Selim Tuna
Yeminli Mali Müşavir
selimtuna80@hotmail.com

20 Soruda Yeniden Değerleme Uygulaması

Makalemizde Yeniden Değerleme uygulaması genel hatlarıyla soru-cevap şeklinde açıklanmaya çalışılmış olup bundan sonraki makalemizde ise Örneklerle Yeniden Değerleme uygulaması anlatılmaya çalışılacaktır.

SORU 1 : YENİDEN DEĞERLEME NEDİR?

• Yeniden Değerleme; işletmenin aktifinde yer alan duran varlıkların enflasyonun etkisiyle değerinin yitirilmesi neticesinde değerinin güncel hale getirilmesi işlemidir.
• İşletmenin aktifinde yer alan duran varlıklar vergi kanunları gereğince maliyet bedeli ile yani satın alınma bedeli ile kayıtlarda yer alır. Ancak günümüzde yaşamız olduğu enflasyon sürecinde piyasada varlıklar önemli değer artışlarına uğramasına rağmen kayıtlarda halen eski tutarları ile yer almaktadır. Bunun neticesinde firmalar ellerindeki iktisadi kıymetleri satmak istediklerinde ise çok ciddi vergilerle karşı karşıya kalabilmektedirler.
• Ayrıca; işletmelerin en önemli finans kaynağı olan Bankalar nezdinde bilançolar ciddi anlamda değer yitirmiş durumda olup firmalar kredi kullanmada önemli sorunlar yaşar hale gelmişlerdir.

SORU 2 : YENİDEN DEĞERLEME NEDEN YAPMALIYIZ?

• Yeniden Değerlemenin en önemli iki avantajı nedir diye baktığımızda;

1. Yukarıda bahsettiğimiz üzere; firmaların en önemli finans kaynağı olan bankalar nezdinde bilançolarının güncellenmesi, kredibilitesinin arttırılması ve sermaye yapısının güçlendirilmesi
2. İleride bahsedeceğimiz üzere firmaya çok ciddi anlamda vergi avantajları sunmasıdır.

SORU 3 : YENİDEN DEĞERLEMENİN VERGİ MEVZUATINDAKİ YERİ NEDİR?

• Yeniden Değerleme Vergi Mevzuatımızda çok önceden beri bulunmaktaydı ancak 2004 yılında uygulanan Enflasyon Muhasebesi ile bu uygulamaya son verilmişti. Genel olarak tarihsel sürece bakarsak;

• 2004 yılına kadar Yeniden Değerleme yapılabiliyordu.
• 2004 yılında 5024 Sayılı Kanun ile Enflasyon Düzeltmesi ihdas edilerek artık Yeniden Değerleme Uygulamasına son verildi. Bütün firmalar Enflasyon düzeltmesi yaparak mali tablolarını güncele yakın hale getirdiler. Ancak Kanunda belirlenen şartlar bugüne kadar sağlanamadığı için (enflasyon yüksek olmadığı için) tekrar bir düzeltme yapılamamıştır. (yaklaşık 20 yıldır uygulama yapılamamıştır dolayısıyla iktisadi kıymetler 20 yıl öncesinin değerleri ile şu an aktifte bulunmaktadır.)
• Bugüne kadar Enflasyon Muhasebesi şartları oluşmadığından buradaki boşluğu giderebilmek için 7144 Sayılı Kanunla Vergi Usul Kanuna eklenen Geçici 31.maddeye istinaden bir defaya mahsus olmak üzere Yeniden Değerleme yapabilme imkanı sağlanmıştır. Ancak bu uygulamanın süresi dolduğu için şu an bir geçerliliği kalmamıştır.
• Geçici 31.maddenin süresinin dolması ile bu sefer yine gündeme gelen Yeniden Değerleme ihtiyacı için bu sefer de 7338 Sayılı Kanunla Vergi Usul Kanuna Geçici 32.madde eklenmiş olup bunun geçerliliği halen devam etmektedir.
• Aynı Kanunla Vergi Usul Kanuna Mükerrer 298/Ç. maddesi ihdas edilerek Sürekli Yeniden Değerleme Uygulaması getirilmiştir. Bu madde de halen yürürlükte bulunmaktadır.
• Böylelikle Yeniden Değerleme açısından mükellefler bu iki uygulamadan da yararlanabilme fırsatına kavuşmuşlardır. Ama bu iki yöntemin birbirleri arasında önemli farklılıkları ve farklı avantajları bulunmaktadır. İlerleyen bölümlerde bunlar daha ayrıntılı açıklanacaktır.
• Son olarak ülkemizdeki yüksek enflasyonun varlığı neticesinde Enflasyon Düzeltmesi şartları tekrar oluştuğundan 2004 yılında yapılan Enflasyon Düzeltmesinin tekrar hayata geçirilmesi gerektiği ortaya çıkmıştır. Ancak 7352 Sayılı Kanunla Vergi Usul Kanuna eklenen Geçici 33.maddeye istinaden bu işlemler 31.12.2023 tarihine ertelenmiştir. Dolayısıyla bir değişiklik olmazsa mükelleflerin 31.12.2023 tarihli mali tablolarını Enflasyon düzeltmesine tabi tutmaları zorunlu hale gelecektir.

SORU 4 : YENİDEN DEĞERLEME UYGULAMALARI NELERDİR?

• Şu anda yürürlükte iki uygulama bulunmaktadır. Geçici 32.maddeye göre tek seferlik Yeniden Değerleme ve 298/Ç. Maddesine istinaden yapılan Sürekli Yeniden Değerleme uygulaması. Yukarıda bahsetmiş olduğumuz üzere iki uygulama arasında benzerlikler olmakla beraber ciddi farklılıklar ve vergi avantajları bulunmaktadır.

SORU 5 : YENİDEN DEĞERLEMEDEN KİMLER YARARLANABİLİR?

• Tam mükellefiyete tabi ve bilanço esasına göre defter tutan;

• Gelir Vergisi mükellefleri ile
• Kurumlar Vergisi Mükellefleri

(Kollektif, Adi Komandit ve Adi Şirketler Dahil)

SORU 6 : YENİDEN DEĞERLEMEDEN KİMLER YARARLANAMAZ?

• Dar mükellefler
• İşletme hesabına göre defter tutanlar
• Serbest meslek erbapları
• Münhasıran sürekli olarak altın, gümüş alım-satımı ve imali ile iştigal edenler
• Kayıtlarını Türk para birimi dışında başka bir para birimiyle tutmalarına izin verilenler

SORU 7 : YENİDEN DEĞERLEME YAPILACAK İKTİSADİ KIYMETLER NELERDİR?

• Taşınmazlar
• Amortismana Tabi İktisadi Kıymetler

• Demirbaşlar
• Taşıtlar
• Makineler
• Özel Maliyetler
• Gayrimaddi Haklar
• Finansal Kiralama Yolu ile iktisap edilen mülkiyet hakkı devredilmemiş olan iktisadi kıymetler

NOT : Burada önemli olan bir husus; Boş Arazi ve Arsalar Geçici 32.madde kapsamında değerleme tabi tutulabiliyorken 298/Ç. Maddesine göre Yeniden Değerleme yapılamamaktadır. Bu çok önemli bir ayrıntıdır. Özellikle aktifte arsası bulunan firmalar bunu satmak isterse Geçici 32.maddeye göre değerleme yapılması çok önemli bir vergi avantajı sağlamaktadır.

SORU 8 : YENİDEN DEĞERLEME YAPILAMAYACAK İKTİSADİ KIYMETLER NELERDİR?

• Yapılmakta olan yatırımlar
• Sat kirala geri al işlemine veya kira sertifikası ihracına konu edilen iktisadi kıymetler bu niteliklerini koruduğu müddetçe
• İktisadi kıymetlerin alım, satım ve inşa işleri devamlı olarak uğraşanların bu amaçla aktiflerinde kayıtlı bulunan emtia niteliğindeki kıymetler kapsam dışındadır.

Burada dikkat edilmesi gereken husus emtia niteliğinde olan duran varlıklar Yeniden Değerlemeye tabi tutulamamaktadır.

NOT : Örneğin inşaat firmaları yapmış oldukları binaları yeniden değerlemeye tabi tutamamaktadırlar. Çünkü bu firmalar bu iktisadi kıymetlerin her imalini hem de satışını gerçekleştirmektedirler.

SORU 9 : YENİDEN DEĞERLEME NE ZAMAN YAPILABİLİR?

• Her iki uygulamada 01.01.2022 tarihi itibariyle uygulamaya alınmıştır. Ancak;
• Geçici 32.madde yıl sonlarındaki oranlar dikkate alınarak yapılabilmekte olup ve bir defaya mahsus uygulanabilmektedir. Ancak her iktisadi kıymet için ayrı ayrı uygulanabilir.
• 298/Ç. Maddesine göre yeniden değerleme ise Geçici Vergi dönemlerinde de yapılabilmekte olup Enflasyon Düzeltmesi şartlarının oluşmadığı dönemlerde her zaman yapılabilir.

SORU 10 : YENİDEN DEĞERLEME YAPMAK ZORUNLU MUDUR?

• Her iki uygulama da ihtiyaridir yani yasal bir zorunluluk bulunmamaktadır. Ancak yeniden bir düzenleme yapılmadığı takdirde 31.12.2023 tarihli mali tabloların Enflasyon düzeltmesine tabi tutulması zorunlu olacaktır.

SORU 11 : YENİDEN DEĞERLEME YAPARKEN HANGİ TARİH ESAS ALINACAK?

• Yeniden Değerleme işlemi yapılırken iktisadi kıymetin hangi tarih itibariyle değerinin esas alınacağı çok önemli bir konudur.
• Eğer Geçici 32.maddeye göre değerleme yapacaksak, iktisadi kıymetin aktife alındığı dönemden itibaren değerleme işlemi yapılabilecektir. Örneğin taşınmaz 2014 yılında alındıysa bu tarihten günümüze kadar değerini arttırabileceğiz.
• Ancak 298/Ç bendine göre yeniden değerleme yapılacaksa bu maddenin yürürlük tarihi 01.01.2022 olduğundan dolayı sadece bu tarihten itibaren değerleme yapmak mümkün olacaktır. Yani taşınmaz 2014 yılında alınmış olmasına rağmen biz 2022 yılı başından günümüze kadar arttırabileceğiz.
• Burada önemli olan nokta her iki uygulamanın da birlikte yapılabiliyor olmasıdır. Örneğin 2014 yılında alınan taşınmaz için 31.12.2022 tarihine kadar Geçici 32. maddeye göre değerleme yaptıktan sonra 01.01.2023’den itibaren 298/Ç’ye göre değerlemeye devam edebiliriz. Ancak 298/Ç’ye göre önce değerleme işlemi yaparsak Geçici 32.maddeden faydalanma imkanımız kalmamaktadır.
• Burada 298/Ç’den bazı iktisadi kıymetler için bile yararlanmış olsak artık Geçici 32.maddeden yararlanma hakkı ortadan kalkmaktadır. Ancak Geçici 32.maddeden kısım kısım yararlanma hakkı mevcuttur.

SORU 12 : YENİDEN DEĞERLEME HESAPLAMASI NASIL YAPILACAKTIR?

• Yeniden değerleme yaparken her iki yöntemde de amortisman süresi bitmiş olan iktisadi kıymetler için değerleme yapılamaz. Ayrıca herhangi bir yılda amortisman ayrılmamış olsa bile tam ayrılmış gibi kabul edilerek hesaplamaya dahil edilir.
• Geçici 32.maddeye göre yeniden değerleme hesaplaması yaparken iktisadi kıymeti,

   - Yeniden değerleme yapılacak dönemden önceki son aya ait Yİ-ÜFE oranını;

   - İktisadi kıymetin aktife alındığı ayı izleyen aya ilişkin Yİ-ÜFE oranına bölünmesi neticesinde tespit edilen oran ile çarpılması gerekmektedir.

• 298/Ç’ye göre ise yeniden değerleme yaparken açıklanan yeniden değerleme oranları esas alınacaktır. (Ara dönemlerde Kurumlar Vergisi Sirküleri ile yıl sonunda ise Vergi Usul Kanunu Sirküleri ile açıklanmaktadır.)
• Bu tespit edilen oran hem iktisadi kıymete uygulanacak olup hem de birikmiş amortisman tutarına uygulanacaktır.
• Ardından net artış tutarı bulunarak defterdeki değeri ile kıyaslanacaktır.

Daha önce bahsettiğimiz gibi işletme isterse önce Geçici 32.maddeye göre yeniden değerleme yapıp ardından 298/Ç’ye göre değerleme yapmaya devam edebilir.

• Geçici 32.madde yıl sonları itibariyle yapılabilmektedir. Yani 31.12.2021 ve 31.12.2022 tarihi itibariyle bu değerlemeleri yapabilir. Ancak 298/Ç bendine göre değerleme 01.01.2022 tarihi itibariyle Geçici Vergi dönemleri için yapılabilmektedir.

Geçici 32.maddeye göre hesaplama yaparken en büyük avantaj iktisadi kıymetin aktife alındığı dönemdeki Yİ-ÜFE oranı esas alınarak bugünkü değerine taşınmasıdır. Ancak 298/Ç bendinde 01.01.2022 tarihinden bugüne bir değer taşınması gerçekleşmektedir.

• Geçici 32.maddeye göre Yİ-ÜFE oranı alınırken eğer 2005 öncesi aktife alınmış bir kıymetse o dönemde Enflasyon düzeltmesi yapılmış olduğu için 2005/Ocak tarihindeki Yİ-ÜFE oranı (114,83) esas alınacaktır.
• Ayrıca şu an uygulaması bitmiş olmakta birlikte daha önce Geçici 31.madde uygulamasından faydalanılmışsa bu durumda en son yapılan değerleme tarihindeki Yİ-ÜFE oranı (2018/Mayıs veya 2021/Haziran) dikkate alınacaktır.

SORU 13 : YENİDEN DEĞERLEMENİN VERGİSEL BİR MALİYETİ VAR MIDIR?

• İki uygulama arasındaki temel farklardan birisi Geçici 32.maddeye göre değerleme yaparsak %2 VERGİ ödemek zorundayız ancak 298/Ç’ye göre VERGİ yoktur.
• Bununla birlikte Geçici 32.madde kapsamında yapılan değerlemede iktisadi kıymetin satışı sırasında bir vergi avantajı sağlamaktadır. İlerleyen bölümlerde buna ilişkin daha detaylı açıklama yapılacaktır.

SORU 14 : DEĞER ARTIŞININ VERGİLENDİRİLMESİ VE BEYANI NASIL OLACAK?

• Daha önce ifade ettiğimiz üzere Geçici 32.madde kapsamında yeniden değerleme yaptığımız takdirde net değer artışı üzerinden %2’lik bir vergi ödenmesi gerekmektedir. Ancak 298/Ç’ye göre yeniden değerleme yapıldığında bir vergi ödemesi söz konusu değildir.
• %2’lik hesaplanan vergi tutarı değerleme işlemin yapıldığı tarihi izleyen ayın son günü akşamına kadar vergi dairesine E-beyanname ile beyan edilir.
• İlk taksiti beyanname verme süresi içinde, izleyen taksitler de ikinci ve dördüncü ayda olmak üzere 3 eşit taksitte ödenir.
• Ödenen vergi gider olarak kabul edilmez.
• Aynı zamanda beyanın zamanında yapılmaması veya vergilerin süresinde ödenmemesi halinde bu madde hükümlerinden faydalanılamayacaktır.

SORU 15 : DEĞER ARTIŞININ MUHASEBELEŞTİRİLMESİ NASIL OLACAK?

• Her iki uygulamada da değer artışı neticesinde iktisadi kıymetin ve amortismanın değerinde meydana gelen artışlar ilgili bulundukları hesaplara kayıt yapılacak olup arada oluşan değer artışı ise 522 MDV Yeniden Değerleme Artış Fonu hesabına kaydedilecektir. Örnek olarak kayıt şu şekilde olacaktır;
• 255 Demirbaşlar                                xxx

257 Birikmiş Amortismanlar                         xxx

522 MDV Yeniden Değerleme Fonu                        xxx

• 522 nolu hesap sermayeye ilave edilebilir bu durumda kar dağıtımı sayılmaz ancak sermaye ilave dışında işletmeden çekilmesi halinde gelir veya kurumlar vergisine tabi tutulacaktır.

SORU 16 : YENİDEN DEĞERLENMİŞ İKTİSADİ KIYMETİN SATILMASI VEYA ELDEN ÇIKARILMASI HALİNDE VERGİLENDİRME NASIL OLACAK?

• Yeniden değerlemeye tabi tutulan iktisadi kıymetin satılması veya elden çıkarılması halinde 2 farklı durum göze çarpmaktadır.
• Geçici 32.maddeye istinaden yapılan yeniden değerleme neticesinde iktisadi kıymetin satılması durumunda Özel Fon hesabında gösterilen değer artış kazancı satış kazancına dahil edilmezken;
• 298/Ç bendine göre yapılan yeniden değerleme neticesinde iktisadi kıymetin satılması durumunda Özel Fon hesabında gösterilen değer artış kazancı satış kazancına dahil edilmesi gerekmektedir.
• Burada dikkat edilmesi gereken husus Özel Fonda yer alan tutar sermayeye ilave edilebileceği için 298/Ç’ye istinaden yapılan satış neticesinde sermayeye ilave edilmesi durumunda değer artış kazancı olarak vergilendirilmeyecektir.

SORU 17 : DEVİR, BİRLEŞME VE BÖLÜNME HALİNDE UYGULAMA NASIL OLACAK?

• Devralınan , birleşilen veya bölünen şirketteki iktisadi kıymetler Geçici 32.maddeye göre değerleme yaparken ilk şirketteki iktisadi kıymetin alındığı tarihteki değerine göre endeksleme yapmaktayız.
• Tasfiye halinde, Değer Artış fonu sermayeye ilave edilmiş olsa bile Kurumlar Vergisi Kanunun 32/B maddesi gereğince sermaye azaltımı sayılacağından vergiye tabi tutulacaktır. Ancak devir veya bölünme halinde Özel Fondaki tutar vergiye tabi tutulmaz.

SORU 18 : ENFLASYON DÜZELTMESİ UYGULAMASI NASIL YAPILACAK?

• Daha önce de ifade edildiği üzere Enflasyon düzeltmesi şartları tekrar oluşmuş olmakla birlikte Geçici 33.madde de yapılan düzenlemeyle uygulamanın 31.12.2023 tarihine kadar ertelenmesine karar verilmiştir.
• Bu sebeple herhangi bir değişiklik yapılmadığı takdirde 31.12.2023 tarihli mali tabloların Enflasyon Düzeltmesine tabi tutulması gerekmektedir.
• Burada önemli bir husus eğer mükellef Geçici 32.maddeye göre yeniden değerleme yapmayıp 298/Ç’ye göre sadece değerleme yapması halinde Enflasyon düzeltmesi yaparken son düzeltilen rakam üzerinden hareket edileceği için 01.01.2022 öncesine ait bir düzeltme yapılamayacaktır. Dolayısıyla bilançodaki rakamlar güncel hale gelmesi mümkün olmayacaktır.
• Geçici 32.maddeye göre ise deftere kayıt tarihinden itibaren düzeltme yapılacağından dolayı Enflasyon düzeltmesi ile aynı işlemi görmüş olacaktır ancak mükellef %2 vergiyi peşin ödemek durumunda kalacaktır. Enflasyon düzeltmesi yaparken ise herhangi bir vergi söz konusu olmayacaktır.
• Eğer daha önce yeniden değerleme işlemi yapılmış ise Enflasyon düzeltmesi uygulanırken Özel Fondaki tutarlar Öz sermayeden düşülmek suretiyle yapılır. Aynı şekilde sermayeye ilave edilen bir tutar varsa bu tutarın da düşülerek Enflasyon düzeltmesi yapılması gerekmektedir.
• Enflasyon düzeltmesi yapılırken yeniden değerleme hükümleri uygulanamaz.

SORU 19 : YENİDEN DEĞERLEMENİN KAYITLARDA VE BEYANNAMEDE GÖSTERİLMESİ NASIL OLACAK?

• Geçici 32.maddeye istinaden yeniden değerleme yapılması durumunda öncelikle Beyanname verilmesi gerekmekte olup ayrıca değer artışlarına ilişkin muhasebe kayıtlarının yapılması gerekmektedir.
• 298/Ç’ye göre ise beyanname vermeye gerek bulunmadığından dolayı sadece muhasebe kayıtlarının yapılması yeterli olacaktır.
• Muhasebe kayıtlarında ise ilgili iktisadi kıymet ile Birikmiş amortismanı değer artışına tabi tutulacak olup aradaki fark 522 Maddi Duran Varlık Yeniden Değerleme Artışları hesabına kaydedilecektir.

SORU 20 : YENİDEN DEĞERLEME YAPMANIN VERGİSEL AVANTAJLARI NELERDİR?

1. İktisadi kıymetin değerinde artış meydana geleceğinden dolayı izleyen dönemlerde ayrılacak amortisman tutarı daha yüksek olacak bu sebeple daha fazla amortisman gideri yazma durumu oluşacaktır.
2. İktisadi kıymetin satılması halinde iktisadi kıymetin alış değeri arttırılacağı için satış karı azalacaktır. Ancak burada dikkat edilmesi gereken husus, Geçici 32.maddeye göre değer artışı vergiye tabi değilken 298/Ç bendine göre değer artışı vergiye tabi tutulmaktadır.
3. Değer artış fonu öz sermayenin bir parçası olduğundan dolayı şirketin öz sermayesinde bir artış meydana gelecektir. Özellikle yabancı kaynakları yüksek olan firmalarda Finansman Gider kısıtlaması yönünden ciddi bir vergi avantajı sağlayacaktır.
4. Öz kaynaklarda meydana gelen artış nedeniyle TTK 376.maddeye istinaden Borca Batıklık durumu açısından da bir avantaj sağlayacaktır.
5. Sermayenin 3 katını aşan Ortaklara Borçlar bilindiği üzere Örtülü Sermaye olarak dikkate alınacağından Özel Fondaki tutarın sermayeye ilave edilmesi bu durumu da etkileyecektir.

13.04.2023

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.