Rahmi Uygun
Yeminli Mali Müşavir
Köker Yeminli Mali Müşavirlik Bağımsız Denetim A.Ş.
Ortağı - Baş Denetçi

Maden Üretim İşletmelerinde Devlet Hakkının Hesaplanması ve Beyanı

GİRİŞ

Maden ruhsat sahibi işletmeler yaptıkları üretim miktarları üzerinden devlet hakkı ödemekle yükümlüdürler.

 Üretilen madenlerden alınacak Devlet hakkı, I. Grup ve V. Grup madenler ile mıcır, kaba inşaat, baraj, gölet, liman, yol gibi yapılarda kullanılan her türlü yapı hammaddelerinde ocak başı satış tutarının %4'ü, diğer grup madenlerde %2'sidir.

Maden işletmeleri kimi zaman madenciliğin doğasından kaynaklanan çeşitli olumsuzluklar nedeniyle kendi üretim miktarlarıyla satış taahhütlerini yerine getirememekte,  böyle durumlarda taahhütlerini yerine getirebilmek için zorunlu olarak, kimi zamanda kendi üretim maliyetlerine göre daha ucuz, daha karlı buldukları için başka üretim veya ticaret işletmelerinden maden cevheri satın alabilmektedirler. Başka işletmelerden satın alınan maden cevherlerinin muhasebe sistemi ve satış bilgi formları üzerinde nasıl izleneceği ve devlet hakkının ne şekilde hesaplanacağı ise zaman zaman duraksamalara neden olmaktadır. Çalışmanın konusu, üretimlerinin yanı sıra başka işletmelerden hazır ürün (ticari mal)  olarak maden cevheri satın alan işletmelerin satış bilgi formlarının mükerrer devlet hakkı beyanına yol açmayacak şekilde nasıl düzenlenmesi gerektiğini açıklamaya çalışmaktır..

Devlet Hakkının Tanımı ve Oranı

15/06/1985 tarih 18785 Sayılı Resmi Gazetede yayınlanan 3213 Sayılı Maden Kanunu’nun 3. maddesi ile 03/02/2005 tarih 25716 Sayılı Resmi Gazetede yayınlanan Maden Kanunu uygulama Yönetmeliğinin 4. maddesinde Devlet Hakkı, maden istihracı ile sağlanacak gelirden devlet payına düşen kısım olarak tanımlanmıştır.

           Tanımda geçen, İstihrac arapça kökenli bir sözcük olup, türkçe sözlükte meydana ve harice çıkarmak, yer altından ve tabiattan bir kısım değerler çıkarma, maden cevheri çıkarma olarak ifade edilmiştir.

 Devlet hakkı ise, 3213 Sayılı Maden Kanunu’nun 26/05/2004 tarih 5177 Sayılı Kanunun 8. maddesiyle değiştirilen 14. maddesinde, Üretilen madenlerden alınacak Devlet hakkı, I. Grup ve V. Grup madenler ile mıcır, kaba inşaat, baraj, gölet, liman, yol gibi yapılarda kullanılan her türlü yapı hammaddelerinde ocak başı satış tutarının %4'ü, diğer grup madenlerde %2'si olarak belirlenmiştir. 

Maden Kanunu Uygulama Yönetmeliğinin 76. maddesinde ocak başı satış tutarı ocaktan üretilen tüvenan cevherin bedelidir şeklinde tanımlanarak,

          Devlet hakkına esas olan ocak başı satış tutarı;       

          a) Ocak başından satılan cevherin tutarı,

         b) Üretilen cevherin ruhsat sahibinin kendi tesisinde kullanılması durumunda, benzer işletmelerdeki ocak başı satış tutarı,

 c) Tüvanan cevherin ocak dışında satılması durumunda, yol masrafları çıkarılarak tespit edilecek ocak başı satış tutarı,

         d) Üretilen cevherin ruhsat sahibinin kendi tesisinde kullanılması durumunda, benzer işletmelerdeki ocak başı satış tutarının tespit edilememesi halinde, ocak başı üretim maliyetinin %30 fazlası,

    göz önüne alınarak belirlenir, denilmiştir.

      Yukarıdaki hükümlerin değerlendirilmesinden devlet hakkının ocaktan üretilen tüvanan cevherin ocak başı satış fiyatı üzerinden hesaplanması gerektiği sonucu ortaya çıkmaktadır.

Maden Kanunu’nun 14. maddesine göre, devlet hakkını ödemesi gereken kişi ve kurumlar maden ruhsat sahibi olan maden üretim işletmeleridir. Bu durumun tek istisnası ise maden ruhsat sahibi olmadıkları halde maden kanunu uygulama yönetmeliğinin 76. maddesinde yapılan düzenleme gereği,  hukuku Türkiye Taş kömürü Kurumu uhdesinde olan sahaları, TTK kurumu ile yaptıkları rödovans sözleşmeleri karşılığında işleten maden işletmelerdir. Rödovans karşılığı maden işletmeciliği yapan bu kişi ve kuruluşlar, hukuki dayanağı olmaksızın, yani ruhsat sahibi olmadıkları, maden kanununda devlet hakkı ödeme yükümlülüğünde olan kuruluşlar arasında sayılmadıkları halde,  uygulama yönetmeliğinde yapılan düzenlemeye istinaden mükellef sayılmışlardır. Dolayısıyla hem maden ruhsat sahibi işletmeler, hem de yukarıda belirtilen rödavanslı sahaları işleten işletmeler yaptıkları üretim miktarları üzerinden devlet hakkı ödemekle yükümlüdürler. Üretilen maden miktarları üzerinden alınacak devlet hakkının hesaplanması ve beyanında bu işletmeler açısından özellikli bir durum ve ihtilaf söz konusu bulunmamaktadır.

Ancak, maden işletmeleri kimi zaman madenciliğin doğasından kaynaklanan çeşitli olumsuzluklar nedeniyle kendi üretim miktarlarıyla satış taahhütlerini yerine getirememekte,  böyle durumlarda taahhütlerini yerine getirebilmek için zorunlu olarak, kimi zamanda kendi üretim maliyetlerine göre daha ucuz, daha karlı buldukları için başka üretim veya ticaret işletmelerinden maden cevheri satın alabilmektedirler. Bu şekilde satın alınan maden cevherinin devlet hakkı önceki safhalarda, cevherin satın alındığı işletme üretim işletmesiyse onun tarafından, ticaret işletmesi ise ticaret işletmesinin madeni satın aldığı üretici işletme tarafından beyan edildiğinden mükerrer ödemeye yer vermemek açısından ticari mal, hazır ürün olarak satın alınan bu madenler satın alan maden işletmesinin devlet hakkı beyanında dikkate alınmayarak,  satış bilgi formuna işlenmemelidir.

Çünkü kanun koyucu, ticari olarak alım satıma konu olan maden cevherleri üzerinden değil üretilen maden cevheri üzerinden devlet hakkı alınmasını öngörmekte ve maden cevherinin yeryüzüne çıkarıldığı ilk safhada vergilendirilmesini istemektedir. Sonraki safhalarda devlet hakkı hesaplanması ve beyanı ise maden kanunu ve uygulama yönetmeliği hükümlerine göre söz konusu değildir.

Devlet Hakkının Beyanı

3213 Sayılı Maden Kanunu’nun 14. maddesinde Devlet hakkı ve özel idare payının, her yıl Haziran ayının son günü mesai bitimine kadar ruhsat sahibi tarafından yatırılacağı hüküm altına alınmıştır. Maden Kanunu Uygulama Yönetmeliğinin 75. maddesinde ise ruhsat sahibinin her yıl Nisan ayı sonuna kadar bir önceki yıl gerçekleştirdiği, işletme faaliyetleri ile ilgili olarak her işletme izni için ayrı ayrı satış bilgi formu doldurarak Genel Müdürlüğe vermek zorunda olduğu belirtilmiştir. Kanun ve Yönetmelik hükümlerinin birlikte değerlendirilmesinden ruhsat sahiplerinin öncelikle Nisan ayı sonuna kadar satış bilgi formunu doldurarak Maden İşleri Genel Müdürlüğüne vermeleri, form üzerinden hesapladıkları devlet hakkını da haziran ayının son gününe kadar yatırmaları gerektiği anlaşılmaktadır.

Ancak, üretilen maden miktarı üzerinden alınan devlet hakkı bedellerinin, muhasebe ilkeleri ve vergi mevzuatı açısından dönem üretim maliyetlerine zamanında yansıtılabilmesi için Maden Kanunu ve Yönetmelik hükümlerindeki beyan süreleri beklenmeden dönemsellik kavramı ve tahakkuk ilkesi gereği en geç cari yılın üçer aylık dönemlerinde hesaplanıp üretim maliyetlerine aktarılması gerekir.

 

SONUÇ

Yukarıdaki açıklamalar ışığında, maden üretim işletmeleri muhasebe sistemleri ve hesap planlarında stok, satış ve satışların maliyeti hesaplarını üretimden ve alım satımdan kaynaklananlar şeklinde gruplandırdıklarında devlet hakkının hesaplanıp beyan edildiği satış bilgi formları kanun ve yönetmelik hükümlerinin ruhuna uygun olarak üretim, üretimden satış ve üretimden kalan stoklar olarak düzenlenebilecektir. Böyle bir düzenleme ise ek bir çalışmaya gerek kalmaksızın finansal tablolar üzerinden satış bilgi formunun kolaylıkla düzenlenmesini,  işletmenin üretimden satışları dışında başka satış ve gelirleri varsa maden kanunu açısından yapılan denetimlerde gelir tablosu ile satış bilgi formu arasında oluşacak uyumsuzluğun açıklanmasını, geçici vergi dönemlerinde devlet hakkının kolaylıkla hesaplanıp tahakkuk ettirilmesini ve mükerrer devlet hakkı ödenmesini önleyecektir.

KAYNAKÇA

3213 Sayılı Maden Kanunu

Maden Kanunu Uygulama Yönetmeliği

21.12.2009

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.