SMMM Ahmet Durmuş Maliyet Muhasebesi Kayıtları ve Önemli Hatırlatmalar (27.11.2024)

E-bültenimize kayıt olun, yeni yazılar e-posta adresinize gelsin! Üye olmak için tıklayın.

EDİTÖRÜN SEÇTİKLERİ

YAZARLARIMIZ

Recep İyigün
Serbest Muhasebeci Mali Müşavir

Geçici Vergi Hazırlık Çalışmalarında Kur Değerlemesi ve Muhasebe Kayıtları

2010 yılını tamamlamak üzere olduğumuz bu günlerde 3.dönem geçici vergi hazırlıkları hızlanmış bulunmaktadır. Bu çalışmamızda, dönem sonu işlemlerinde yabancı paraların değerlenmesi usul ve esasları, ilgili kanun maddeleri ve bunlara bağlı tebliğler ile oluşan kur farklarının durumunu gösteren örnek monografiler yer almaktadır.

4369 sayılı yasa ile 1999 yılından itibaren 3’er aylık dönemlerde geçici (peşin) vergi uygulama zorunluluğu başlamıştır. Bu kanuna göre geçici vergi; “gerçek usulde vergilendirilen gelir ve kurumlar vergisi mükelleflerinin cari vergilendirme döneminin gelir ve kurumlar vergisine mahsuben üçer aylık kazançları üzerinden hesaplanarak ödenen bir peşin vergi uygulamasıdır”.

Döviz cinsinden izlenen hesaplar her üç aylık dönem sonunda (geçici vergi dönemlerinde) değerlenmelidir. Bu hesaplara; efektif kasa hesabı, yurt dışı alıcı ve satıcı hesapları, döviz cinsinden işlem gören banka mevduat hesapları, döviz cinsinden borç ve alacakların takip edildiği hesaplar ve dövizli kredi hesapları örnek verilebilir.

Vergi Usul Kanunun 258.maddesine göre değerleme; “Vergi matrahlarının hesaplanmasıyla ilgili kıymetlerin takdir ve tespitidir”. 259.maddesinde de “Değerlemede, iktisadi kıymetlerin vergi kanunlarında gösterilen gün ve zamanlarda haiz (sahip) oldukları kıymetler esas tutulur” denmiştir.

Bankacılık sistemimizdeki işleyişte; kasa ya da bankada bulunan nakit yabancı paralar efektif döviz; dövizli bono, çek, poliçe gibi mali araçlar ise döviz cinsinden yabancı paralar olarak algılandığından, efektif döviz için Maliye Bakanlığının belirlemiş olduğu efektif alış kuru, döviz cinsinden paralar içinse yine Maliye Bakanlığının belirlediği döviz alış kuru kullanılmaktadır. Maliye Bakanlığınca herhangi bir kur belirlenmemiş ise Vergi Usul Kanunun 130 Seri No.lu Genel Tebliği uyarınca T.C. Merkez bankasının efektif alış kuru ya da döviz alış kuru esas alınmalıdır. Efektif alış kurunun belirlenmediği zamanlarda döviz alış kuru dikkate alınmalıdır.

Dönem sonlarında yapılan değerleme işlemlerinde ayrıca dövizli alacak ve borçlar da değerlenmelidir. Bu hususta Vergi Usul Kanununun 280.maddesinde gerekli hükümler yer almaktadır. İlgili madde de “Yabancı paralar borsa rayici ile değerlenir. Borsa rayicinin takarrüründe muvazaa olduğu anlaşılırsa bu rayiç yerine alış bedeli esas alınır. Yabancı paranın borsada rayici yoksa değerlemeye uygulanacak kur Maliye Bakanlığınca tespit olunur” denmiştir. Borsa rayici ise; söz konusu değerin, değerlemeden önceki işlem gördüğü son günün ortalama değerini ifade eder.

Yapılan değerlemeler sonucunda oluşan kur farklarının direk “Kambiyo Kar veya Zararları” hesaplarına aktarılmaması gerekmektedir. Burada gider hesaplarının uygulanma zorunlulukları dikkate alınıp doğru yönlendirmelerle kayıtlar oluşturulmalıdır. Örneğin; dövizli (yabancı paralı) bir kredi hesabının değerlemesi sonrasında ortaya çıkacak faiz ile ilgili kur farklarının 780 Finansman Giderleri hesabına aktarılması gerekirken, başka bir değerleme işlemi sonrasında maliyet niteliği taşıyan kur farklarının ise ilgili sabit kıymetin maliyetine aktarılması gerekmektedir.

Dönem sonu değerleme işlemlerinde kur farklarının tespiti ve muhasebeleştirilmesi ile ilgili örnek birkaç hesap inceleyeceğiz;

a) “100 Kasa” Hesabında Kur Değerleme ve Muhasebe Kayıtları:

Yabancı para kasasında bulunan kayıtlı nakitlerin dönem sonunda T.C. Merkez Bankası efektif alış kuru veya döviz alış kuruyla değerlenmesi sonucunda oluşan olumlu ya da olumsuz farklar ilgili gelir ya da gider hesaplarına aktarılır. Değerleme sonucunda oluşan fark kayıtlı değerden daha küçükse ilgili dönem için kar niteliği taşır ve “646 Kambiyo Karları” hesabına alacak kaydedilir. Yevmiye denkliği gereği ise borçlandırılacak hesap “ 100 Kasa” hesabı olacaktır. Değerleme sonucu oluşan fark büyükse mevcut durum için zarar niteliği taşıyacağından “656 Kambiyo Zararları” hesabı borçlandırılarak “100 Kasa” hesabı alacaklandırılacaktır.

ÖRNEK UYGULAMA:

30.06.2010 tarihi itibariyle 100 Kasa – Dolar Kasasında ($) bulunan miktar 2.dönem değerlemesi sonucunda 2.500,00 TL (1000$)’dir.

30.09.2010 tarihi itibariyle T.C.Merkez Bankası Efektif alış kuru 1$=3.00 TL olduğunu varsayarsak mevcut işlemler şöyle olacaktır.

------------------------/--------/----------------------------------------------------

30.06.2010 T.C. Merkez Bankası Efektif Alış Kuru: 1$ = 2.50 TL

30.09.2010 T.C. Merkez Bankası Efektif Alış Kuru: 1$ = 3.00 TL

------------------------/--------/----------------------------------------------------

-----------------------------100 Kasa - $ Kasası------------------------------

30.06.2010 mevcut durum : 2.500,00TL(1.000$)

30.09.2010 değerleme sonrası durum : 3.000,00TL(1.000$)

-----------------------/-------------------------------/------------------------------

a-1) Mevcut durumdan da anlaşılacağa üzere Kambiyo karı oluştuğundan ilgili kayıt şöyledir;

––––––––––––––––– 30.09.2010 ––––––––––––––––––––––

100 KASA 500,00

$ Döviz Kasası

646 KAMBİYO KÂRLARI 500,00

Dönem sonu döviz kasası kur değerlemesi kaydı

––––––––––––––––––––– / –––––––––––––––––––––––––

a-2)Değerleme sonrasında zarar çıkması durumunda yapılacak muhasebe kaydı ise aşağıda belirtilmiştir.

––––––––––––––––– 30.09.2010 ––––––––––––––––––––

656 KAMBİYO ZARARLARI 500,00

100 KASA 500,00

$ Döviz Kasası

Dönem sonu döviz kasası kur değerlemesi kaydı

–––––––––––––––––– / ––––––––––––––––––––––

(NOT: Bankalardaki faizsiz mevduat hesaplarında bulunan dövizlerle ilgili değerleme çalışmalarında da kasa hesabındaki değerleme yöntemleri uygulanmaktadır.)

b) Yabancı Paralı (dövizli) Alacaklarda Kur Değerleme ve Muhasebe Kayıtları:

Dövizli (yabancı paralı) senetli ya da senetsiz alacaklar hesaplarında yapılan değerlemeden sonra fark, kayıtlı değerden küçük ise mevcut durum kar niteliği taşıyacağından söz konusu kar “ 646 Kambiyo Karları” hesabında alacaklandırılarak, Alacak durumunun senetli ya da senetsiz olmasına bağlı olarak “ 120 Alıcılar” hesabı ya da “121” Alacak Senetleri” hesabı borçlandırılacaktır. Değerleme sonrasında oluşan fark büyük ise mevcut durum zararı temsil edeceğinden ilgili hesaplara alacak kaydı yapılarak “ 656 Kambiyo Zararları” hesabı borçlandırılacaktır.

ÖRNEK UYGULAMA:

Yurt dışı mal satışından doğan alacak satış günü 20.000,00$’ dır. 1$=2.00 TL 30.09.2010 geçici vergi döneminde değerleme yapılması gerektiğinden değerleme günündeki kur ise 1.50 TL’dir. Değerleme sonrası yapılacak muhasebe kaydı ise şöyledir;

Satış günü ; 1$=2,00 TL ise 20.000,00$ x 2,00TL = 40.000,00 TL’dir.

Değerleme günü ise; 1$=1,50 TL ise 20.000,00$ x 1,50TL = 30.000,00 TL’dir.

b-1) Zarar çıkması durumunda yapılacak muhasebe kaydı;

----------------------------------------30.09.2010-----------------------------------

656 KAMBİYO ZARARLARI 10.000,00 TL

120 ALICILAR 10.000,00 TL

3.Geçici vergi dönemi dövizli alacak değerlemesi tahakkuk kaydı

------------------------------------------- / -----------------------------------------

b-2) Kar çıkması durumunda ise yapılacak muhasebe kaydı;

----------------------------------------30.09.2010-----------------------------------

120 ALICILAR 10.000,00 TL

646 KAMBİYO KARLARI 10.000,00 TL

3.Geçici vergi dönemi dövizli alacak değerlemesi tahakkuk kaydı

------------------------------------------- / -----------------------------------------

c) Yabancı Paralı (dövizli) Borçlarda Kur Değerleme ve Muhasebe Kayıtları:

Senetli ya da senetsiz yabancı paralı (dövizli) borçlarda ise, yapılan değerleme işleminden sonra tespit edilen miktar, kayıtlı değerden büyük ise oluşan fark kar niteliği taşıyacağından “646 Kambiyo Karları” hesabı alacaklandırılarak , “320 Satıcılar” hesabı ya da duruma göre “ 321 Borç Senetleri” hesabı borçlandırılacaktır. Değerleme sonunda yabancı paralı senetli ya da senetsiz borçlar kayıtlı değerden küçük ise zarar durumu ortaya çıkacağından “656 Kambiyo Zararları” hesabı borçlandırılarak ilgili hesaplara alacak kaydı yapılacaktır.

ÖRNEK UYGULAMA:

Yurt dışı mal alışından doğan borç alış günü 25.000,00$’ dır. 1$=1,50 TL 30.09.2010 geçici vergi döneminde değerleme yapılması gerektiğinden değerleme günündeki kur ise 2.00 TL’ dir. Değerleme sonrası yapılacak muhasebe kaydı ise şöyledir;

Alış günü ; 1$=1,50 TL ise 25.000,00$ x 1,50TL = 37.500,00 TL’dir.

Değerleme günü ise; 1$=2,00 TL ise 25.000,00$ x 2,00TL = 50.000,00 TL’dir.

c-1) Zarar çıkması durumunda yapılacak muhasebe kaydı;

----------------------------------------30.09.2010-----------------------------------

656 KAMBİYO ZARARLARI 12.500,00 TL

320 ALICILAR 12.500,00 TL

3.Geçici vergi dönemi dövizli alacak değerlemesi tahakkuk kaydı

------------------------------------------- / ------------------------------------------

c-2) Kar çıkması durumunda ise yapılacak muhasebe kaydı;

----------------------------------------30.09.2010-----------------------------------

320 SATICILAR 12.500,00 TL

646 KAMBİYO KARLARI 12.500,00 TL

3.Geçici vergi dönemi dövizli alacak değerlemesi tahakkuk kaydı

------------------------------------------- / ------------------------------------------

d) Dövizli Kredilerde Kur Değerleme ve Muhasebe Kayıtları:

Döviz kredili “300 Banka Kredileri” hesabında öncelikli olarak anapara ve faiz tahakkuk kayıtları yapılır. Daha sonra geçici vergi dönemlerinde anapara ve faiz üzerinden ayrı ayrı kur değerlemeleri yapılarak faiz üzerinden yapılan değerleme sonrasında oluşan fark 780-Finansman Giderleri hesabında giderleştirilir.

ÖRNEK UYGULAMA:

23.07.2010 tarihinde işletmeye nakit giriş desteği sağlanması amacıyla 50.000,00$ döviz kredisi alınmıştır. Kredi faizi olarak 3.500,00 $ olarak anlaşma yapılmıştır. Anapara ve faiz geri ödemesi 22.07.2011 tarihinde yapılacağını varsayarak gerekli muhasebe kayıtlarını oluşturacağız. Kredi alış gününde (1$ = 2,00 TL) / Değerleme gününde (1$=2.30 TL )

d-1) Öncelikli olarak Kredi Alış yani Anapara ve faiz tahakkuk kayıtları yapılmalıdır.

____________________________ 23.07.2010 _____________________

102- BANKALAR 100.000,00 TL

50.000,00 $ x 2,00 TL = 100.000,00 TL

180- GEL. AYL. AİT GİDER. 7.000,00 TL

3.500,00 $ x 2,00 TL = 7.000,00TL

300- BANKA KREDİLERİ 107.000,00 TL

Anapara + Faiz Tahakkuku Kaydı

____________________________ / ______________________

d-2) Anapara ve faiz tahakkuk kayıtlarının ardından ayrı ayrı anapara ve faiz üzerinden kur değerlemeleri yapılmalıdır.

____________________________ 30.09.2010 _________________________

656-KAMBİYO ZARARLARI 15.000,00 TL

300- BANKA KREDİLERİ 15.000,00 TL

23.07.2010 Anapara 50.000,00$ x 2.00 TL= 100.000,00 TL iken

30.09.2010 Anapara 50.000,00$ x 2.30 TL= 115.000,00 TL olmuştur.

15.000,00 TL Fark oluşmuştur.

Anapara Kur Değerlemesi Kaydı

____________________________ 30.09.2010 _________________________

180- GEL. AYL. AİT GİDER. 1.050,00 TL

300- BANKA KREDİLERİ 1.050,00 TL

23.07.2010 Faiz 3.500,00 $ x 2,00 TL = 7.000,00 TL iken

30.09.2010 Faiz 3.500,00 $ x 2.30 TL = 8.050,00 TL olmuştur.

-1.050,00 TL Fark oluşmuştur.

Faiz Kur Değerlemesi

____________________________ / ________________________________

d-3) 30.09.2010 tarihi itibariyle dövizli kredi hesabımıza işletilen günlük faiz tahakkuk kaydı yapılmalıdır.

____________________________ 30.09.2010 _________________________

780- FİNANSMAN GİDERLERİ 1.543,84 TL

180- GEL. AYL. AİT GİDER. 1.543,84 TL

8.050,00 TL x 70 gün / 365 gün = 1.543,84 TL

3.Geçici Vergi Dönemi Döviz Kredisi Faiz Tahakkuk Kaydı

____________________________ / _____________________________

3.Dönem geçici vergi hazırlık çalışmaları esnasında yukarıda sizlere aktarmış olduğumuz bilgilerin faydalı olmasını umut ederek, çalışmalarınızda başarılar dileriz.

01.11.2010

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)