Rahmi Uygun
Yeminli Mali Müşavir
Köker Yeminli Mali Müşavirlik Bağımsız Denetim A.Ş.
Ortağı - Baş Denetçi

Maden İşletmelerinin Rödovans Karşılığı Kiraladıkları Sahalarda Taşeronlara Yaptırdıkları Maden Üretim İşçiliği Hizmetlerinde Belge Düzeni

1. GİRİŞ

Maden sahalarını ruhsat sahiplerinden rödovans karşılığı kiralayarak bu sahalarda kömür üretimi yapan işletmeler, sahaların büyüklüğü, asgari üretim taahhütlerinin fazlalığı, kadrolu işçi temininin yüksek maliyetleri, öz kaynak ve işletme sermayesi yetersizliği, ucuz finansman teminindeki güçlükler nedeniyle işletme hakkını elinde bulundurdukları sahaların bir kısmında kömür üretiminde bulunmak üzere taşeronlara işletmecilik yapma hakkı vermektedirler.

İşletme hakkı sahipleri bu yöntemle sınırlı sürelerle kendilerine tahsis edilen sahalardaki çıkaramayacakları rezervleri değerlendirerek ölçek ekonomilerinden yararlanma olanağını elde ederler.

Taşeronların, kısaca işletmeci olarak adlandırılan (maden ruhsat sahalarını rödovans karşılığı kiralayanlar) kişiler nam ve hesabına yaptıkları kömür üretim işçiliği hizmet bedellerinin fatura düzenlenerek belgelendirilmesi aşaması uygulamada işletmeden işletmeye farklı biçimlerde olmakta bu farklı uygulamada bazı hukuki ve vergisel sorunların doğmasına yol açmaktadır. 

Oysaki ruhsat sahibi- işletmeci- taşeron üçgeni tarafından aynı anlamı taşıyan sağlıklı bir belge düzeninin kurulması hukuki ve vergisel sorunların ortaya çıkmasını  önlemesinin yanısıra bu belgeleri veri olarak kullanıp işleyen maliyet sistemi için de doğru maliyet hesaplamaları yapılabilmesi açısından son derece önemlidir.   

Çalışmanın konusu taraflar arasında yapılan sözleşme hükümlerine uygun, vergi yasaları ve genel kabul görmüş muhasebe ilkeleriyle uyumlu, hukuki sorunlara yol açmayacak, gerçeğe en yakın maliyet verilerinin elde edilmesine olanak sağlayan bir belge düzeninin nasıl olması gerektiği sorusuna yanıt bulmaya çalışmaktır. 

2. TAŞERONLAR TARAFINDAN DÜZENLENECEK BELGELER

Taşeronlar tarafından rödovanslı saha sahiplerine (işletmeci) verilen kömür üretim işçiliği hizmet bedeli karşılığında düzenlenecek belgelerin içeriğinin ne şekilde olacağının belirlenebilmesi için öncelikle, ruhsat sahibi - işletmeci, işletmeci - taşeron arasında yapılan sözleşmelerin, taşeron çalıştırılması ve belge düzeni ile ilgili hükümlerinin incelenmesi gerekir.(Uygun,2003:182)

Gerek kamu kuruluşlarının gerekse özel kişi ve kuruluşların kendilerine ait maden ruhsat sahalarını  rödovans karşılığı kiraya vermelerine ilişkin olarak  yaptıkları sözleşmeler incelendiğinde, bunların tamamına yakınının aynı maddeleri içeren birbirinin benzeri tip sözleşmeler olduğu görülmektedir.  Bu benzerlikten yola çıkılarak konunun daha iyi anlaşılabilmesi  için   aşağıda yapılan açıklamalarda,  hukuku Türkiye Taşkömürü Kurumunun uhdesinde bulunan maden ruhsat sahalarının işletmecilere rödovans karşılığı kiralanması için  yaptığı tip sözleşmeler referans alınarak bu sözleşme maddelerine atıflar yapılmıştır. 

Öncelikle, ruhsat sahibi ile işletmeci (maden ruhsat sahalarını rödovans karşılığı  kiralayan) arasında yapılan sözleşmelere taşeron çalıştırılması açısından bakıldığında, sözleşmelerde işletmecinin taşeron çalıştırmasını engelleyen bir hükmün olmadığı dolayısıyla işletmecinin taşeron çalıştırabileceği görülmektedir. 

Türkiye Taşkömürü Kurumu ile işletmeciler arasında yapılan tip sözleşmelerin 23. Maddesinin f bendinde  işletmeciler tarafından çalıştırılan taşeronların ruhsat sahibine karşı hiçbir hak, sıfat ve yetkilerinin olmadığı, bunların yaptıkları işlerden tamamen işletmecilerin yürürlükteki kanunlara karşı  sorumlu olacağı belirtilmiştir.

Yine ruhsat sahibi ile işletmeci arasında yapılan sözleşmelere belge düzeni açısından bakıldığında, işletmecinin sahadan ürettiği kömürü T.T.K’ (Türkiye Taş Kömürü Kurumu) nın göstereceği kantarda tartmak ve T.T.K tarafından maden kanunundaki örneğine göre bastırılmış sevk fişi ve T.T.K’ nın göstereceği kantardan alınmış kantar fişi ile nakletmek zorunda olduğunu ayrıca sevk edilen madenlerle ilgili V.U.K’(Vergi Usul Kanunu) nun kendisine yüklediği mükellefiyetleri de yerine getirmesi gerektiği görülmektedir.  Belge düzeni ile ilgili bu hususlar tip sözleşmelerin çalışma şekli ve cezalarla ilgili 10. Maddesinin d bendinde düzenlenmiştir.(Uygun,2003:183)

Benzer şekilde bu defa işletmeci ile taşeron arasında düzenlenen sözleşmelere taşeron çalıştırılması ve belge düzeni açısından bakıldığında, sözleşmelerde, taşeronların sahadan ürettikleri kömürleri sevk fişini işletmeciden almak şartıyla T.T.K’ nın göstereceği kantarda tarttırmak ve kantar fişini alarak sevk etmek zorunda oldukları ve aldıkları kantar fişlerini de işletmeciye vermeleri gerektiği şeklinde düzenlemelere yer verildiği görülmektedir. 

Gerek ruhsat sahibi ile işletmeci gerekse işletmeci ile taşeronlar arasında yapılan sözleşmelerin belge düzeni ile ilgili yukarıda açıklanan maddeleri incelendiğinde, maddelerin birbirlerini tamamlar nitelikte birbirleriyle uyumlu oldukları görülmektedir.  Şöyle ki, ruhsat sahibi üretim, sevk, güvenlik ve diğer tüm işlemlerde, işletmeciden başkasını muhatap kabul etmemekte, sevk fişini sadece sahayı kiraladığı işletmeciye vermektedir. Dolayısıyla üretilen kömürlerin saha dışına çıkarılması ve tartıya gönderilmeleri ancak işletmecilere verilen sevk fişleri ile mümkün olmaktadır. Bu durumda taşeronlar tarafından üretilen kömürlerin saha dışına çıkarılmaları da   ancak işletmecinin sevk fişi ile mümkün olabilmekte, taşeronlar ürettikleri kömürleri işletmeciden aldıkları sevk fişiyle belgelendirmeksizin kendi adlarına ruhsat sahaları dışına çıkaramamaktadırlar.  Zaten  doğrusuda budur.   Çünkü ister işletmeci ister taşeron tarafından üretilsin, işletmecinin sahasında üretilen bütün kömürlerin mülkiyeti işletmeciye aittir.  Taşeron ürettiği kömürün sahibi değildir, o sadece işletmeci namına  kömür üretmekte ona sözleşmeyle belirlenen bedel karşılığında kömür üretim hizmeti yapmaktadır.  Eğer taşeron üretim faaliyeti yanında kömür alım satım faaliyetinde de bulunacaksa pazarlayacağı kömürleri ilk önce sahiplerinden satın almak zorundadır. (Uygun,2003:184)

3. SONUÇ

Tüm bu açıklamalar kapsamında, taraflar arasında düzenlenen sözleşme hükümlerine uygun olarak taşeronlar tarafından işletmecilere düzenlenecek faturalardaki  işleyiş şu şekilde olmalıdır.  İşletmecinin sahasında faaliyette bulunan taşeron, ürettiği kömür karşılığında, taraflar arasında yapılan taşeron sözleşmesinde belirlenmiş bulunan kömür üretim işçiliği bedelini işletmeciye keseceği fatura ile tahakkuk ettirmelidir.  Yukarıda da belirttiğimiz gibi taşeronlar işçilik hizmetinin yanı sıra şayet ayrıca kömür alım satımı faaliyetinde de bulunacaklarsa öncelikle satacakları kömürleri hizmet yaptıkları işletmeciden ya da diğer işletmecilerden satın almalıdırlar.  Bir daha vurgulamak gerekirse taşeronun ürettiği kömürler kendi  mülkiyeti ve sahipliğinde olmadığından mülkiyeti başkasına ait olan bir malı kendi mülkiyetine geçirmeden yani,  stoklarına alıp  aktifine kaydetmeden direkt olarak satma olanağı yoktur.

4. KAYNAKÇA

UYGUN, Rahmi “ Maden İşletmelerinde Maliyet Sistemi ve Rödovanslı Sahalarda Bir Uygulama” Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, T.C Zonguldak Karaelmas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Anabilim Dalı, Muhasebe Finansman Bilim Dalı, Zonguldak, 2003. 

03.11.2014

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.