Semih Erarslan
İdari Uzman Yardımcısı
BTK Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu
semih.erarslan@btk.gov.tr

5018 Sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu Çerçevesinde Ön Mali Kontrol

n mali kontrol, 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanununun getirmiş olduğu yeniliklerden biri olup, İç Kontrol faaliyetinin bir parçası olma niteliğini haizdir. 5018 sayılı kanunun 58’inci maddesinde ön mali kontrol şu tanımlamaya tabi tutulmaktadır; “Harcama birimlerinde işlemlerin gerçekleştirilmesi aşamasında yapılan kontroller ile mali hizmetler birimi tarafından yapılan kontrolleri kapsar.” hükmü ile ön mali kontrolün kapsamı belirtilmiş, 58’inci maddenin ikinci fıkrasında; “Ön mali kontrol süreci, mali karar ve işlemlerin hazırlanması, yüklenmeye girişilmesi, iş ve işlemlerin gerçekleştirilmesi ve belgelendirilmesinden oluşur.” hükmü ile ön mali kontrol süreci açıklanmış, anılan kanunun ilgili maddesinin üçüncü fıkrasında; “Kamu idarelerinde ön mali kontrol görevi, yönetim sorumluluğu çerçevesinde yürütülür.” denmekle birlikte ön mali kontrolün idarenin sorumluluğu olarak belirtilmiş ve nihayetinde anılan kanunun ilgili maddesinin son fıkrasında ise; “Harcama birimlerinde işlemlerin gerçekleştirilmesi aşamasında yapılacak asgari kontroller, mali hizmetler birimi tarafından ön mali kontrole tabi tutulacak mali karar ve işlemlerin usul ve esasları ile ön mali kontrole ilişkin standart ve yöntemler Maliye Bakanlığınca belirlenir. Kamu idareleri, bu standart ve yöntemlere aykırı olmamak şartıyla bu konuda düzenleme yapabilir.” hükmüne istinaden ön mali kontrolün Maliye Bakanlığı nezdinde belirlenen mali karar ve işlemlerin çerçevesi belirlenmiştir.

Bilindiği üzere, 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu 1050 sayılı Muhasebe-i Umumiye Kanununu yürürlükten kaldırmış olmakla birlikte birçok reformu da beraberinde getirmiştir. Bu bağlamda, 1050 sayılı kanunda ön mali kontrolü gerçekleştirecek birim Maliye Bakanlığına verilmişken, 5018 sayılı kanunda ön mali kontrolün sorumluluğu harcama birimlerine verilerek iç kontrolün önemi vurgulanmıştır. Dolayısıyla ön mali kontrol, harcamayı gerçekleştiren ilgili idare tarafından yerine getirilmektedir ve bu husus, dışarıdaki kurum ve kuruluşların mali kontrol faaliyetlerini ortadan kaldırmaktadır. (ÇOLAK, 5018 sayılı Kanuna Göre Ön Mali Kontrol, Kapsamı, Yetkililer ve Sonuçları.)

Ön Mali Kontrolün Kapsamı ve Niteliği

Maliye Bakanlığı tarafından yayınlanan “İç Kontrol ve Ön Mali Kontrole İlişkin Usul ve Esaslar” konulu yönetmeliğin üçüncü bölümü ön mali kontrol konusunu haizdir. Bu bağlamda, anılan yönetmeliğin 10’uncu maddesinde, “Ön mali kontrol görevi, idarelerin yönetim sorumluluğu çerçevesinde, harcama birimleri ve mali hizmetler birimi tarafından yerine getirilir.” demek suretiyle ön mali kontrolün, harcama birimleri tarafından yapılan kontroller ile mali hizmetler birimi tarafından yapılan kontroller olarak kapsamı belirlenmiştir.

Diğer yandan anılan yönetmeliğin 10’uncu maddesinin son fıkrasında da belirtildiği üzere; harcama birimleri ve mali hizmetler birimi tarafından gerçekleştirilen ön mali kontrol; gelir, gider, varlık ve yükümlülüklere ilişkin mali karar ve işlemleri kapsar. Diğer yandan, ön mali kontrol ile birlikte, idarenin bütçesi, bütçe tertibi, kullanılabilir ödenek tutarı, ayrıntılı harcama veya finansman programları, merkezi yönetim bütçe kanunu ve diğer mali mevzuat hükümlerine uygunluk yönlerinden kontrol edilir.

Ayrıca harcama birimleri tarafından gerçekleştirilen ön mali kontrol, kaynakların etkili, ekonomik ve verimli bir şekilde kullanılması açısından da önemlidir.

Harcama birimleri ve mali hizmetler birimi tarafından gerçekleştirilen ön mali kontrolün sonucunda uygun görüş verilirse, bu görüşün harcama yetkililerince bağlayıcılığı söz konusu değildir. Dolayısıyla ön mali kontrol sonucunda uygun görüş verilip verilmemesi danışma ve önleyici niteliğe haizdir. Diğer yandan, ön mali kontrol sonucunda uygun görüş verilmiş olması, harcama yetkilileri ve gerçekleştirme görevlilerinin sorumluluğunu ortadan kaldırmaz.

Ön Mali Kontrol Süreci ve Usulü

Ön mali kontrol süreci, mali hizmetler birimi tarafından ve harcama birimleri tarafından gerçekleştirilmek üzere iki kısma ayrılır. “İç Kontrol ve Ön Mali Kontrole İlişkin Usul ve Esaslar” konulu yönetmeliğin 12’inci maddesinde hükmü verilmiştir.

“Mali hizmetler biriminin ön mali kontrolüne tabi mali karar ve işlemler, kontrol edilmek üzere mali hizmetler birimine gönderilir. Mali hizmetler birimince kontrol edilen işlemler hakkında görüş yazısı düzenlenir ve ilgili birime gönderilir. Ön mali kontrol sonucunda yazılı görüş düzenlenmesi halinde bu yazılı görüşler ayrıntılı, açık ve gerekçeli olmak zorundadır. Mali hizmetler biriminin görüş yazısı ilgili işlem dosyasında saklanır ve bir örneği de ödeme emri belgesine eklenir.”

Mali hizmetler birimi tarafından gerçekleştirilen ön mali kontrol, harcama birimlerince mali hizmetler birimine gönderilmesi suretiyle başlamaktadır. Mali hizmetler birimince kontrole tabi tutulan mali karar ve işlemler ayrıntılı, açık ve gerekçeli olarak harcama birimlerine görüş yazısı mahiyetinde gönderilir. Söz konusu görüş yazısı ilgili işlem dosyasında saklanarak bir örneği de ödeme emri belgesine eklenir.

“Harcama birimlerinde süreç kontrolü yapılır. Süreç kontrolünde, her bir işlem daha önceki işlemlerin kontrolünü içerecek şekilde tasarlanır ve uygulanır. Mali işlemlerin yürütülmesinde görev alanlar, yapacakları işlemden önceki işlemleri de kontrol ederler. Süreç kontrolünü sağlamak amacıyla mali işlemlerin süreç akış şeması hazırlanır ve üst yöneticinin onayı ile yürürlüğe konulur.”

Harcama birimlerince gerçekleştirilen ön mali kontrol; süreç kontrolü bağlamında karşımıza çıkmaktadır. Burada söz konusu kontrol, işlem kontrolüdür ve her bir işlemin bir önceki işlemin kontrolünü içerecek mahiyette tasarlanmaktadır. Diğer yandan, harcama birimlerince süreç akış şeması hazırlanmaktadır ve üst yöneticinin onayı ile yürürlüğe konulur. Ayrıca bu işlem süreç kontrolünü sağlamak amacıyla gerçekleştirilmektedir.

“Harcama yetkilileri, yardımcıları veya hiyerarşik olarak kendisine en yakın üst kademe yöneticileri arasından bir veya daha fazla sayıda gerçekleştirme görevlisini ödeme emri belgesi düzenlemekle görevlendirir. Ödeme emri belgesini düzenlemekle görevlendirilen gerçekleştirme görevlileri, ödeme emri belgesi ve eki belgeler üzerinde ön mali kontrol sonucunda, ödeme emri belgesi üzerine “Kontrol edilmiş ve uygun görülmüştür” şerhi düşülerek imzalanır.”

Harcama birimlerinde, harcama yapma yetkisine haiz amirler tarafından ödeme emri belgesi düzenlemeye yetkili gerçekleştirme görevlileri atanır. Gerçekleştirilen ön mali kontrol sonucunda ödeme emri belgesi üzerine “Kontrol edilmiş ve uygun görülmüştür.” ibaresi eklenerek gerçekleştirme görevlisi tarafından imzalanır.

Ödeme emri belgesine eklenen “Kontrol edilmiş ve uygun görülmüştür” ibaresi harcama birimlerinde ve mali hizmetler biriminde gerçekleştirilen kontrol sonucunda, mali karar ve işlemlerin uygun görülmesi durumunda düzenlenir.

Eğer ki, mali karar ve işlemlerin uygun görülmemesi durumunda uygun görülmeme gerekçeleri açıkça belirtilerek görüş yazısı yazılır. Görüş yazısına kontrole tabi karar ve işlem belgeleri eklenmek suretiyle harcama birimine gönderilir.

Mali hizmetler birimince yazılı görüş düzenlenmesi zorunlu bir husustur. Görüş yazısında, ön mali kontrole tabi tutulan mali karar ve işlemlerin uygun görülme veya uygun görülmeme gerekçeleri açıkça belirtilmek zorundadır. Ayrıca, mali karar ve işlemlerde eksiklikler mevzu bahis ise, bu eksiklikler mevzuata uygun nitelikte giderilebilmesi yönünde uygun görüş yazılı olarak düzenlenebilir.

Ön Mali Kontrolde Yetki Hususu

Ön mali kontrolü gerçekleştirmeye haiz mali hizmetler birimine kontrol yetkisi, mali hizmetler birimi yöneticisine aittir. Dolayısıyla kontrol neticesinde düzenlenen yazılı görüş beyanı ve şerhler mali hizmetler birimi yöneticisi tarafından imzalanmaktadır. Bu kontrol yetkisi “yetki devri” ile sınırları açıkça belirtilmek suretiyle yazılı olarak mali hizmetler birim yöneticisinin yardımcısına veya birimin iç kontrol alt birim amirine devredilmesi mümkündür. Diğer yandan, mali hizmetler birimi amiri harcama yetkilisi ise, bu durumda ön mali kontrol görevi, yetki devrine gerek duyulmaksızın, iç kontrol alt birim yöneticisi tarafından ifa edilir.

Harcama birimlerinde ön mali kontrolü gerçekleştirmeye haiz yetkili kişi ise, ödeme emri belgesi düzenlemekle görevlendirilen gerçekleştirme görevlileridir.

Görevler ayrılığı ilkesine istinaden harcama yetkilisi ile muhasebe yetkilisi görevi aynı kişide birleşemez. Bu husus aynı zamanda şu anlamlara gelir ki; ön mali kontrol görevini mali hizmetler biriminde yürüten görevliler, satın alma ve ihale sürecinde gerçekleştirilen işlemlere yetkili kılınamazlar. Satın alma ve ihale ile ilgili karar ve işlemleri gerçekleştiremezler, ihale komisyonu ile muayene ve kabul komisyonunda başkan ve üye sıfatı ile görev ifa edemezler.

25.05.2015

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.