Sedat Öngel
Serbest Muhasebeci Mali Müşavir
sedat.ongel@hotmail.com

Amortisman Konusuna Genel Bakış

Kelime anlamı “Yıpranma Payı” olarak ta ifade edilen amortisman konusunu 213 Sayılı Vergi Usul kanunu hükümleri çerçevesinde açıklamaya çalışacağız. Bu makalede Amortisman tanımı, türleri, süreleri, sınırı ve yöntem değişikliği gibi konulara değineceğiz. Son olarak Soru-cevap kısmında en çok aklımıza takılan sorulara cevap vereceğiz.

Kanun:   213 - VERGİ USUL KANUNU

Amortisman Mevzuu
Madde 313

(Değişik birinci fıkra : 21/1/1983 - 2791/6 md.) İşletmede bir yıldan fazla kullanılan ve yıpranmaya, aşınmaya veya kıymetten düşmeye maruz bulunan gayrimenkullerle 269 uncu madde gereğince gayrimenkul gibi değerlenen iktisadi kıymetlerin, alet, edevat, mefruşat, demirbaş ve sinema filmlerinin birinci kısımdaki esaslara göre tespit edilen değerinin, bu Kanun hükümlerine göre yok edilmesi amortisman mevzuunu teşkil eder.

(Ek: 22/7/1998 - 4369/8 md.) İlgili mevzuat gereğince sözleşme süresinden sonra bedelsiz olarak Devlete veya Devletçe tensip olunan bir teşekküle veya belediyeye intikali öngörülen amortismana tabi iktisadi kıymetlerden (sözleşme süresinde yenilenmesi gerekenler hariç), sermayenin veya özel maliyet bedellerinin itfası hükümlerine göre amortismana tabi tutulanlar, genel hükümler uyarınca ayrıca amortismana tabi tutulamazlar.

(Ek: 30/12/1980 - 2365/54 md.)  (4369 sayılı Kanunun 19 uncu maddesiyle değişik 414'üncü madde hükmüyle belirlenen tutar, Yürürlük: 29.7.1998) Değeri 50.000.000.- lirayı (556 Sıra No.lu V.U.K Genel Tebliği ile 1.1.2024'den itibaren 6.900 -TL) aşmayan peştemallıklar ile işletmede kullanılan ve değeri 50.000.000.- lirayı (556 Sıra No.lu V.U.K Genel Tebliği ile 1.1.2024'den itibaren 6.900 -TL) aşmayan alet, edevat, mefruşat ve demirbaşlar amortismana tabi tutulmayarak doğrudan doğruya gider yazılabilir. İktisadi ve teknik bakımdan bütünlük arz edenlerde bu had topluca dikkate alınır.

Arazide Amortisman
Madde 314

Boş arazi ve boş arsalar amortismana tabi değildir.

Ancak:

1. Tarım işletmelerinde vücuda getirilen meyvalık, dutluk, fındıklık, zeytinlik ve güllüklerle incir bahçeleri ve bağlar gibi tarım tesisleri;

2. İşletmede inşa edilmiş olan her nevi yollar ve harklar;

Amortismana tabi tutulur.

Azalan Bakiyeler Usuliyle Amortisman
Mükerrer Madde 315

(Değişik: 17/12/2003-5024/3 md.) Mükellefler amortismana tâbi iktisadî kıymetlerini(7338 sayılı kanunun 32 nci maddesiyle eklenen ibare; 26.10.2021), 320 nci maddenin dördüncü fıkrası saklı kalmak üzere, Maliye Bakanlığının tespit ve ilân edeceği oranlar üzerinden itfa ederler. İlân edilecek oranların tespitinde iktisadî kıymetlerin faydalı ömürleri dikkate alınır.

(Ek: 19/2/1963 - 205/19 md.) Bilanço esasına göre defter tutan mükelleflerden dileyenler, amortismana tabi iktisadi değerlerini, azalan bakiyeler üzerinden amortisman usulü ile yok edebilirler.

Bu usulün tatbikinde;

1. Her yıl, üzerinden amortisman hesaplanacak değer, evvelce ayrılmış olan amortismanlar toplamının tenzili suretiyle tesbit olunur. (Ek hüküm: 17/12/2003-5024/4 md.) Enflasyon düzeltmesi yapılan dönemlerde, üzerinden amortisman ayrılacak değer, amortismana tâbi iktisadî kıymetin düzeltilmiş değerinden daha evvel ayrılmış olan amortismanların toplamının taşınmış değerleri indirilmek suretiyle tespit edilir.

2. (Değişik: 17/12/2003-5024/4 md.) Bu usulde uygulanacak amortisman oranı % 50'yi geçmemek üzere normal amortisman oranının iki katıdır.

3. Bu usulde amortisman süresi normal amortisman nispetlerine göre hesaplanır.

Bu sürenin son yılına devreden bakiye değer, o yıl tamamen yok edilir.

Madenlerde Amortisman
Madde 316

İşletme sebebiyle içindeki cevherin azalmasından dolayı maddi değerini kaybeden madenlerin ve taş ocaklarının imtiyaz veya maliyet bedelleri, ilgililerin, müracaatları üzerine bunların büyüklük ve mahiyetleri göz önünde tutulmak ve her maden veya taş ocağı için ayrı ayrı olmak üzere Maliye ve Sanayi Bakanlıklarınca belli edilecek nispetler üzerinden yok edilir.

Fevkalade Amortisman
Madde 317

Amortismana tabi olup:

1. Yangın, deprem, su basması gibi afetler neticesinde değerini tamamen veya kısmen kaybeden;

2. Yeni icatlar dolayısiyle teknik verim ve kıymetleri düşerek tamamen veya kısmen kullanılmaz bir hale gelen;

3. Cebri çalışmaya tabi tutuldukları için normalden fazla aşınma ve yıpranmaya maruz kalan;

Menkul ve gayrimenkullerle haklara, mükelleflerin müracaatları üzerine ve ilgili Bakanlıkların mütalaası alınmak suretiyle, Maliye Bakanlığınca her işletme için işin mahiyetine göre ayrı ayrı belli edilen "Fevkalade ekonomik ve teknik amortisman nispetleri" uygulanır.

Amortisman Nispetlerinin İtibar Tarihi
Madde 318

Maliye Bakanlığınca tesbit ve ilan olunan amortisman nispetleri ilanların yapıldığı, ayrı ayrı tesbit edilen nispetlerin ilgililerin müracaatta bulunduğu hesap döneminden muteberdir. (7338 sayılı kanunun 33 üncü maddesiyle eklenen cümle; Yürürlük:26.10.2021) Ayrı ayrı tespit edilen nispetler, 320 nci maddenin üçüncü fıkrası uygulamasında müracaat tarihinden itibaren geçerlidir.

(Değişik: 21/1/1983 - 2791/9 md.) Maliye Bakanlığı tespit ve ilan ettiği amortisman nispetlerini gerektiğinde değiştirmeye ve amortismanlarla ilgili diğer hususları tespite yetkilidir.

Amortisman uygulama sureti:
Madde 319a) Nispet bakımından:         

(Mülga: 17/12/2003-5024/9 md.)

b) Süre Bakımından
Madde 320

Amortisman süresi, kıymetlerin aktife girdiği yıldan başlar. Bu sürenin yıl olarak hesaplanması için (1) rakamı mükellefçe uygulanan nispete bölünür.

(Ek : 24/6/1994 - 4008/12 md.; Değişik: 25/5/1995 - 4108/6 md.)  Faaliyetleri kısmen veya tamamen binek otomobillerinin kiralanması veya çeşitli şekillerde işletilmesi olanların bu amaçla kullandıkları binek otomobilleri hariç olmak üzere, işletmelere ait binek otomobillerinin aktife girdiği hesap dönemi için ay kesri tam ay sayılmak suretiyle kalan ay süresi kadar amortisman ayrılır. Amortisman ayrılmayan süreye isabet eden bakiye değer, itfa süresinin son yılında tamamen yok edilir.

(7338 sayılı kanunun 34 üncü maddesiyle eklenen fıkra; Yürürlük: 26.10.2021) Dileyen mükellefler, amortisman işlemine, işletme aktifine yeni kaydedilecek iktisadi kıymetler (ikinci fıkra kapsamındakiler hariç) için bunların kullanıma hazır olduğu tarihte başlayıp ve her bir hesap dönemi için kıymetin aktifte kaldığı süre kadar gün esasına göre amortisman ayırabilir. Sürenin gün olarak hesaplanması için Hazine ve Maliye Bakanlığınca tespit ve ilan edilen faydalı ömür süreleri üçyüzaltmışbeş ile çarpılır.

Mükellefler, Hazine ve Maliye Bakanlığının iktisadi kıymetler için tespit ve ilan ettiği faydalı ömürlerden kısa olmamak üzere amortisman süresini, her yıl için aynı nispet olmak kaydıyla, belirlemekte serbesttir. Şu kadar ki, bu süre Hazine ve Maliye Bakanlığınca belirlenen sürenin iki katını ve elli yılı aşamaz. Mükellefler bu tercihlerini iktisadi kıymetin envantere alındığı geçici vergi dönemi sonu itibarıyla kullanırlar. Bu şekilde belirlenen amortisman süresi ve oranı izleyen dönemlerde değiştirilemez.

Her yılın amortismanı ancak o yıla ait değerlemede nazara alınabilir.

Amortismanın her hangi bir yıl yapılmamasından veya ilk uygulanan nispetten düşük bir hadle yapılmasından dolayı amortisman süresi uzatılamaz.

(7338 sayılı kanunun 34 üncü maddesiyle eklenen fıkra; Yürürlük: 26.10.2021)Bu maddenin birinci ya da üçüncü fıkrasına göre amortisman hesaplanmasına başlandıktan sonra bu hesaplama şeklinden vazgeçilemez.

(7338 sayılı kanunun 34 üncü maddesiyle eklenen fıkra; Yürürlük: 26.10.2021)Bu maddenin uygulamasına ilişkin usul ve esasları belirlemeye Hazine ve Maliye Bakanlığı yetkilidir.

Amortisman Hesapları
Madde 321

Bu bölüm gereğince hesaplanan amortismanların, hesaplarda ayrıca gösterilmek şartıyla ilgili bulundukları değerlerden doğrudan doğruya indirilmesi veya pasifte ayrı bir karşılık hesabında toplanması caizdir.

Soru – Cevap

1- Amortisman tutarında alt sınır varmıdır, KDV Hariç mi dahil mi alınacaktır?

Evet vardır, her takvim yılı başında V.U.K Genel Tebliği ile belirtilen tutarlar baz alınır, 2024 yılı için bu tutar KDV Dahil 6.900,00 TL’ dir.

2- Normal Amortisman yöntemi seçildikten sonra Azalan Bakiye (kalanlar) yöntemine geçilebilir mi?

Normal Amortisman yöntemi seçildikten sonra ilgili maddi/maddi olmayan duran varlık için Azalan kalanlar yöntemine geçilemez ancak, Azalan Bakiyeler yöntemi seçilen kalem için istenirse izleyen takvim yılı başından başlamak üzere Normal Amortisman yöntemine geçilebilir. 

3- Amortisman yöntemi seçildiğinde tüm maddi/maddi olmayan duran varlık için aynı yöntem mi kullanılmak zorunda?

Hayır, seçilen yöntem her bir kıymet için farklı olabilir. Örneğin Fabrikaya alınan bir forklift için normal amortisman yöntemi seçilirken yine üretimde kullanılacak CNC tezgahı için Azalan kalanlar yöntemi seçilerek Amortisman ayrılabilir.

4- Azalan Bakiye Yönteminin başka bir adı var mı?

Evet, “Azalan kalanlar yöntemi”, “hızlandıran yöntemi” gibi adlarla da ifade edilmektedir.

5- Amortisman ayrılacak kıymet için “en az-en fazla” kaç yıl amortisman ayrılabilir?

Amortisman ayrılacak kıymet için en az 2 yıl, en fazla ise 100 yıl amortisman ayrılabilir. Buradan yola çıkarsak iktisadi kıymetin itfa oranı en az %1 en fazla %50 olabilir.

6- Amortisman ayırma işlemi ne zaman başlar?

Amortisman süresi, kıymetlerin aktife girdiği yıldan başlar.

7- İtfa edilmemiş yıllar sonradan gider yazılarak kurum kazancından düşülebilir mi?

İlgili itfa tutarı yalnızca hak ettiği yıla ait kurum kazancından düşülebilir. Amortisman bir haktır ve kullanımı mükellefin isteğine bırakılmıştır. Eğer ilgili takvim yılında gider yazmayı tercih etmeyerek kurum kazancından düşülmeyen bir gider var ise bu hak sonraki yıllarda kurum kazancından indirim yapılarak gider yazılamaz.

8- Amortisman sınırının (2024 yılı için KDV dahil 6.900,00 TL) altında kalan kıymetler içinde amortisman ayrılabilir mi ?

Evet ayrılabilir. Her yıl bakanlıkça açıklanan sınır üstünde kalan kıymetlerin amortisman yöntemi ile itfa edilmesi zorunludur, altında kalanlar için bir zorunluluk bulunmamakla birlikte mükellef tercih ettiği takdirde direkt gider yazmak yerine Amortisman ayırarak giderlerini yıllara yayabilir.

9- Binek araçların amortismanında ilk yıl ayrılmayan aylara ait Amortisman ne zaman itfa edilir?

Faaliyetleri kısmen veya tamamen binek otomobillerinin kiralanması veya çeşitli şekillerde işletilmesi olanların bu amaçla kullandıkları binek otomobilleri hariç olmak üzere, işletmelere ait binek otomobillerinin aktife girdiği hesap dönemi için ay kesri tam ay sayılmak suretiyle kalan ay süresi kadar amortisman ayrılır. Amortisman ayrılmayan süreye isabet eden bakiye değer, itfa süresinin son yılında tamamen yok edilir.

Örneğin 20.08.2024 yılında İşletmeye alınan Binek araç için kıst amortisman ayrılırken Ağustos 2024 dönemi için 11 gün değil, 1 aylık (Ağustos 2024 döneminin tamamı) amortisman ayılacaktır. Binek araçlarda Amortisman ömrü 5 yıl olduğundan, 2028 yılında, hem 2028 yılın tamamına ait Amortisman ayrılırken, 2024 yılında Gider yazılmayan ilk yedi ay da 2028 yılı sonunda İtfa edilerek giderleştirilir. Özetle 2028 takvim yılında 1 yıllık değil, 1 yıl 7 aylık Amortisman ayrılır.

10- Amortismana tâbi iktisadî kıymetlerin ömür Mükellefçe belirlenebilir mi?

Belirli Şartları sağlamak kaydı ile evet. Mükellefler, Hazine ve Maliye Bakanlığının iktisadi kıymetler için tespit ve ilan ettiği faydalı ömürlerden kısa olmamak üzere amortisman süresini, her yıl için aynı nispet olmak kaydıyla, belirlemekte serbesttir. Şu kadar ki, bu süre Hazine ve Maliye Bakanlığınca belirlenen sürenin iki katını ve elli yılı aşamaz.

Örneğin Amortisman ömrü 10 yıl olan kıymet için Mükellefin kendi isteğine göre belirleyeceği süre 10 yıldan az ve 20 yıldan fazla olamaz.

Kaynakça

• 213 Sayılı Vergi Usul Kanunu

07.10.2024

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.