2. Paranın zaman değerini dikkate alan yöntemler

​​​​​​​2.2.1. İç Getiri Oranı (IRR)

Yatırıma ait nakit giriş ve çıkışlarını birbirine eşitleyen ıskonto oranını deneme yanılma yöntemi kullanarak bulmaktadır. İç getiri oranı manuel deneme yanılma yöntemi ile hesaplamak yerine Excel de IRR (IÇ_VERİM_ORANI) işlevi ile de hesaplanabilir.

​​​​​​​2.2.2. Düzeltilmiş iç getiri (MIRR)

Bir yatırımının bugünkü değerini, nakit girişlerinin yatırımın ömrünün sonundaki gelecekteki değere eşitleyen ıskonto tutarı olup paranın zaman değerini dikkate aldığı için IRR yöntemine göre daha gerçekçi bir hesaplama yapmaktadır.  IRR, herhangi bir pozitif nakit akışının iç getiri oranında yeniden yatırım yapıldığını varsayarken, MIRR, herhangi bir pozitif nakit akışının sermaye maliyetinde yeniden yatırıldığını varsayar.​​​​​​​

2.2.3. Fayda Maliyet Analizi (FI):

Çeşitli yatırım alternatifleri arasında ekonomik açıdan getirisi en yüksek olanı tespit edebilmek için, yatırımların gerektirdiği tüm maliyetlerin ve sağlayacakları tüm faydaların parasal değerlerle ifade edilip sistematik olarak karşılaştırılması ve aralarından en optimal olanın tercih edilmesi olarak tanımlanabilir.

​​​​​​​2.2.4. Net Bugünkü Değer:

Bir yatırıma ait nakit girişleri ve çıkışları arasındaki fark ile net finansal fayda tahmin edilmeye çalışılmaktadır. Pozitif Net Bugünkü Değer yatırımın olumlu olduğunu gösterirken negatif Net Bugünkü Değer ise mali kayba neden olacağını göstermektedir. Ayrıca hesaplamada kullanılan ıskonto oranı ise yatırımın kârlı olup olmaması açısından etkili olmaktadır.

​​​​​​​2.2.5. Ekonomik Katma Değer (EVA)

Bir firmanın vergi sonrası net faaliyet karı (NOPAT) ile NOPAT’ı elde etmek için kullanılan sermayenin maliyetindeki değişimin çıkarılması ile oluşan değer olarak tanımlanmaktadır. Bir firma, kullandığı sermayenin maliyetinden daha fazla kâr elde ettiği sürece, değer üretiyor demektir.

Finansal yönetim sisteminde, EVA esasen bir şirketin hissedar değeri yaratması için, aldığı herhangi bir projede sermaye maliyetinden daha fazla kazanması gerektiğini ifade eder. EVA’nın pozitif olması işletmenin ekonomik katma değer yarattığı anlamına gelir.

EVA, borç maliyeti ve öz kaynak maliyeti dahil sermaye maliyetini göz önünde bulundurarak bir işletmenin ekonomik değerini ölçmede kullanılan önemli bir yöntemdir. Bu nedenle, EVA, işletme performansının ölçülmesinde ve yönetiminde önemli bir araç olarak kabul edilmektedir.

EVA, şirket hedeflerinin saptanmasından stratejik planlamaya, bütçelemeden fiyatlamaya, teşvik sistemi oluşturulmasından insan kaynaklarına kadar uzanan bir finansal yönetim sistemidir.

Ekonomik Katma Değer bir işletmenin yarattığı ya da kaybettiği değerin dönemsel olarak bir yıllık tutarıdır. EVA faaliyet tabanlı maliyetleme yöntemini kullandığından işletmenin tümü için hesaplanabileceği gibi her bölüm için ayrı ayrı da hesaplanabilir. Bölüm bazında ya da ürün bazında hesaplandığında her bir bölüm ya da üretim hattı farklı bir işletme olarak düşünülmelidir. Bölüm ya da ürün bazında hesaplanan EVA her bir bölüm ya da ürünün işletme adına yarattığı ya da kaybettirdiği değeri gösterir. Böylece ürünler ya da bölümler arasında kıyaslama yapma şansı yaratılır. Ayrıca İşletme hedeflerine yönelik olarak çalışan personelin performansının değerlendirilmesini de sağlamaktadır. EVA hem bir bütün olarak işletme faaliyetlerinin hem de işletme içindeki bölümlerin kaynakları ne derece etkin kullandıklarını belirlemekte yararlı bir ölçüttür.

EVA, işletmenin muhasebe karını değil “ekonomik” kârı ölçmeyi amaçlamaktadır. Muhasebeye göre kar gelirlerin giderleri aşan kısmıdır. Muhasebenin karı hesaplama yöntemi muhasebe teorisinden kaynaklanan sorunların kâr kavramında içerisinde yer almasına neden olmaktadır. Ekonomi teorisine göre ise; yatırımcılar kârlarını maksimize etmek istediklerinden, sermaye en iyi getiriyi elde edecek yatırım alanlarına yatırmaları gerekir. Sermayenin en iyi yatırım alanına yatırılması, farklı yatırım alternatiflerinin birlikte değerlendirilmesi, kaynakları bu alanda kullanmanın getirdiği alternatif maliyetin de hesaplamaya katılmasını gerektirmektedir. Bu değerlendirmeler göz önüne alındığında “ekonomik kâr” tüm kaynakların alternatif maliyetlerinin içerildiği kâr olarak ifade edilebilir

EVA aşağıdaki şekilde, yatırımın ekonomik ömrü boyunca her yıl için dönemsel sermaye maliyeti dikkate alınarak hesaplanır.

Yıllık Ekonomik Katma Değer      : Vergi Sonrası Net Faaliyet Karı (NOPAT) – Yıllık Yatırım Maliyeti

NOPAT                                                : EBİT (Faiz Öncesi Kar/Zarar)-Vergi

EBİT                                                      : Brüt Faaliyet K/Z – Amortisman Gderi

Yatırım Maliyeti                               : Dönem Başı Yatırım Tutarı * Yatırım Maliyet Oranı

Yıllık EVA                                             : NOPAT – Yıllık Yatırım Maliyeti

Bugünkü EVA                                   : Yıllık Ekonomik Katma Değer * İndirim Oranı

Ekonomik Katma Değeri hesaplamak için Ağırlıklı Ortalama Sermaye Maliyetini de belirlemek gereklidir. Ağırlıklı Ortalama sermaye maliyeti iki kısımdan oluşur ilk kısım borçlanma maliyeti ikinci kısım ise öz kaynak maliyetidir. Ağırlıklı Ortalama Sermaye Maliyet aşağıdaki formül ile bulunur.

Ağırlıklı ortalama sermaye maliyeti (WACC) = Kaldıraç oranı x Borçlanma maliyeti x (1- kurumlar vergisi oranı) + ( 1- kaldıraç oranı) x Öz kaynak maliyeti

3- Sonuç

Ekonomilerin büyümesi ile firmalar büyümeye ayak uydurmak amacıyla yatırım kararları almaktadır. Sermaye bütçelemesi kapsamında karar verilen yatırım projeleri büyük sermaye ile gerçekleştiği için hem mali hem ekonomik anlamda stratejik öneme sahiptir ve alınması ve planlanması zor kararlardır. Firmalar bu kararları alırken muhasebe karı yerine ekonomik kara odaklanmalıdır. Yatırım projeleri değerlendirilmesi yöntemlerinden Ekonomik Katma Değer (EVA) yönteminin temel dayanağı ekonomik kardır. Ekonomik kâr hesaplamaları, normalde muhasebe kâr hesaplamaları gibi zaman dilimleri ile sınırlı değildir. Ekonomik kâr, şirketin toplam değerini hesaplamak için daha çok kullanılır. Örneğin, bir şirketin 2021 yılı muhasebe karının 175.000 TL, 2022 yılı muhasebe karının 162.000 TL olduğunu varsayalım, bu şirketin muhasebe karının hesabında özkaynak maliyeti dikkate alınmadığından, muhasebe karı finansal karar alıcılara yanlış bilgi sunmaktadır. EVA bakış açısıyla, işletme sahip ve ortaklarının sermaye olarak koydukları değerin riski ve getirisini de dikkate alarak yatırımlarının daha gerçekçi olarak ölçülmesine olanak sağlamaktadır. 2021 yılı için yapılan EVA hesaplaması -25.000 TL, 2022 ise 50.000 TL çıkmıştır. 2021 yılında işletme yoğun olarak özkaynak ile finanse edilmiş ise, muhasebe karı özkaynak maliyetini dönem sonucunun tespitinde dikkate alınmaması yüzünden dönem karının fazla çıkmasına sebep olmuştur.  EVA yaklaşımı ile işletme, 2021 yılında hissedarları için bir değer oluşturmamış, aksine önceki dönemlerde elde edilen değeri kullanmıştır. 2022 yılında ise işletmenin özkaynakları azaltılmış ve borçla finansman yoluna gidilmiştir. Bu durum, 2022 yılı karının muhasebe karına göre borçlanma maliyetinin dönem karını azaltan bir unsur olması nedeniyle düşük çıkmasına neden olmuştur. EVA, hem borçlanma maliyetini hem de özkaynak maliyetini içeren ağırlıklı ortalama sermaye maliyetini hesaplayarak finansal karar alıcılara bilgi sunmaktadır. Bu durumda işletme yönetimi, işletme faaliyetlerinde kullandığı kaynakları tekrar gözden geçirmeli ve özkaynak maliyetini dikkate alarak faaliyetlerini sürdürmelidir. Finansal karar alıcılar hem borçlanma maliyeti hem de özkaynak maliyetini içeren optimum ağırlıklı ortalama sermaye maliyetini finansal performansının ölçülmesinde bir kıstas olarak kullanmalıdır.

24.01.2023

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.