Oktay Coşgun
Yeminli Mali Müşavir
oktaycosgun1@hotmail.com

2023 Bütçe Gerçekleşmeleri Üzerine Değerlendirme

Bütçe; belirli bir dönemdeki gelir ve gider tahminleri ile bu tahminlerin uygulanmasına ilişkin hususları gösteren ve usulüne uygun olarak yürürlüğe konulan belgeyi ifade etmektedir. Bir planlama ve yönetim aracı olan bütçenin fonksiyonu gelirlerin toplanması, giderlerin yapılması ve borçlanma için yürütmeye yetki ve izin vermektir. Bütçeler, çağdaş devletlerde bütçe hakkı ile bütçe hukukuna dayandırılmaktadır. Bütçe hakkı ise Devletin, hangi kamu hizmetlerine ne kadar harcama yapacağı ve bu harcamalar için halka ne gibi yükümlülükler yükleyeceği konusunda halkın ya da halk adına karar vermeye yetkili temsili meclislerin söz sahibi olmaları şeklinde tanımlanmaktadır. Ülkemizde bütçe hakkını millet adına karar verme yetkisine sahip olan Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) kullanmaktadır. TBMM, bütçe kanununu kabul ederek yürütme organına harcama yapma ve gelir toplama yetkisini vermektedir. Yürütme organı da bu yetki çerçevesinde bütçeyi uygulamaktadır. Bu yetkinin nasıl kullanıldığını, bütçe kanununun uygulama sonuçlarını gösteren kesin hesap kanunu ile denetlenmesi de bütçe hakkının bir unsurudur. Bu denetimi ise ülkemizde TBMM adına denetlemek ve sorumluların hesap ve işlemlerini kesin hükme bağlama görevi Sayıştay’dadır.

2023 dönemi kamu bütçesi açısından çok da parlak gitmemektedir. Bunun başlıca nedenleri ise depremin yarattığı tahribat ile seçim ekonomisi olduğunu söyleyebiliriz. Bu hususlar Ocak-Nisan/2023 dönemi bütçe açığının öngörülenden çok daha fazla olmasına sebep olmuştur.

2023/Ocak-Nisan dönemi merkezi yönetim kapsamında kamu idarelerinin aylık ve toplam bütçe gerçeklemesi ile 2023 yılı bütçe tahminleri karşılaştırmalı olarak aşağıdaki gibidir.

	Ocak	Şubat	Mart	Nisan	Toplam	2023 Yıllık Bütçe Tahmini
Harcamalar	321.320.456	389.388.155	334.044.075	400.444.137	1.445.196.823	4.469.570.019
1-Faiz Hariç Harcama	299.961.175	355.164.866	288.969.069	365.947.365	1.310.042.475	3.903.974.019
Personel Giderleri	103.239.601	84.633.868	86.683.085	87.859.788	362.416.343	952.307.838
Sosyal Güv.Kur. Devlet Primi	15.520.137	13.547.976	13.766.954	13.368.537	56.203.603	150.392.162
Mal ve Hizmet Alımları	19.826.226	22.827.469	28.140.199	31.022.111	101.816.005	318.684.526
Cari Transferler	146.381.003	193.683.291	124.694.250	174.743.006	639.501.551	1.681.997.337
Sermaye Giderleri	9.884.356	17.931.216	21.681.603	32.242.635	81.739.810	315.847.514
Sermaye Transferleri	6.907	12.280.365	8.586.373	17.820.564	38.694.210	37.263.851
Borç Verme	5.102.944	10.260.681	5.416.605	8.890.724	29.670.953	359.249.791
Yedek Ödenekler	0	0	0	0	0	88.231.000
2-Faiz Harcamaları	21.359.282	34.223.289	45.075.006	34.496.772	135.154.348	565.596.000
Gelirler	289.077.886	218.828.344	286.821.437	267.972.882	1.062.700.550	3.810.149.041
1-Genel Bütçe Gelirleri	280.361.324	206.684.580	278.110.321	258.951.044	1.024.107.269	3.753.912.807
Vergi Gelirleri	252.826.266	179.619.616	198.589.740	232.703.841	863.739.463	3.199.534.179
Teşebbüs ve Mülkiyet Gelirleri	5.176.296	4.921.213	57.518.970	7.646.508	75.262.987	141.844.106
Alınan Bağış ve Yardımlar ile Özel Gelirler	785.763	3.141.136	1.289.593	2.156.862	7.373.353	40.833.163
Faizler, Paylar ve Cezalar	20.538.695	18.222.654	16.641.703	15.496.136	70.899.188	352.903.112
Sermaye Gelirleri	546.507	369.054	3.733.669	623.694	5.272.924	15.983.989
Alacaklardan Tahsilat	487.796	410.908	336.647	324.003	1.559.354	2.814.258
2-Özel Bütçeli İdarelerin Öz  Gelirleri	5.668.985	9.124.201	5.529.152	7.403.263	27.725.601	37.133.891
3-Düzen. ve Denet. Kurumların Gelirleri	3.047.577	3.019.563	3.181.965	1.618.575	10.867.680	19.102.343
Bütçe Dengesi	-32.242.570	-170.559.811	-47.222.638	-132.471.254	-382.496.273	-659.420.978
Faiz Dışı Denge	-10.883.288	-136.336.522	-2.147.633	-97.974.483	-247.341.925	-93.824.978

Kaynak: https://muhasebat.hmb.gov.tr/merkezi-yonetim-butce-istatistikleri

Bütçe gerçekleşmesinde dikkate çekici hususlardan birisi faiz dışı dengede gözükmektedir. 2023 bütçe tahmininde faiz dışı denge -93.824.978.000-TL öngörülmüş iken ilk 4 ay gerçekleşmede -247.341.925.000-TL faiz dışı bütçe açığı gerçekleşmiştir. 2023/Ocak-Nisan dönemlerinde gerçekleşen bütçe açığı -382.496.273.000-TL iken 2022 yılı ilk 4 ayda gerçekleşen bütçe açığının -19.358.357.000-TL olduğu düşünüldüğünde 2023 bütçe gerçeklemesinde ciddi bütçe açığı ile karşı karşıya olduğumuzu söyleyebiliriz.

Bu sapmanın sebeplerine baktığımızda cari transfer ve sermaye transfer harcamalarındaki artış göze çarpmaktadır. Transfer harcamalarının karşılıksız yardım amaçlı yapılan harcamalar olduğu düşünüldüğünde seçim ve depremin bütçe üzerindeki yükünü fazlasıyla görebiliyoruz.

Cari Transfer:

Cari transferler, mal ve hizmet alımları, personel giderleri, faiz giderleri gibi cari nitelikli harcamaların finansman amacıyla kişi veya kurumlara yapılan karşılıksız ödemeler olarak tanımlayabiliriz. Cari transfer harcamalarında 2023 yılında öngörülen harcama limiti 1.681.997.337.000-TL iken,  ilk dört ayda 639.501.551.000-TL harcama yapılmış olup,  bu rakamlar öngörülen harcama limitinin %38’ine ulaşıldığını göstermektedir. Cari transfer harcamalarının alt detaylarından dikkatimi çeken kalemler aşağıdaki gibidir.

CARİ TRANSFERLER	Ocak	Şubat	Mart	Nisan
Sosyal Güvenlik Kurumuna Gelir ve Aylık Ödemesi Yapılanlara Bayram İkramiyesi Karşılığı Yapılan Ödemeler	6.722	6.051	5.032	23.692.235
Sosyal Güvenlik Kurumuna 5434 Sayılı Kanun Kapsamında Emekli İkramiyeleri Karşılığı Yapılan Ödemeler	322.719	1.960.638	1.929.953	5.057.830
Mazot Desteği	38	11.270.075	29.202	3.400
Gübre Desteği	0	4.638.895	0	0
Afet Bölgesi İlan Edilen İllerdeki Yetiştiricilere Yem Desteği	0	0	1.366.611	18.161
Mevduat ve Katılma Hesaplarının Kur Artışlarına Karşı Korunmasına İlişkin Giderler	1.522.872	631.964	0	650.284
Ekonomik/Mali Amaçlı Diğer Transferler	11.776.890	554.991	157.044	12.617.637
Sınıflandırmaya Girmeyen Hane Halkı ve İşletmelere Yapılan Diğer Transferler	3.401	16.923.091	15.698.528	5.020.672

https://muhasebat.hmb.gov.tr/merkezi-yonetim-butce-istatistikleri, Merkezi Yönetim Bütçe Giderleri Gerçekleşmeleri Eko_Fonk

Nisan ayında bayramda verilen emeklilere bayram ikramiyesinin bütçeye 23.692.235.000-TL yük getirdiği, keza yine emekli ikramiyelerinde de Nisan ayında artış olduğu bunda da EYT kapsamında bütçeye şimdilik sınırlı yük getirdiğini görmekteyiz.

Mazot desteği ve gübre desteği normalde ayni olarak yapılan yardımlardı. Ancak deprem nedeniyle alınan Cumhurbaşkanlığı kararı ile mazot ve gübre destekleri, depremden etkilenen 11 ilimiz için nakit olarak ödenme kararı alınmıştı. Şubat ayında bu iki nakdi desteğin bütçeye 15.908.970.000-TL olarak yansıdığını görmekteyiz.

Kur korumalı mevduatlar için hazine tarafından katlanılan gider kaleminde 2022’nin tersine 2023 yılındaki yükü şimdilik sınırlı kalmıştır. Ancak kurların yükselmesiyle beraber burada bütçeye büyük yükler getireceğini söyleyebiliriz.

Hane halkı için yapılan yardımlarda da Şubat ve Mart aylarında ciddi artışların olduğunu söyleyebiliriz. Bu yardımların içeriğini bilmemekle birlikte deprem bölgesine yapılan yardımların da bu kalemde olduğunu tahmin edebiliriz.

Ekonomik/mali amaçlı diğer transferlerinde Ocak ve Nisan aylarında ciddi artışlar bulunmaktadır. Ancak bu diğer transfer kaleminin içinde nelerin olduğunu göremiyoruz. Yüksek tutarlı bu kalemin diğer adı altında sınıflandırmak yerine gider kalemlerinin nelerden oluştuğunu belirtecek şekilde vermenin bütçe şeffaflığı açısından önemli olduğunu düşünüyorum.

Sermaye transferleri:

Sermaye transferi açısından baktığımızda ise ilk dört ayda, 2023 tamamı için tahsis edilen bütçe harcamasını şimdiden geçmiştir. Sermaye transferleri, bina ve diğer inşaat işleri, ulaşım araçları, makineler, demirbaşlar gibi sermaye nitelikli harcamaların finansmanı amacıyla kişi ve kurumlara yapılan karşılıksız ödemeler olarak tanımlanmaktadır. 38.694.210.000-TL tutarındaki Ocak-Nisan/2023 sermaye transferlerinin “Merkezi Yönetim Bütçe Giderleri Gerçekleşmeleri Eko_Fonalt” detaylarına baktığımızda 26.804.930.000-TL’si sosyal yardım hizmetlerinden oluşmaktadır. Söz konusu harcamanın içeriğini “Merkezi Yönetim Bütçe Giderleri Ay İçi Gerçekleşmeleri Ekod4”detayına baktığımızda burada da yüksek kalemli harcamaların “Diğer”  başlığında sınıflandırılması bu harcamaların tam olarak nereye harcandığını göremememize neden olmaktadır.

	Ocak	Şubat	Mart	Nisan	Toplam
SERMAYE TRANSFERLERİ	6.907	12.280.365	8.586.373	17.820.564	38.694.210
Sınıflandırmaya Girmeyen Diğer Kurum, İşletme ve Hane Halkına Yapılan Sermaye Transferleri	0	8.756.718	93.948	8.081.020	16.931.686
Sınıflandırmaya Girmeyen Diğer Hazine Yardımları	0	3.000.000	3.000.000	4.000.000	10.000.000

Faiz harcamaları:

Son olarak faiz harcamaları konusuna da değinmek gerekirse faiz harcamalarının toplam harcamalar içindeki payı aşağıdaki gibidir.

	Ocak	Şubat	Mart	Nisan	Toplam	2023 Bütçe Tahmini
Harcamalar	321.320.456	389.388.155	334.044.075	400.444.137	1.445.196.823	4.469.570.019
Faiz Harcamaları	21.359.282	34.223.289	45.075.006	34.496.772	135.154.348	565.596.000

2023 tüm yılı toplam bütçe harcamasındaki faiz harcamalarının payı %12,6 olarak öngörülmüştür. Gerçekleşmeye baktığımızda ilk 4 ay içinde, öngörülen toplam 565.596.000.000-TL faiz harcamasının %24’ünün gerçekleştiğini görmekteyiz.

Bütçe Gelirleri:

Genel bütçe gelirlerinin kompozisyonuna baktığımızda 2023 yılı için öngörülen gelir üzerinden alınan vergilerin bir başka deyişle dolaysız vergilerin toplam vergi gelirinin %35’ini oluşturduğunu, dolaylı vergilerin toplam vergi gelirlerinin ise %65’ini oluşturmaktadır. İlk 4 aylık gerçekleşmede bu oranlar sırasıyla %22 ve %78’dir. Vergi gelirlerinin bu şekilde dağılımın gelir dağılımı üzerinde olumsuz etkiler yarattığını söylememiz gerekir.

	4 Aylık Gerçekleşme TOPLAMI	Yıllık Bütçe Tahmini *
Genel Bütçe Gelirleri	1.024.107.269	3.753.912.807
I-Vergi Gelirleri	863.739.463	3.199.534.179
1. Gelir ve  Kazanç Üzerinden Alınan Vergiler	189.808.793	1.114.131.841
2. Mülkiyet Üzerinden Alınan Vergiler	17.942.585	42.733.571
3. Dahilde Alınan Mal ve Hizmet Vergileri	331.234.537	824.090.389
4. Uluslararası Ticaret ve Muamelelerden Alınan Vergiler	258.039.833	1.056.842.056
5. Damga Vergisi	23.864.052	55.511.767
6. Harçlar	36.226.103	105.224.555
7. Başka Yerde Sınıflandırılmayan Diğer Vergiler	6.623.560	1.000.000
II-Teşebbüs ve Mülkiyet Gelirleri	75.262.987	141.844.106
III-Alınan Bağışlar ve Yardımlar ile Özel Gelirler	7.373.353	40.833.163
IV-Faizler, Paylar ve Cezalar	70.899.188	352.903.112
V-Sermaye Gelirleri	5.272.924	15.983.989
VI-Alacaklardan Tahsilat	1.559.354	2.814.258

Kaynak: https://muhasebat.hmb.gov.tr/merkezi-yonetim-butce-istatistikleri ,Merkezi Yönetim Bütçe Gelirleri Ay İçi Tahsilatları (Detay2)

Bütçe gelirleri hemen hemen beklentiler dâhilinde gerçekleştiğini söyleyebiliriz. Gelir ve kazanç üzerinden alınan vergilerde oranın düşük seyretmesinin nedeni kurumlar vergisi beyannamesinin verilme süresinin 5 Mayıs 2023 tarihine uzatılmasını gösterebiliriz. Yine kurumlar vergisi beyannamesi ile verilecek olan halk arasında deprem vergisi olarak nitelendirilen Ek Kurumlar Vergisi, Nisan ayında 795.802.000-TL olarak gerçeklemiş ancak bu tutarın da Mayıs ayında yüksek gelmesini bekleyebiliriz.

Teşebbüs ve mülkiyet gelirleri Mart ayında yüksek gerçekleşmiş olup, bunun sebebi ise “Hazine Portföyü ve İştirak Gelirler” kalemindeki 54.122.579.146-TL’lik gelirden kaynaklanmaktadır. Bu kalemde 2023 yılında toplam 103.256.659.000-TL gelir beklentisi vardır.

Ayrıca, 7440 sayılı borç yapılandırması ve matrah artırımının da son günü 31 Mayıs 2023 olması nedeniyle bu kanun kapsamında da Mayıs ayından itibaren vergi gelirlerinde artış gerçekleşecektir.

SONUÇ:

2023 bütçe gerçekleşmelerine baktığımızda ilk 4 ayda rekor düzeyde bütçe açığı verdiğimizi ve bunun sebepleri olarak 6 Şubat tarihinde gerçekleşen ve ülkemizde derin bir üzüntüye sebebiyet veren deprem ve Mayıs ayında gerçekleşecek seçimler olduğunu söyleyebiliriz. Kaldı ki rekor düzeydeki bütçe açığına 2023 bütçe gerçekleşmesinde görüleceği üzere ilk dört ayda kur korumalı mevduatlara ilişkin hazine giderinin düşük seyri ve emeklilik yasası kapsamında çok sayıda vatandaşın emekliliğinin henüz bütçe harcamalarına yansımadığı düşünüldüğünde tablo hiç de parlak gözükmektedir. Ülkemizin gerek bütçe açığı gerekse de cari açık vermesi nedeniyle yüksek bütçe açığının sürdürülebilir düzeye çekilmesi zaruridir ancak hiç de kolay değildir.  Mevcut koşullarda kamu harcamalarının düşürülmesi pek mümkün görülmediğine göre geriye iki yol kalmaktadır. Vergi artışları ve/veya borçlanma. Her iki yolda da ağır bir küfe maalesef halkımızın omuzlarında olacaktır.

26.05.2023

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.