Seyfi Yıkılmaz
Serbest Muhasebeci Mali Müşavir
Bilim Uzmanı
seyfiyikilmaz@gmail.com

Finansal Riskten Korunma Muhasebesi (Hedging Accounting) Yöntemi İle UFRS’ye Uygun Hazırlanan Finansal Tablolardaki Risklerin Minimize Edilmesi

1-GİRİŞ

İleride meydana gelebilecek olumsuz durumun etkisini ortadan kaldırmak amacıyla yapılan işlem “riskten korunma” olarak ifade edilmektedir. Finansal ve ekonomik kriz dönemlerini yaşadığımız bugünlerde işletmelerin operasyonları gereğince karşılaştıkları risklere karşı koruma sağlamalarının önemi kat ve kat artmış durumda. Bu önemin farkına varan işletmeler, karşılaştıkları likidite, kur, faiz, fiyat riski gibi çeşitli risklere karşı korunma sağlamak amacıyla birçok finansal enstrüman satın almaktadır.

Bu çerçevede TMS/TFRS’ye uyumlu finansal tablo düzenleyen firmaların uygulayabileceği, finansal riskten korunma muhasebesinin uygulanabilmesi için gerekli şartlar üzerinde durularak, finansal riskten korunma amaçlı işlemlerin finansal tablolara yansıtılma esasları açıklanmaya çalışılmıştır.

2-FİNANSAL RİSKTEN KORUNMA MUHASEBESİ UYGULAMASI

Finansal riskten korunma muhasebesi, Finansal tablo kalemlerinin gerçeğe uygun değerindeki değişikliklerin, riskten korunma aracı ile dengelenmesi anlamına gelir (Demir, 2009: 127). Uygulanması isteğe bağlı ve belirli şartları olan riskten korunma muhasebesi, türev ürünlerin gerçeğe uygun değerindeki değişimlerden kaynaklanan kazanç ve kayıpların gerçekleştiği dönemde gösterilerek, finansal riskten korunan araçların gerçeğe uygun değerinde meydana gelecek kazanç ve kayıpları dengelemek amacıyla kullanılmaktadır. Finansal riskten korunan kalemler bilançoda muhasebeleştirilmiş ya da ileriki bir dönemde muhasebeleşecek ve finansal risk doğuracak bir kalem olabilir. Finansal risk doğuracak kalemlere kur ve faiz riski örnek olarak gösterilebilir.

Finansal riskten korunma muhasebesi sayesinde finansal tablolardaki örneğin döviz kuru veya faizden kaynaklı dalgalanmalar, bu araçların gerçeğe uygun değerini riskten korunan kalemlerle netleştirme yönetimi ile azalmış olacaktır.

Türev araçların riskten korunma amaçlı olarak sınıflandırılmasının belli başlı ölçütleri söz konusudur. Riskten korunma muhasebesinin uygulanabilmesi için tüm koşulların yerine getirilmesi gerekmektedir.  Bu koşullar (Çakır, Sabuncu; 2016: 122);

• Firmanın risk yönetimi hedef ve stratejisinin bulunması ve bunların resmi bir belgeye dayanması
• Korunan risk ile ilişkilendirilebilen gerçeğe uygun değerdeki veya nakit akışlarındaki değişiklikleri dengelemede oldukça etkin olması
• Nakit akışlarındaki değişikliklerin kar veya zararı etkileyebilecek nitelikte olması
• Riskten korunma işleminin etkinliğinin güvenilir bir şekilde ölçülmesi
• Etkinliğin sürekli olması

Standartta belirtilen bir diğer husus ise finansal riskten korunma konusu kalem tanımıdır. Standartta finansal riskten korunma konusu kalem ile ilgili hususlar aşağıdaki gibi belirtilmiştir (Adıgüzel, Yılmaz; 2015: 23):

• Vadeye kadar elde tutulacak olarak sınıflandırılan finansal araçlar faiz riski açısından finansal riskten korunma konusu kalem olmazken, döviz kuru ve kredi riskleri açısından finansal riskten korunma konusu kalem olabilir,
• Finansal riskten korunma konusu kalem bir finansal araç ise, bu finansal aracın içerdiği farklı risk unsurlarından herhangi biri veya tamamı finansal riskten korunma konusu olabilir. Mesela faiz içeren bir varlık sahibini faiz riski, kredi riski veya fiyat riskine maruz bırakabilir. Bu risklerden herhangi biri, riskin belirlenebilir ve ayrı olarak ölçülebilir olması durumunda ayrı olarak finansal riskten korunma konusu edilebilir.
• Finansal riskten korunma konusu kalem finansal olmayan bir varlık veya borç olması durumunda içerdiği tüm riskler için toplu olarak finansal riskten korunma konusu edilebilir. Bunun tek istisnası kur farkı riskidir.

• Türev ürünler alımsatım amaçlı olarak sınıflandıkları ve gerçeğe uygun değer farkları Kar-Zararda muhasebeleştirildiğinden finansal riskten korunma konusu kalem olamazlar.

Finansal riskten korunma muhasebesini uygulandığında, finansal tablo yorumlayıcılarına aşağıdaki mesajı verilecektir.

• Şirketin taşıdığı finansal risklerin belirlendiği
• Bu risklerin yönetim tarafından kontrol edilebilir olduğunu ve bertaraf etme adına stratejilerin olduğu
• Bu stratejilerin ne kadar başarılı ve etkin yönetildiği

Riskten korunma ilişkileri üç çeşittir.

1.1. Gerçeğe uygun değer riskinden korunma: Riskten korunma aracına veya riskten korunma kalemine ilişkin kazanç ve kayıpların aynı dönem içerisinde gelir tablosuna yansıtarak kayıp ve kazançların birbirini dengelemesini öngörür.

1.2. Nakit akış riskinden korunma: Riskten korunma konusu kalem karı etkileyinceye kadar riskten korunma aracına ilişkin kazançların veya kayıpların gelir tablosunda raporlanmasının ertelenmesini öngörür. Mali tablolara yansıtılmış bir varlık veya borca ya da gerçekleşme ihtimali yüksek tahmini bir işleme ilişkin belirli bir riskle ilişkilendirilebilen ve net kar veya zararı etkileyebilen nitelikteki nakit akış değişikliklerinden korunmak için gerçekleştirilen bir riskten korunma işlemidir.

1.3.Yurtdışındaki firmada bulunan net yatırım riskinden korunma: Nakit akış riskinden korunma işlemlerine benzer şekilde muhasebeleştirilir. Net yatırım riskinden korunma, yabancı paralı net yatırımların riskten korunmasıdır ve döviz kuru riskine karşı riskten korunma söz konusudur. Firmanın yurt dışındaki firmadaki net yatırımının bir parçası olması durumunda, ortaya çıkan kur farkları başlangıçta öz kaynaklarda ayrı bir unsur olarak muhasebeleştirilmekte ve net yatırımın elden çıkarılması ile birlikte kar veya zararda muhasebeleştirilmektedir (TMS 21, md: 32).

Riskten korunma konusu kalemin gerçeğe uygun değerinde veya nakit akışlarında meydana gelen ve korunulan finansal riskle ilişkilendirilebilen değişikliklerin finansal riskten korunma aracı tarafından dengelenme derecesine riskten korunma işleminin etkinliği denir. (TMS 39, md:9)

Riskten korunmanın etkinliği, riskten korunun varlık/borçtan kaynaklanan gerçeğe uygun değer değişimleri veya nakit akış değişimleri ile riskten korunma enstrümanlarından kaynaklanan gerçeğe uygun değer değişimleri veya nakit akış değişimleri karşılaştırılarak ölçülür. Kazanç/ kayıplar birbirlerini en az %80, en fazla %125 oranında dengeliyor ise riskten korunma etkindir denebilir (Okudan; 2010: 247)

3-FİNANSAL RİSKTEN KORUNMA AMAÇLI İŞLEMLERİN MUHASEBELEŞTİRİLME ESASLARI

1.4.Gerçeğe Uygun Değer Riskinden Korunma Amaçlı İşlemlerin Muhasebeleştirilme Esasları

• Korunma aracının gerçeğe uygun değerinin yeniden ölçülmesinden (türev nitelikli bir finansal riskten korunma aracı için) veya korunma aracının defter değerine ilişkin yabancı para bileşeninin TMS 21’e göre ölçülmesinden kaynaklanan kazanç veya kayıplar, kâr veya zararda finansal tablolara alınır.
• Korunan kalemden kaynaklanan ve korunulan riskle ilişkilendirilebilen kazanç veya kayıp, korunan kalemin defter değerini düzeltir ve kâr veya zararda finansal tablolara alınır. Bu yöntem, korunan kalemin maliyet değerinden başka bir değerle ölçülmüş olması durumunda uygulanır (TMS 39, md: 89).

1.5.Nakit Akış Riskinden Korunma Amaçlı İşlemlerin Muhasebeleştirilme Esasları

• Finansal riskten korunma konusu kalemin özkaynak ile ilgili kısmı Finansal riskten korunma işleminin başlangıcından itibaren finansal riskten korunma aracının toplam kazanç ya da kaybı ve finansal riskten korunma işleminin başlangıcından itibaren finansal riskten korunma aracının gelecekteki tahmini nakit akışlarının gerçeğe uygun değerinde (bugünkü değerinde) meydana gelen toplam değişimden düşük olanına göre düzeltilir.
• Finansal riskten korunma aracına veya buna ilişkin bir bileşenden (etkin olmayan) geriye kalan kazanç veya kayıp, kâr ya da zararda muhasebeleştirilir (TMS 39, md: 96).

1.6.Yurtdışındaki Firmada Bulunan Net Yatırım Riskinden Korunma Amaçlı İşlemlerin Muhasebeleştirilme Esasları

• Finansal riskten korunma aracından kaynaklanan kazanç ve kaybın etkin olduğu tespit edilen kısmı diğer kapsamlı gelir içerisinde muhasebeleştirilir.
• Finansal riskten korunma aracından kaynaklanan kazanç ve kaybın etkin olmayan kısmı kar veya zararda muhasebeleştirilir (TMS 39, md: 102).

4-SONUÇ

Çalışmada dünyada yaygın olarak kullanılan türev ürünlerin, TMS/TFRS çerçevesinde finansal riskten korunma aracı olarak kullanılma şartları ve muhasebeleştirilme esasları üzerinde durulmuştur. Bu çerçevede gerçeğe uygun değer riskinden korunma işlemi, nakit akış riskinden korunma ve yurtdışındaki firmada bulunan net yatırım riskinden korunma amaçlı işlemlerin muhasebeleştirilme işlemleri belirtilmiştir.

KAYNAKÇA

Demir V., (2009). TFRS/UFRS Kapsamındaki Finansal Araçlar, Nobel Yayın Dağıtım, Ankara.

Çakır H. M., Sabuncu. B. (2016). “Riskten Korunma Amaçlı Türev Araçların Türkiye Muhasebe Standartları Kapsamında Muhasebeleştirilmesi”, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı: 25, 121-137

Okudan, F., (2010). “Finansal Riskten Korunma Muhasebesinde Etkinliğin Ölçülmesi”, Muhasebe ve Finansman Dergisi, Sayı: 47, 244-256

Adıgüzel H., Yılmaz Altıok A. (2015). “Türev Ürünlerin Finansal Riskten Korunma Aracı Olarak Uluslar Arası Muhasebe Standartları Kapsamında Muhasebeleştirilmesi” Mali Çözüm Dergisi, Eylül – Ekim 2015, 15-31

TMS 21 Kur Değişimlerinin Etkileri

http://kgk.gov.tr/Portalv2Uploads/files/DynamicContentFiles/T%C3%BCrkiye%20Muhasebe%20Standartlar%C4%B1/TMSTFRS2017Seti/3-TMS/TMS_21_2017.pdf (Çevrimiçi erişim tarihi 12/07/2019)

TMS 39 Finansal Araçlar: Muhasebeleştirme ve Ölçme

http://www.kgk.gov.tr/Portalv2Uploads/files/DynamicContentFiles/T%C3%BCrkiye%20Muhasebe%20Standartlar%C4%B1/TMSTFRS2019Seti/TMS/TMS%2039.pdf (Çevrimiçi erişim tarihi 12/07/2019)

24.07.2019

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.