SMMM Evren Özmen 1 TL için 532.000 TL Fazla Vergi Ödeme Riski (22.11.2024)

E-bültenimize kayıt olun, yeni yazılar e-posta adresinize gelsin! Üye olmak için tıklayın.

EDİTÖRÜN SEÇTİKLERİ

YAZARLARIMIZ

Rahmi Uygun
Yeminli Mali Müşavir
Köker Yeminli Mali Müşavirlik Bağımsız Denetim A.Ş.
Ortağı - Baş Denetçi

Maden İşletmelerinde Endirekt Giderlerin Birinci ve İkinci Dağıtım Esasları

1. GİRİŞ

Geleneksel ürün maliyetlendirme sistemlerinde endirekt giderler üretilen mamullere iki aşamada yüklenirler. Yükleme işleminde ilk aşama giderlerin birinci ve ikinci dağıtımı olarak, ikinci aşama ise giderlerin üçüncü dağıtımı olarak adlandırılır.

İlk aşamanın birinci dağıtım olarak adlandırılan kısmında esas üretim gider yerleri ile yardımcı üretim ve hizmet gider yerlerinde toplanan endirekt giderler belirlenir. İkinci dağıtım olarak adlandırılan kısımda ise birinci dağıtım sonucunda tüm yardımcı üretim ve hizmet gider yerlerinde toplanan giderler esas üretim gider yerlerine dağıtılırlar.

Üçüncü dağıtım olarak adlandırılan İkinci aşama da ise esas üretim gider yerlerinde toplanan endirekt giderler, gider yerlerine ilişkin dağıtım anahtarları kullanılarak üretilen mamullere yüklenirler.

Çalışmanın konusu endirekt giderlerin ürünlere yüklenmesinde kullanılan geleneksel dağıtım yöntemlerini maden işletmeleri açısından ele alarak, bu işletmelerin oluşturacakları maliyet sistemlerinde birinci ve ikinci dağıtım işlemleri sırasında kolaylıkla kullanabilecek bir model önerisi ortaya koymaktır.

2.GİDERLERİN DAĞITIM ESASLARI

Geleneksel ürün maliyetlendirme sistemleri, endirekt giderleri sipariş veya ürünlere iki aşamada yüklerler. Birinci aşama giderlerin birinci ve ikinci dağıtımı olarak adlandırılan iki bölümden oluşur. Şekil 1’de de görüldüğü üzere sistem, birinci aşamada çeşitli esas üretim ve hizmet gider yerleri bazında endirekt giderleri belirlemekte, daha sonra tüm hizmet gider yerlerinde toplanan giderleri esas üretim gider yerlerine dağıtmaktadır. İkinci aşama ise giderlerin üçüncü dağıtımı olarak adlandırılmaktadır. Bu aşamada esas üretim gider yerlerinde toplanan endirekt giderler, gider yerlerine ilişkin olarak önceden belirlenmiş dağıtım anahtarları vasıtasıyla ilgili siparişe veya ürüne yüklenirler.

Özet olarak, geleneksel maliyet sistemleri ürünlerin kaynakları tükettiği varsayımı altında, farklı gider yerlerine ait genel üretim giderlerinin tümünü bir araya toplayarak hacim yükleme oranları doğrultusunda ürünlere dağıtılmasını sağlarlar. (Ergun ve Karamaraş, 2002:108).

2.1. Giderlerin Birinci Dağıtım Esasları

Giderlerin birinci dağıtımı, doğdukları anda hangi gider yerlerine ve hangi maliyet hesapları aracılığı ile yansıtılacağının belirlenmesi işlemidir.

Gider çeşitlerinin gider yerleri ile olan ilişkilerinin belirlenmesinde uygulanacak dağıtım esasları, maden işletmeleri açısından, bir yer altı kömür işletmesi örneği üzerinde şu şekilde açıklanabilir.

Dağıtım için öncelikle üretilen kömür açısından direkt nitelik taşıyan üretim giderleri ile, üretilen kömür açısından endirekt fakat oluştukları gider yeri açısından direkt olan üretim giderleri belirlenmelidir.

2.1.1. Üretilen Kömür Açısından Direkt Üretim Giderleri

Direkt İşçilik Giderleri: bu gider çeşidi, esas üretim gider yerleri ve yardımcı üretim gider yerlerinde, kömürün çıkarılması, taşınması, temizlenip ayıklanması ile direkt ilgisi bulunan işçilere ödenen ve üretilen kömürle ilişkilendirilmesinde herhangi bir dağıtım anahtarına gerek duyulmayan her türlü işçilik ödemelerini içerir.

Esas üretim ve yardımcı üretim gider yerlerinde oluşan her türlü işçiliğin direkt, endirekt ayrımı yapılmadan direkt işçilik olarak kabul edilerek muhasebe kayıtlarının buna göre yapılması küçük ve orta büyüklükteki maden işletmelerinin ayrıntılı maliyet bilgilerine gereksinimleri açısından düşünüldüğünde uygulanması daha kolay, pratik bir yöntem olarak önerilebilir.

2.1.2. Üretilen Kömür Açısından Endirekt, Gider Yeri Açısından Direkt Giderler

Esas üretim ve yardımcı üretim gider yerleri ile hizmet gider yerlerinde üretimle ilgili oluşan her türlü endirekt giderler, ilgili gider yerinde izlenirken aynı zamanda ilgili fonksiyon hesaplarına da kaydedilmektedirler. Üretilen kömür açısından endirekt, gider yerleri açısından direkt giderlerin, gider yerleri ile bağlantısını başka bir anlatımla gider çeşitlerinin gider yerlerine dağıtımını Türkiye Kömür İşletmeleri muhasebe yönetmeliğinden yararlanarak aşağıdaki şekilde açıklayabiliriz.

0-İlk Madde ve Malzeme Giderleri: Bu gider çeşidi grubunda yer alan her türlü endirekt malzeme sosyal yardım malzemeleri hariç hangi gider yerince talep edilmişse o gider yerine kaydedilir. Sosyal yardım malzemeleri ise diğer gider yerlerine ait olsalar bile hizmet gider yerleri grubu içinde yer alan sosyal servis gider yerine kaydedilirler.

1-İşçi Ücret ve Giderleri: Her türlü endirekt işçilikler hangi gider yerine aitse o gider yerine kaydedilir.

2-Memur Ücret ve Giderleri: Memur ücret ve giderleri de hangi fonksiyon ve gider yerini ilgilendiriyorsa o fonksiyon ve gider yerine kaydedilir.

3-Dışarıdan Sağlanan Fayda ve Hizmetler: Dışarıdan sağlanan fayda ve hizmetler grubunda yer alan giderlerden bakım ve onarım giderleri eğer işletmede bakım onarım atölyesi gider yeri var ise, bu giderler başka gider yerlerine ait olsalar bile bakım onarım gider yerine, benzer şekilde taşeronlara yaptırılan personel taşıma ve temizlik hizmeti giderleri de sosyal hizmet gider yerine kaydedilirler. Bunlar dışında kalan dışarıdan sağlanan fayda ve hizmetler grubundaki giderler oluştukları gider yerine kaydedilir.

4-Çeşitli Giderler: Bu grupta yer alan kira giderleri, sigorta giderleri ait oldukları gider yerlerine, sosyal giderler, yolluk ve seyahat giderleri, mahkeme ve noter giderleri, eğitim ve yayın giderleri, tazminat giderleri genel yönetim gider yerine, havale ve tahsil giderleri pazarlama satış ve dağıtım gider yerine, rödovans giderlerinin üretilen kömüre isabet eden kısımları üretim gider yerlerine, gerçekleşen üretimin öngörülen (taahhüt edilen) üretimden düşük olması nedeniyle noksan üretime ilişkin rödovans payları gider yerleri ile ilişkilendirilmeksizin çalışmayan kısım gider ve zararları hesabına, reklamasyon giderleri ise tüvanan satılan kömür dolayısıyla ortaya çıkmışsa ocak gider yerlerine, lavuardan çıkmış halde satılan kömür dolayısıyla ortaya çıkmışsa lavuar gider yerine kaydedilirler.

5-Vergi Resim ve Harçlar: Bu grupta yer alan maden yasası ile ilgili yükümlülükler pazarlama satış ve dağıtım gider yerine, diğer gruplarda yer alan giderlerden gider yerleri ile direkt ilgisi kurulabilenler ilgili gider yerlerine, hangi gider yerlerine ait oldukları tam olarak tespit edilemeyenler ise genel yönetim gider yerine kaydedilirler.

6-Amortisman ve Tükenme Payları: Bu grupta yer alan maddi duran varlıkların amortisman giderleri ile özel tükenmeye tabi varlıkların tükenme payları ilgili gider yerlerine maddi olmayan duran varlıkların amortismanları ise genel yönetim gider yerine kaydedilirler.

2.2 Gider Dağıtım Tablosu

Gider dağıtım tablosu, işletmenin tüm maliyet ve giderlerini gider yerleri itibariyle gösteren bir tablodur. Gider dağıtım tablosunda gider yerleri sütunlarda, gider çeşitleri ise satırlarda yer alır.

Gider dağıtım tablosunda gider yerlerini gösteren sütunların, gider çeşitlerini gösteren satırlar itibariyle doldurulmasına birinci dağıtım adı verilir. Birinci dağıtım sonucunda, eş zamanlı kayıt yöntemiyle aynı anda fonksiyonlarına, gider çeşitlerine ve gider yerlerine kaydedilen maliyet ve giderler, muhasebe dönemleri itibariyle bu tabloda özetlenir.

Birinci dağıtım, muhasebe dönemi içinde ilgili hesaplara kaydedilen giderlerin, ait oldukları gider yerleri ve çeşitleri itibariyle toplu olarak gösterilmesini sağlayan bir işlev görür (İpçi, 1994:595).

2.3. Giderlerin İkinci Dağıtım Esasları

Gider yerlerinin direkt giderleri, giderlerin birinci dağıtım esaslarında belirlendiği şekilde tespit edildikten sonra, sıra giderleri dağıtılacak gider yerlerinde toplanmış giderlerin esas üretim gider yerlerine dağıtımına gelir. İşte bu dağıtıma giderlerin ikinci dağıtımı denilir.

Giderleri dağıtılacak gider yerleri esas üretim gider yerleri dışındaki tüm üretim gider yerleridir. Dağıtılacak giderler ise yardımcı üretim, yardımcı hizmet, üretim yerleri yönetimi ve ortak gider yerlerinde toplanmış genel üretim giderleridir.

İkinci dağıtımın temel amacı, tüm üretim giderlerinin üretilen mamul maliyetlerine yüklenmek üzere, bu mamulleri üreten esas üretim gider yerlerinde toplanmasıdır. Ayrıca bu dağıtım, dönem gider yerlerinin işletme içinden sağladıkları yardımcı üretim ve hizmetler karşılığında gider payı almalarına ve sonuçta üretim giderleri- dönem giderleri ayrımının daha sağlıklı bir biçimde yapılmasına olanak sağlar (Büyükmirza, 1998:156).

2.3.1 Dağıtımda Kullanılacak Dağıtım Anahtarlarının Saptanması

Dağıtım anahtarları, dağıtımdan pay alacak gider yerlerinin, giderleri dağıtılan gider yerlerinden yararlanma derecesini ortaya koyan ölçütlerdir. Dağıtım anahtarları sabit ve değişken anahtarlar şeklinde iki grupta toplanabilir. Sabit anahtarlar, alan, hacim, güç, radyatör dilimi sayısı, yatırım tutarı, üretim veya işleme kapasitesi gibi değişmez ölçülerdir. Değişken anahtarlar ise, dağıtımdan pay alacak gider yerlerinin iş hacimlerine bağlı olarak değişen enerji, su, buhar, malzeme tüketim miktarı, işçi sayısı, üretim miktarı gibi ölçülerdir (Büyükmirza, 1998:156).

Dağıtımda kullanılabilecek dağıtım anahtarları şunlar olabilir (Akdoğan, 1994:365).

1-İş Emirleri Maliyeti Üzerinden Dağıtım: Bu dağıtım anahtarında her bir iş emrinin ayrı ayrı maliyetleri hesaplanarak gider yerlerine ait iş emirlerinin toplamı üzerinden giderler dağıtılır.

2-Tüketim Miktarları Üzerinden Dağıtım: Gider yerlerin de ki tüketim miktarının (kws, m3, ton/km, ton, adet, kg) esas alınarak giderlerin dağıtılması yöntemine dayanır.

3-Yevmiye Adedi Üzerinden Dağıtım: Herhangi bir gider yeri giderlerinin, o gider yerinin üretim ve hizmetinden faydalanan gider yerlerinde ilgili ayda çalışan işçilerin yevmiye adetleri üzerinden orantılı olarak dağıtılması esasına dayanır.

4-İşçi Sayısı Üzerinden Dağıtım: Herhangi bir gider yeri giderlerinin, o gider yerinin üretim ve hizmetinden faydalanan gider yerlerinde o ay içinde çalışan işçi sayıları oranında dağıtılması esasına dayanır.

5-Malzeme Tüketimi Tutarları Üzerinden Dağıtım: Herhangi bir gider yeri giderlerinin, diğer gider yerlerinde tüketilen malzeme tutarları ile orantılı olarak dağıtılması yöntemidir.

6-Önceden Belirlenen Oranlara Göre Dağıtım: Herhangi bir gider yeri giderlerinin, o yerde yapılan iş türleri için önceden saptanmış yüzdelerin yapılan iş adetleriyle çarpımı suretiyle bulunacak emsallere göre dağıtılması yöntemidir.

Maden işletmelerinin büyük çoğunluğunda yer alabilecek nitelikte ki yardımcı üretim ve hizmet gider yerlerinde toplanan giderlerin dağıtılmasında aşağıdaki anahtarlar kullanılabilir.

Giderleri Dağıtılacak Gider Yerleri Dağıtım Anahtarları

GİDER YERLERİ	DAĞITIM ANAHTARLARI
GİDER YERLERİ	ANAHTAR NO	DAĞITIM ÖLÇÜSÜ
Ortak Üretim Gider Yeri	3 Numaralı Anahtar	Fiili Yevmiye Sayısı
Marangoz Atölyesi	5 Numaralı Anahtar	Tüketilen Direk Tutarı
Tamir Bakım Atölyesi	1 Numaralı Anahtar	İş Emirleri
Kompresör - Havalandırma	2 Numaralı Anahtar	M3
Karayolu Nakliye	2 Numaralı Anahtar	Ton
Sosyal Hizmet	3 Numaralı Anahtar	Yevmiye Adedi
Üretim Yerleri Yönetimi	3 Numaralı Anahtar	Yevmiye Adedi

2.3.2. İkinci Dağıtım Yöntemleri

Dağıtıma tabi tutulacak yardımcı üretim ve hizmet gider yerlerinin birbirlerinden fayda sağlamaları halinde, ikinci dağıtımın sağlıklı yapılabilmesi için çözümlenmesi gereken çeşitli sorunlar ortaya çıkmaktadır. Sorunun çözümü için öncelikle yapılması gereken dağıtıma tabi tutulacak gider yerlerinin birbirlerinden ne kadar hizmet aldıklarının ve bu hizmetlere düşen gider paylarının belirlenmesidir.

Birbirlerinden fayda sağlayan gider yerlerinin birbirlerine verdikleri hizmet paylarının hesaplanması sırasında ortaya çıkan kapalı döngünün çözümü için bir takım yöntemler geliştirilmiştir (Uslu, 1985:146).

Birbirlerinden fayda sağlayan gider yerlerinin kendi aralarında yapacakları dağıtım ile, dağıtım sonrası oluşan giderlerin esas üretim gider yerlerine dağıtılmasında kullanılabilecek dağıtım yöntemleri şunlardır:

Yöntemlerin temel amacı yardımcı üretim ve hizmet gider yerlerinde toplanan giderlerin esas üretim ve dönem gider yerlerine dağıtılmasını sağlamaktır. Temel amaç aynı olmakla birlikte yöntemlerin farklılığı dağıtıma tabi gider yerlerinin birbirlerine sundukları hizmetleri basit dağıtım yönteminin hiç dikkate almaması, kademeli dağıtım yönteminin kısmen, matematiksel dağıtım yönteminin de tümüyle dikkate alması yönündedir.

Matematiksel dağıtım yöntemi yardımcı üretim ve hizmet gider yerlerinin birbirleriyle olan ilişkilerini tümüyle dikkate aldığından doğruya en yakın sonucu veren bir yöntemdir.

Bu nedenle bütçeleme ve karar aşamalarında kullanılabilen, sorumluluk merkezlerinin performansını ölçebilecek kalite ve güvenilirlikte, doğruya en yakın maliyet verilerine ulaşabilmek için gider yerlerinin ikinci dağıtımının matematiksel yönteme göre yapılması daha uygundur.

2.3.2.1. Matematiksel Dağıtım Yöntemi

Bu yöntemde her yardımcı üretim ve hizmet gider yerinin diğer gider yerlerine dağıttığı maliyet toplamı, kendi ilk maliyeti ile diğer gider yerlerinden aldığı payların toplamına eşittir (Altuğ, 2001:229).

Matematiksel dağıtım yöntemi denklem ve tablolar yardımıyla olmak üzere iki şekilde gerçekleştirilebilir. Tablolar yardımıyla çözüme turlama yöntemi ile çözüm de denilmektedir. Dağıtılacak gider yerleri sayısının ikiden fazla olması durumunda matematiksel denklemler yardımıyla elle çözüm zorlaşmaktadır. Turlama yönteminde ise gider yerleri sayısı ikiden fazla olsa bile elle çözüm denklem yoluyla çözüme nazaran daha kolaylıkla uygulanabilmektedir.

Matematiksel yöntemin denklem yoluyla çözümünü basit bir örnek üzerinde aşağıdaki şekilde açıklayabiliriz.

Örneğin rödovans karşılığı kömür üretim faaliyetinde bulunan orta ölçekli bir maden işletmesinde karayolu nakliye, sosyal servis ve bakım onarım atölyesi olmak üzere üç adet yardımcı hizmet gider yeri bulunsun. Örneğimizdeki işletmenin, nakliye servisinin giderlerinin taşıtların yaptığı kilometre, sosyal servis giderlerinin personel sayısı, bakım onarım servisi giderlerinin ise bakım onarım saati anahtarlarıyla dağıtılacağını ve bu anahtarlara ait verilerin aşağıdaki şekilde olduğunu düşünelim.

Gider Yerleri	Yapılan Kilometre	Personel Sayısı	Bakım Onarım Saati
Karayolu Nakliye	5	3	30
Bakım Onarım	20	1	-
Sosyal Servis	160	2	10
Diğer Gider Yerleri	3215	56	160
Toplam	3400	62	200

Gider yerlerinde birinci dağıtım sonucu oluşan direkt giderlerin ise aşağıdaki gibi olduğunu varsayalım.

Nakliye Servisi	3.000 TL
Sosyal Servis	6.000 TL
Bakım Onarım	2.000 TL

Örnek işletmemizde, esas üretim gider yerleri olan kömür ocağı ile cevher zenginleştirme tesisinde birinci dağıtım sonucunda biriken giderler bu aşamada dikkate alınmamıştır. Çünkü bu örnekteki amacımız yardımcı hizmet ve yardımcı üretim gider yerlerinde toplanan giderlerin esas üretim gider yerleri ve dönem gider yerlerine dağıtılmasından ziyade, birbirlerinden hizmet alışverişinde bulunan yardımcı hizmet ve yardımcı üretim gider yerlerinde toplanan giderlerin belirlenmesidir. Yukarıda da açıkladığımız gibi matematiksel dağıtım yönteminde yardımcı üretim ve yardımcı hizmet gider yerlerinin dağıtılacak giderleri birinci dağıtım sonucu gider yerlerinde toplanan direkt giderler ile diğer yardımcı üretim ve hizmet gider yerlerinden kendilerine sunulan hizmetlerin giderlerinden oluşacaktır.

Yöntemin matematiksel olarak çözümlenmesi, her bir yardımcı hizmet gider yerinin diğer gider yerlerinden aldıkları payla birlikte oluşan toplam maliyetlerinin gider yerlerinin birbirleriyle olan ilişkileri göz önünde bulundurularak formüle edilmesidir.

Bütün dağıtım yöntemlerinin ana amacı giderleri dağıtılacak gider yerlerinde hiçbir giderin kalmamasıdır. Bunun gerçekleşebilmesi içinde dağıtıma tabi her bir gider yerinin kendisine sunduğu hizmetlerin dikkate alınmaması gerekir.

Bu ilke çerçevesinde ikinci dağıtımda kullanılmak üzere tablomuzu aşağıdaki şekilde revize edebiliriz.

Gider Yerleri	Yapılan Kilometre	Personel Sayısı	Bakım Onarım Saati
Karayolu Nakliye	-	3	30
Bakım Onarım	20	1	-
Sosyal Servis	160	-	10
Diğer Gider Yerleri	3215	56	160
Toplam	3395	60	200

Bu tabloya göre nakliye servisinin giderleri şu şekilde oluşacaktır;

Nakliye Servisi = 3.000 + ( 3/60 ) Sosyal Servis + ( 30/200 ) Bakım Onarım Servisi

Kuracağımız denklem için;

Nakliye Servisini = N

Sosyal Servisi = S

Bakım Servisini =B İle simgelediğimizde formülümüz aşağıdaki durumu alacaktır;

N = 3.000+ ( 3 / 60 ) S + ( 30 / 200 ) B

Aynı yaklaşımla sosyal servis ve bakım onarım servisinin giderlerini de şu şekilde formüle edebiliriz.

S= 6.000+ ( 160/ 3395 ) N + ( 10/200 ) B

B = 2.000+ ( 20/ 3395 ) N + ( 1/ 60 ) S

Şu anda elimizde bulunan üç formülün son açılımları ise aşağıdaki gibi olacaktır.

N= 3.000 + 0.05 S + 0.15 B

S = 6.000+ 0.047 N + 0.05 B

B= 2.000+ 0.005 N + 0.016 S

Üç bilinmeyenli bu denklemden yerine koyma yöntemiyle iki adet iki bilinmeyenli denklem oluşturabiliriz.

Birinci denklemdeki B yerine bakım ile ilgili denklemimizi koyarsak,

N= 3.000 + 0.05 S + 0.15 ( 2.000+ 0.005 N + 0.016 S )

N= 3,000 + 0,05 S + 300+0,00075 N + 0,0024 S

N- 0,00075 N = 3.300 + 0,05024 S

0.99925 N = 3.300 + 0,05024 S

3.300 + 0,05024 S

N = -------------------------------

0.99925

N = 3.302,47 + 0,0502777 S Şeklinde bir denklem elde edebiliriz.

Aynı yöntemle ikinci formülümüzde yer alan B yerine Bile ilgili denklemi koyarsak;
S = 6.000 + 0.047 N + 0.05 ( 2.000 +0.005 N + 0.016S )

S = 6.000 + 0.047 N + 100 + 0,00025 N + 0,0008 S

S – 0,0008 S = 6.100 + 0,04725 N

0.9992 S = 6.100 + 0,04725 N

6.100 + 0,04725 N

S = ---------------------------------

0.9992

S = 6.104,88+ 0,047288 N şeklinde ikinci bir denklem elde edebiliriz.

Bu işlemler sonucunda elde ettiğimiz iki adet iki bilinmeyenli denklemi yine aynı yöntemle yani yerine koyma metoduyla çözmeye devam edersek;

N = 3.302,47 + 0,0502777 S

S = 6.104,88+ 0,047288 N

N = 3.302,47 + 0,0502777 ( 6.104,88 + 0,047288 N )

N = 3.302,47+ 306,94 + 0,002377 N

N – 0,002377 N = 3.609,41

0.997623 N = 3.609,41

3.609,41

N = --------------------------- = 3.618,01TL

0.997623

bulduğumuz bu N değerini ikinci denklemimizde yerine koyarsak;

S = 6.104,88 + 0,047288 ( 3.618,01)

S = 6.104,88+ 171,09

S = 6.275,97 TL olacaktır.

Son olarak B denklemimizde bulduğumuz N ve S değerlerini yerine koyarsak;

B = 2.000+ 0.005 N + 0.016 S

B = 2.000 + 0.005 ( 3.618,01) + 0.016 ( 6.275,97)

B = 2.000 + 18,09+ 100,41

B = 2.118,50 TL olacaktır.

Denklemlerin çözümü sonucunda nakliye servisinin giderleri 3.618,01TL’ ye, sosyal servisin giderleri 6.275,97 TL’ ye, bakım onarım servisinin giderleri ise 2.118,50 TL’ ye ulaşmış olacaktır.

Bundan sonraki aşama ise birikimli bu giderlerin diğer yöntemlere benzer şekilde diğer gider yerlerine dağıtım işlemidir.

Basit bir bölme ve çarpma işleminden ibaret olan diğer gider yerlerine dağıtım işleminin işleyişini de örneğimizdeki nakliye servisinin giderlerinin dağıtımını yaparak göstermeye çalışalım.

Denklemlerin çözümü sonucunda bulduğumuz nakliye servisinin giderlerini toplam yapılan kilometreye böldüğümüzde kilometre başına düşen nakliye maliyetine ulaşmış oluruz.

3.618,01

------------------ = 1,0657 TL kilometre başına nakliye maliyeti.

3395

Her bir gider yeri için yapılan kilometreler belli olduğundan, nakliye servisinin giderlerinin dağıtım işlemi kilometre başına maliyetle her bir gider yeri için yapılan kilometrelerin çarpımından ibarettir. Bu işlemler sonucunda nakliye servisi giderlerinin diğer gider yerlerine dağılımı şu şekilde gerçekleşecektir.

Sosyal Servis	1,0657 x160	170,50
Bakım Onarım	1,0657 x 20	21,31
Diğer Gider Yerleri	1,0657 x 3215	3.426,20
Toplam		3.618,01

Görüldüğü gibi nakliye servisinin toplam gideri ile dağıtacağı gider toplamı birbirine eşit olup dağıtım işlemi sonucunda nakliye servisinde bir tutar kalmamıştır. Aynı şekilde diğer gider yerlerinde biriken giderlerin de dağıtımından sonra ikinci dağıtım tamamlanarak gider dağıtım tablosu son şeklini alacaktır.

3.GİDER DAĞITIMLARIYLA İLGİLİ MUHASEBE KAYITLARI

Tek düzen muhasebe sistemi uygulaması esas alınarak oluşturulan maliyet sistemlerinde giderler, eş zamanlı kayıt yöntemi gereği doğdukları anda ilgili bulundukları fonksiyonlarına ve gider yerlerine kayıt edildiklerinden, gider yerlerinin direkt giderlerinin saptanma aşaması olan birinci dağıtım da kayıt anında otomatikman gerçekleşmiş olmaktadır. Dolayısıyla birinci dağıtım için ayrıca bir muhasebeleştirme işlemine gerek kalmamaktadır.

Giderlerin eş zamanlı olarak fonksiyonlarına ve gider yerlerine kaydedilmesinden sonra çıkarılacak mizanın sonuçları bize aynı zamanda ikinci dağıtım için gerekli verileri de sağlamış olacaktır.

Bilindiği üzere gider yerlerinde toplanan giderlerin dağıtımı olarak adlandırılan ikinci dağıtım genel üretim giderlerinin kendi içinde yapılan bir dağıtımdır. Konuya sadece fonksiyonel giderler açısından bakıldığında, birinci dağıtımda olduğu gibi ikinci dağıtım için de ayrıca bir muhasebe kaydına gerek yoktur denilebilir. Ancak, giderlerin ikinci dağıtımı sonucunda gider yerlerinde oluşan maliyetlerin son durumunun çıkarılacak mizan üzerinde görülebilmesi için ek muhasebe kayıtlarına ihtiyaç vardır. Bu kayıtlar yapılmadığı sürece ikinci dağıtım sonucunda gider yerlerinde oluşan son durumun mizanlar üzerinden izlenmesi mümkün olmayacak, bu tutarlar ancak gider dağıtım tablosu üzerinde izlenebileceklerdir.

Özetlersek, ikinci dağıtım sonucunda fonksiyonel olarak genel üretim giderleri hesabındaki tutar değişmemekle birlikte gider yerlerinde biriken giderler toplamı değişeceğinden yardımcı hesaplara ek bir kayıt yapılmadan çıkarılacak bir mizan bize ikinci dağıtım sonucu oluşan tabloyu yansıtmayacaktır.

Bilgisayar programlarının muhasebe işlemlerinde büyük olanaklar sağladığı günümüzde, bizce doğrusu ikinci dağıtımdan sonra gider yerlerinde oluşan son durumu başkaca ek bir tabloya gereksinim kalmadan çıkarılacak mizanlar üzerinde görebilecek şekilde gerekli kayıtların yapılmasıdır.

Giderleri dağıtılan yardımcı üretim ve hizmet gider yerlerinin verdikleri payların izlenmesi için gider çeşidi hesabı olarak;

9 İkinci Dağıtım:

İkinci dağıtımdan pay alan gider yerlerinin aldıkları payların izlenmesi için ise, gider çeşidi hesabı olarak;

8 İkinci Dağıtımdan Gelen Giderler

820 ................... gider yerinden dağıtılan giderler

830.................... gider yerinden dağıtılan giderler

840..................... gider yerinden dağıtılan giderler

yardımcı hesaplarının kullanılması önerilebilir.

Yukarıda önerilen gider çeşidi yardımcı hesapları kullanılarak yapılan örnek bir kayıt aşağıda gösterilmiştir.

.../.../200X

730 GENEL ÜRETİM GİDERLERİ 1.000.000

730.10 Ocak Gider Yeri

730.10.830 Sosyal Servis.

Dağ. Giderler 600.000

730.13 Lavuar Gider Yeri

730.13.830 Sosyal Servis.

Dağıtılan Giderler. 400.000

730 GENEL ÜRETİM GİDERLERİ 1.000.000 730,30 Sosyal Servis

730.30.900 İkinci Dağıtım 1.000.000

4. SONUÇ

Tek düzen muhasebe sistemi uygulaması esas alınarak oluşturulan maliyet sistemlerinde giderler, eş zamanlı kayıt yöntemi gereği doğdukları anda ilgili bulundukları fonksiyonlarına ve gider yerlerine kayıt edildiklerinden, gider yerlerinin direkt giderlerinin saptanma aşaması olan birinci dağıtım işlemi kayıt anında otomatik olarak gerçekleşmektedir. Dolayısıyla birinci dağıtım için ayrıca bir muhasebeleştirme işlemine gerek duyulmamaktadır.

Birbirlerinden fayda sağlayan gider yerlerinin kendi aralarında yapacakları dağıtım ile dağıtım sonrası oluşan giderlerin esas üretim gider yerlerine dağıtılması aşaması olan ikinci dağıtım için öncelikle gider yerlerinin birbirlerinden ne kadar hizmet aldıklarının ve bu hizmetlere düşen gider paylarının belirlenmesi gerekir.

Ancak gider yerlerinin birbirlerine verdikleri hizmet paylarının belirlenmesinde ortaya bir takım sorunlar çıkmaktadır. Ortaya çıkan bu kapalı döngünün çözümü için bir takım yöntemler geliştirilmiştir.

Matematiksel dağıtım yöntemi yardımcı üretim ve hizmet gider yerlerinin birbirleriyle olan ilişkilerini tümüyle dikkate aldığından doğruya en yakın sonucu veren bir yöntemdir.

Bu nedenle bütçeleme ve karar verme aşamalarında işletme yönetimleri tarafından kullanılabilecek kalite ve güvenilirlikte, doğruya en yakın maliyet bilgilerine ulaşılabilmesi için gider yerlerinin ikinci dağıtımının matematiksel yönteme göre yapılması daha uygundur.

Bilindiği üzere gider yerlerinde toplanan giderlerin dağıtımı olarak adlandırılan ikinci dağıtım genel üretim giderlerinin kendi içinde yapılan bir dağıtımdır. Konuya sadece fonksiyonel giderler açısından bakıldığında, birinci dağıtımda olduğu gibi ikinci dağıtım aşamasında da ayrıca bir muhasebe kaydına gerek yoktur denilebilir. Ancak, giderlerin ikinci dağıtımı sonucunda gider yerlerinde oluşan maliyetlerin son durumunun çıkarılacak mizan üzerinde görülebilmesi için ek muhasebe kayıtlarına ihtiyaç vardır. Bu kayıtlar yapılmadığı sürece ikinci dağıtım sonucunda gider yerlerinde oluşan son durumun mizanlar üzerinden izlenmesi mümkün olamayacak, bu tutarlar ancak gider dağıtım tablosu üzerinde izlenebileceklerdir.

Bu amacı gerçekleştirmek için ikinci dağıtım sırasında yapılacak muhasebe kayıtlarında yardımcı üretim ve hizmet gider yerlerinden pay alan gider yerlerinin aldıkları bu pay ile, pay veren gider yerlerinin verdikleri payların hangi gider çeşidi hesaplarında izleneceğinin belirlenmesi gerekir. Tek düzen muhasebe sisteminde ise bu durum için önerilen bir gider çeşidi hesabı bulunmamaktadır. Bu sorunun çözümüne yönelik olarak, dağıtım için öncelikle üretilen kömür açısından direkt nitelik taşıyan üretim giderleri ile, üretilen kömür açısından endirekt fakat oluştukları gider yeri açısından direkt olan üretim giderleri belirlenmelidir. Sonraki aşamada çalışmada önerilen yardımcı hesaplar kullanılarak yapılacak muhasebe kayıtları sonucunda muhasebe sistemi dışında düzenlenecek ek tablolara gerek kalmaksızın dağıtım sonuçları mizanlar üzerinden izlenebilecektir.

5. KAYNAKÇA

ERGUN, Ülkü, ve B E. KARAMARAŞ; 2002, “İki Çağdaş Yönetim Muhasebesi Yaklaşımının Karşılaştınlması: Faaliyet Esasına Dayalı Maliyetleme ve Kısıtlar Teorisi”, Muhasebe Bilim Dünyası Dergisi, S. 1, Mart 2002, ss. 93-108.

İPÇİ, Mustafa; 1994, Tekdüzen Muhasebe Sistemine Göre Maliyet Muhasebesi, Türmob Yayınları, Ankara.

BÜYÜKMİRZA, Kamil; 1998, Maliyet ve Yönetim Muhasebesi Tekdüzene Uygun Bir Sistem Yaklaşımı, Banş Yayınevi, Ankara.

AKDOĞAN, Nalan; 1994, Tekdüzen Muhasebe Sisteminde Maliyet Muhasebesi Uygulamaları, Ankara.

USLU, Selçuk, 1985, Maliyet Muhasebesi, Çözüm Yayıncılık, Ankara
ALTUĞ, Osman; 2001, Maliyet Muhasebesi, Türkmen Kitabevi, İstanbul.

DİĞER KAYNAKLAR

Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu Muhasebe Yönetmeliği

20.11.2014

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)