Recep Selimoğlu
Yeminli Mali Müşavir
Öğretim Görevlisi

TMS/16 Maddi Duran Varlıklar Standardına Göre Maliyet Yöntemi, Yeniden Değerleme Uygulaması, Muhasebe Kayıtları

TMS/16 Maddi Duran Varlıklar Standardının amacı, ilgili standartta, finansal tablo kullanıcılarının, işletmenin maddi duran varlıklardaki yatırımını ve bu yatırımdaki değişimleri belirleyebilmelerini sağlayan maddi duran varlıklarla ilgili muhasebe işlemlerini düzenlemek şeklinde yer almaktadır.

Standarda göre, MDV değerlemesi için aşağıdaki iki  yöntemden biri kullanılabilir:

1-Maliyet Yöntemi

2-Yeniden Değerleme Yöntemi

İşletme, MDV ile ilgili muhasebe politikası olarak maliyet veya yeniden değerleme modellerinden birini seçer ve bu politikayı ilgili maddi duran varlık sınıfının tamamına uygular.

MALİYET YÖNTEMİ

Bu yöntemde, bir maddi duran varlık kalemi varlık olarak muhasebeleştirildikten sonra, finansal tablolarda, maliyetinden birikmiş amortisman ve varsa birikmiş değer düşüklüğü zararları indirildikten sonraki değeri ile gösterilir. (TMS/16.30)

MDV Bilanço Değeri :

(Elde etme veya üretim maliyeti) – ( B.Amortismanları + Değer düşüklüğü zararları)

İlgili standart uygulamasında bazı terimlerin anlamlarının bilinmesi gerekir.

Maliyet:

Bir varlığın elde edilmesinde veya inşaatında ödenen nakit veya nakit benzerlerini veya verilen diğer bedellerin gerçeğe uygun değerini veya belli durumlarda, ilk muhasebeleştirme sırasında ilgili varlığa atfedilen bedeli ifade eder.

Defter Değeri:

Bir varlığın birikmiş amortisman ve birikmiş değer düşüklüğü zararları indirildikten sonra finansal tablolara yansıtıldığı tutardır.

Gerçeğe Uygun Değer:

Karşılıklı pazarlık ortamında, bilgili ve istekli gruplar arasında bir varlığın el değiştirmesi ya da bir borcun ödenmesi durumunda ortaya çıkması gereken tutardır. (piyasa fiyatı…)

İşletmeye özgü değer:

Bir işletmenin bir varlığın devamlı kullanımından ve yararlı ömrünün sonunda elden çıkarıldığında elde edilmesi beklenen veya bir yükümlülüğün karşılanmasında oluşması beklenen nakit akışlarının bugünkü değerini ifade eder. (kullanım değeri…)

Maddi duran varlıklarda değer düşüklüğü varsa, bu durumda ‘’Geri Kazanılabilir Tutar’’ tespitinin yapılması gerekir.

Geri Kazanılabilir Tutar:

Bir varlığın gerçeğe uygun değerinden satış giderleri çıkarılarak bulunan değeri (net gerçeğe uygun değer) ile kullanım değerinden büyük olanıdır.

Örneğin, net gerçeğe uygun değeri 50.000 TL, kullanım değeri 60.000 TL olan bir varlığın geri kazanılabilir tutarı 60.000 TL dır.

Değer Düşüklüğü Zararı:

Bir varlığın defter değerinin, geri kazanılabilir tutarını aşan kısmını ifade eder. Varlığın defter değeri, geri kazanılabilir tutarının üstündeyse, bu durumda değer düşüklüğü zararı hesaplanmalıdır. Şayet varlığın defter değeri geri kazanılabilir tutarının altındaysa, değer düşüklüğünden söz edilemez.

Örneğin, Defter değeri 45.000 TL olan bir maddi duran varlığın,   Geri Kazanılabilir Tutarı 50.000 TL ise, değer düşüklüğü yok demektir…

Değer düşüklüğü zararından söz edilebilmesi için, varlığın defter değerinin geri kazanılabilir tutarından fazla olması gerekir. Bu durum aynı zamanda, defter değerinin net gerçeğe uygun değerinin üstünde olmasını da  gerektirir. Örneğin, defter değeri 30.000 TL olan bir varlığın net gerçeğe uygun değeri 35.000 TL ise, değer düşüklüğü zararından söz edilemez.

MDV’nin Defter Değeri, Net Gerçeğe Uygun Değerinin üstünde ise, bu durumda, varlığın geri kazanılabilir tutarının tespiti açısından ayrıca kullanım değerinin de bilinmesi gerekir.

Örnek:

İşletmede kayıtlı Değeri 60.000 TL , B.Amortismanları(-)     15.000 TL olan bir kamyonun, piyasa satış fiyatının 38.000 TL olduğu ve satılması durumunda satışla ilgili 1.000 TL gidere katlanılacağı ve güncel kullanım değerinin 40.000 TL olduğu belirlenmiştir. Buna göre,

Defter Değeri(Kayıtlı Net Değeri): (60.000 – 15.000) 45.000 TL  Net Gerçeğe Uygun Değeri (38.000 – 1.000)  37.000 TL dır.

Geri Kazanılabilir tutar, Net Gerçeğe Uygun Değer ile Kullanım Değerinden  BÜYÜK OLANI dır.

Kullanım Değeri 40.000 TL, Net gerçeğe uygun değeri 37.000 TL olduğundan, Geri Kazanılabilir tutarı 40.000 TL dır.

Defter Değeri 45.000 TL dır. Bu durumda, 5.000 TL Değer Düşüklüğü için karşılık ayrılmalı ve gider yazılmalıdır.

YENİDEN DEĞERLEME YÖNTEMİ:

Gerçeğe uygun değeri güvenilir olarak ölçülebilen bir MDV kalemi, varlık olarak muhasebeleştirildikten sonra, YENİDEN DEĞERLENMİŞ TUTARI ÜZERİNDEN gösterilir.

Yeniden Değerlenmiş Tutar:Yeniden Değerleme tarihindeki gerçeğe uygun değerinden, müteakip birikmiş amortisman ve müteakip birikmiş değer düşüklüğü zararlarının indirilmesi suretiyle bulunan değerdir.(TMS/16.31)

Yeniden Değerlenmiş Tutar:

Gerçeğe Uygun Değer

(-) Birikmiş Amortismanlar

(-) Değer düşüklüğü zararları

Gerçeğe Uygun Değer:

Arazi ve Binaların gerçeğe uygun değeri genellikle, piyasa koşullarındaki kanıtların mesleki yeterliliğe sahip Değerleme Uzmanları tarafından değerlendirilmesi sonucu saptanır.

MDV Kalemlerinin gerçeğe uygun değeri, genellikle değerleme yoluyla belirlenmiş piyasa değerleridir.

Yeniden değerlemelerin sıklığı, yeniden değerleme konusu maddi duran varlık kalemlerinin gerçeğe uygun değerlerindeki değişimlere bağlıdır. Yeniden değerlenen varlığın gerçeğe uygun değerinin defter değerinden önemli ölçüde farklılaşması durumunda, varlığın tekrar yeniden değerlenmesi gerekir.

Bazı MDV kalemlerinin gerçeğe uygun değerleri önemli değişiklikler göstermesi nedeniyle, yıllık olarak yeniden değerlenmeyi gerektirir. Gerçeğe uygun değerlerinde önemli değişiklikler olmayan MDV kalemleri için bu sıklıkta (her yıl…) yeniden değerleme yapılmasına gerek yoktur. Bu kalemler için sadece üç veya beş yılda bir yeniden değerleme yapılması gerekli olabilir.(TMS/16.34)

Bir MDV kalemi yeniden değerlendiğinde, o varlığın ait olduğu tüm MDV sınıfı da yeniden değerlenir. Yeniden değerleme, aynı grupta yer alan MDV kalemlerinin tamamına yapılır. (TMS/16.36)

Yeniden Değerlemenin Muhasebeleştirilmesi:

Eğer, bir varlığın defter değeri yeniden değerleme sonucunda artmışsa, bu artış diğer kapsamlı gelirde muhasebeleştirilmelidir ve doğrudan özkaynak hesap grubunda yeniden değerleme değer artışı adı altında toplanmalıdır. (TMS/16.39)

Örneğin, Defter değeri                  100

Yeniden değerlenmiş değeri         120    ise,

Değerleme farkı (+20 ) dönem K/Z hesapları içinde değil, doğrudan diğer kapsamlı gelir mahiyetinde Bilançoda Öz kaynaklar içinde ayrı bir kalem olarak muhasebeleştirilir.

-------------------------------/----------------------------------

İlgili MDV hesabı                            xxx

            550-MDV Yeniden Değerleme Artışları     xxx

-------------------------------/-----------------------------------

Eğer, bir varlığın defter değeri yeniden değerleme sonucunda azalmışsa, bu azalma gider olarak muhasebeleştirilir.

-------------------------------/----------------------------------

 654-Karşılık Giderleri(-)                 xxx     

              256-MDV Değer Düşüklüğü Karşılıkları(-) xxx

-------------------------------/-----------------------------------

Ancak bu azalış, diğer kapsamlı gelirde bu varlıkla ilgili olarak yeniden değerleme fazlasındaki her tür alacak bakiyesinin kapsamı ölçüsünde muhasebeleştirilmelidir. Diğer kapsamlı gelirde muhasebeleştirilen söz konusu azalış, yeniden değerleme fazlası başlığı altında özkaynaklarda birikmiş olan tutarı azaltır.(TMS/16.40

Bir yeniden değerleme değer artışı, aynı varlığın daha önce kâr ya da zarar ile ilişkilendirilmiş bulunan yeniden değerleme değer azalışını tersine çevirdiği ölçüde, gelir olarak muhasebeleştirilmelidir. (TMS/16.39)

Özetle:

Yeniden değerleme sonucunda değer artışı hesaplanmışsa, doğrudan özkaynaklarda muhasebeleştirilir. Yeniden değerleme sonucunda değer azalışı hesaplanmışsa, MDV değer düşüklüğü olarak doğrudan gider yazılır. Ancak, aynı MDV kalemi için daha önce değer artışı hesaplanmış ve özkaynaklara kaydedilmişse, bu durumda, sonradan hesaplanan değer azalışı, önce özkaynaklardaki değer artışından düşülür, kalan tutar varsa bu tutar gider yazılır.

Örnek:

Yeniden değerleme sonucu değer artışı tutarı     15.000

2.Değerleme sonucu değer azalışı tutarı              16.000   ise

Bu durumda kayıtlar aşağıdaki gibi olmalıdır:

------------------------/---------------------------------

İlgili MDV hesabı                 15.000

                    550-MDV Y.D.Artışları        15.000

------------------------/----------------------------------

550-MDV Y.D.Artışları        15.000

654-Karşılık Giderleri(-)         1.000

         256-MDV Değer Düşüklüğü Karşılıkları(-) 16.000

-----------------------/----------------------------------- 

Tersi durumda, yani önce değer azalışı nedeniyle doğrudan gider yazılmış ve sonraki değerlemede değer artışı hesaplanmışsa, bu durumda, önceden gider yazılmış tutar kadar kısım gelir yazılarak düzeltilir ve kalan değer artışı kısmı özkaynaklarda muhasebeleştirilir.

Örnek:

Yeniden değerleme sonucu değer azalışı tutarı     20.000

2.Değerleme sonucu değer artışı tutarı                  25.000   olsun.

Bu durumda kayıtlar aşağıdaki gibi olmalıdır:

------------------------/----------------------------------

654-Karşılık Giderleri(-)                  20.000

          256-MDV Değer Düşüklüğü Karşılıkları(-) 20.000

-----------------------/----------------------------------- 

256-MDV Değer Düşüklüğü
Karşılıkları(-)              20.000
İlgili MDV Hesabı         5.000

                           644-Konusu Kalmayan Karş.  20.000

                           550-MDV Y.D.Artışları            5.000

------------------------/------------------------------------ 

YENİDEN DEĞERLEME DEĞER ARTIŞININ GEÇMİŞ YIL KÂRLARINA AKTARILMASI

Bir MDV kalemine ilişkin özkaynak hesap grubundaki yeniden değerleme değer artışı, ilgili varlık finansal durum tablosu (bilanço) dışı bırakıldığında, doğrudan geçmiş yıl kârlarına aktarılabilir.

Aynı husus, varlığın kullanımdan çekilmesi veya elden çıkarılması durumunda da geçerli olabilir. (TMS/16.41)

Örnek:

İşletmede Duran Varlıklarda yer alan bir iş makinesinin Özkaynaklarda , 550-MDV Yeniden Değerleme Artışları

hesabında yer alan değer artışı tutarı  20.000 TL dır.

 Söz konusu  MDV, satıldığında veya kullanımdan çekildiğinde,

20.000 TL değer artışı tutarı  

570-Geçmiş Yıllar Kârları hesabına alınabilir. 

·         Değer artışının bir kısmı, varlık işletme tarafından kullanıldıkça da geçmiş yıl kârlarına aktarılabilir. Bu durumda, aktarılan değer artışı ancak, varlığın yeniden değerlenmiş değeri üzerinden hesaplanan amortisman ile, maliyet bedeli üzerinden hesaplanan amortisman arasındaki fark kadar olabilir.

Örnek/1:

İşletmede Duran Varlık olarak kullanılmakta olan bir iş makinesinin:

Maliyet(alış) bedeli     100.000 TL,

Yeniden Değerlenmiş Değeri  130.000 TL,

Özkaynaklarda 550-MDV Yeniden Değerleme Artışları

hesabında yer alan değer artışı tutarı ise 30.000 TL dır.

Amortisman oranı % 20 olduğunda:

Yeniden Değerlenmiş Değeri üzerinden

hesaplanan amortisman tutarı             (130.000 x%20)   26.000

Maliyet bedeli üzerinden hesaplanan (100.000 x%20)   20.000

                                  Fark…………………………….     6.000

 

*** 570-Geçmiş Yıllar Kârları hesabına aktarılabilecek Değer Artışı tutarı, en fazla 6.000 TL olabilecektir.

-----------------------------/--------------------------

550-MDV Y.D.Artışları         6.000

                570-Geçmiş Yıllar Kârları        6.000

----------------------------/---------------------------

Örnek/2:

İşletmede önceki yılda alınan Duran Varlık olarak kullanılmakta olan bir iş makinesinin:

Maliyet(alış) bedeli     30.000 TL,

Yeniden Değerlenmiş Değeri  35.000 TL,

Özkaynaklarda 550-MDV Yeniden Değerleme Artışları

hesabında yer alan değer artışı tutarı ise 5.000 TL dır.

Amortisman oranı % 25 olduğunda:

Yeniden Değerlenmiş Değeri üzerinden

hesaplanan amortisman tutarı             (35.000 x%25)   8.750

Maliyet bedeli üzerinden hesaplanan (30.000 x%25)   7.500

                                  Fark………………………          1.250

 

*** 570-Geçmiş Yıllar Kârları hesabına aktarılabilecek Değer Artışı tutarı, en fazla 1.250 TL olabilecektir.

-----------------------------/--------------------------

550-MDV Y.D.Artışları         1.250

                570-Geçmiş Yıllar Kârları        1.250

----------------------------/--------------------------- 

Kaynaklar:
www.tmsk.org.tr
Türkiye Muhasebe –Finansal Raporlama Standartları
Prof.Dr.Remzi Örten-Prof.Dr.Hasan Kaval-Prof.Dr.Aydın Karapınar

 

02.11.2011

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.