Rahmi Uygun
Yeminli Mali Müşavir
Köker Yeminli Mali Müşavirlik Bağımsız Denetim A.Ş.
Ortağı - Baş Denetçi

Maden İşletmelerinde Ortak Ürün Niteliğindeki Kömür Maliyetlerinin Net Satış Hasılatı Yöntemi Kullanılarak Hesaplanması

1. GİRİŞ

Maden işletmelerinde satışa sunulan farklı boyut ve fiyatlardaki kömürlerin üretim maliyetleri genel olarak bu ürünlerin satış fiyatları ile karşılaştırma yapılmaksızın ortalama birim maliyet yöntemi ile değerlendirilmekte, dönem sonu mamul stok hesaplarına da bu değerler üzerinden alınmaktadır.

Çalışmanın konusu kurulan maliyet sistemleri içinde yer almasa dahi, rekabetin inanılmaz boyutlara ulaştığı, ürünlerin satış fiyatlarının belirlenmesinde çok ufak tutarların bile rekabet ve pazarlama avantajları yarattığı günümüzde, yönetimin fiyatlandırma yönünde alacağı kararlarda yardımcı olması amacıyla farklı boyut ve satış fiyatlarındaki kömürlerin stok ve satılan mamul maliyetlerini, kömürlerin satış hasılatlarını esas alan alternatif bir yöntemle belirlemektir. 
2. ORTAK ÜRÜN MALİYETLERİ HESAPLAMA YÖNTEMLERİ

Bilindiği üzere ortak ürünlerin üretiminde ayrılma noktasına kadar yapılan giderlere birleşik giderler denilir ve bu giderlerin ortak ürünler arasında dağıtımında üretim miktarı yöntemi, katsayı yöntemi, net satış hasılatı yöntemi ve standart verim yöntemi denilen yöntemlerden yararlanılır  (Morton ve Lyle, 1983:267).

Bu yöntemlerden piyasa değeri ve net satış hasılatı yöntemlerinde birleşik ürünlerin ortak ürünlere dağıtımında satış hasılatlarından hareket edilir.      Ortak olarak üretildikten sonra bir anlamda kalibrasyon (boylama = eleme= ölçümleme) işlemine tabi tutulan kömürlerin farklı boyutlardaki maliyetlerinin hesaplanmasında her malın satış değeri (emsal değeri) iyi bir dağıtım anahtarı olabilir (Yükçü, 2002:24-32)

Aşağıda yer verilen uygulama örneğinde dağıtım anahtarı olarak kömürlerin satış fiyatlarının kullanıldığı net satış hasılatı yöntemi ile farklı boyut ve fiyatlardaki kömürlerin stok maliyetleri hesaplanmıştır.

3. UYGULAMA ÖRNEĞİ

Örnek; Rödovans karşılığı maden kömürü üretimi yapan bir işletme çıkardığı maden kömürlerini kendi tesislerinde eleme ve ayırma işlemine tabi tutarak satış fiyatları ve boyutları farklı çeşitli ürünler haline getirmektedir.  Farklı boyutlardaki bu kömürlerin miktarları ve satış fiyatları ton bazında aşağıdaki gibidir.

CİNSİ	MİKTARI(TON)	SATIŞ FİYATI
40   / 150	1.000	150,00
18   /   50	2.500	110,00
0   /  10	3.000	70,00
FİLTRASYON	1.800	50,00
ŞLAM	3.200	35,00

 Bu veriler ışığında yukarıdaki kömürlerin satış fiyatlarına göre değerlemeleri şöyle olacaktır.

CİNSİ	MİKTARI(TON)	SATIŞ FİYATI	TUTAR
40   / 150	1.000	150,00	150.000,00
18   /   50	2.500	110,00	275.000,00
0   /  10	3.000	70,00	210.000,00
FİLTRASYON	1.800	50,00	90.000,00
ŞLAM	3.200	35,00	112.000,00
		TOPLAM	837.000,00

Dönem içinde esas üretim gider yerlerinde oluşan maliyetlerin 690.000,00 TL olduğunu varsaydığımızda, yükleme haddini şu şekilde bulabiliriz.

                                        690.000,00                                
Yükleme Haddi =  _____________________  =  0.824 TL 
                                        837.000,00

Yükleme haddini bu şekilde bulduktan sonra farklı boyut ve fiyatlardaki her bir kömürün maliyetlerini şu şekilde hesaplayabiliriz.

CİNSİ	SATIŞ FİYATI	YÜKLEME HADDİ	TUTAR
40   / 150	150.000,00	0,824	123.655,50
18   /   50	275.000,00	0,824	226.704,06
0   /  10	210.000,00	0,824	173.117,70
FİLTRASYON	90.000,00	0,824	74.193,30
ŞLAM	112.000,00	0,824	92.329,44
		TOPLAM	690.000,00

Aynı sonuca yükleme haddi yerine ürünlerin satış hasılatlarının toplam satış hasılatı içindeki yüzdelerini bulup bu yüzdeleri toplam maliyete oranlamak suretiyle de ulaşabiliriz.
Bu şekilde hesaplama yaptığımızda maliyet dağıtımı şu şekilde oluşacaktır.

CİNSİ	ÜRETİM MİKTARI(TON)	SATIŞ FİYATI	SATIŞ GELİRLERİ	%
40   / 150	1.000	150,00	150.000,00	17,92
18   /   50	2.500	110,00	275.000,00	32,86
0   /  10	3.000	70,00	210.000,00	25,09
FİLTRASYON	1.800	50,00	90.000,00	10,75
ŞLAM	3.200	35,00	112.000,00	13,38
		TOPLAM	837.000,00	100,00

 

Üretim Maliyetinin Kömür Cinsleri Arasında Dağılımı
40   / 150	690.000,00	17,92	123.648,00
18   /   50	690.000,00	32,86	226.734,00
0   /  10	690.000,00	25,09	173.121,00
FİLTRASYON	690.000,00	10,75	74.175,00
ŞLAM	690.000,00	13,38	92.322,00
		TOPLAM	690.000,00

4. SONUÇ

Esas üretim gider yerlerinde toplanan giderlerin o gider yerlerinde üretilen mamullere yüklenmesi olarak tanımlanan giderlerin üçüncü dağıtımında, kömür üretimiyle iştigal eden maden işletmeleri genellikle ortalama birim maliyet yöntemini uygulamakta ve muhasebe sistemlerini bu yönteme uygun biçimde kurmaktadırlar.

Rekabetin inanılmaz boyutlara ulaştığı günümüzde, ürünlerin satış fiyatlarındaki çok ufak farklar bile, işletmelere rekabet ve pazarlama avantajları veya dez avantajları yaratmaktadır.

Mamul satış fiyatlarının tespiti aşamasında farklı boyut ve satış fiyatlarındaki kömürlerin stok ve satılan mamul maliyetlerinin ortalama birim maliyet yönteminin yanı sıra çalışmada ele alınan net satış hasılatı yöntemiyle hesaplanarak raporlanması işletme yönetimlerinin fiyatlandırmayla ilgili alacakları stratejik nitelikteki kararlara yardımcı olacak faydalı bilgiler sağlayacaktır.    

5.KAYNAKÇA

BACKER, Morton, Lyle e.Jacobsen; 1983, Yönetim Açısından Maliyet Muhasebesi, (Çev. Sadık BAKLACIOĞLU), Beta Basım Yayın Dağıtım, İstanbul.                      YÜKÇÜ, Süleyman; 2002, “ Ticari İşletmelerde Maliyet Muhasebesi Uygulaması”, Yaklaşım, S.118, Ekim 2002, ss.24-32.

26.06.2014

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> YIL SONU KAMPANYASI: Muhasebecilere Özel Web Sitesi 1.249 TL yerine 999 TL + KDV
     Ayrıntılar için tıklayın.

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.