Prof. Dr. Necdet Sağlam
Anadolu Üniversitesi
İktisadi İdari Bilimler Fakültesi
nsaglam@anadolu.edu.tr

Yeni Koronovirüsün Öğrettikleri: Türkiye’de Yaşlı Bakım Sigortası Zorunluluğu ve Almanya Örneği

Tüm dünyayı etkisi altına alan ve pandemiye yol açan yeni tip koronavirüs enfeksiyonu en çok 65 yaş ve üstü yaşlı nüfusu etkiliyor. Bu virüsten dolayı hayatını kaybedenlerin büyük oranı 65 yaş üzerindeki kişilerden oluşmaktadır.  

Dünya’da 65 yaş ve üzeri nüfusun toplam nüfusa oranı ortalama %8 iken, Avrupa Birliği (AB) ülkelerinde %20’dir. Salgından en çok etkilenen ülkelerden biri olan İtalya, 65 yaş üstü nüfusun toplam nüfusa yüzde 22'lik oranıyla Avrupa'nın en yaşlı nüfusudur. Türkiye’de Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre yaşlı nüfus olarak kabul edilen 65 ve daha yukarı yaştaki nüfus 2019 yılında sonunda 7 milyon 550 bin 727 kişi olmuştur. Yaşlı nüfus sayısı son 5 yılda yüzde 22 artmış ve 2019 sonu itibarıyla yaşlı nüfusun toplam nüfus içindeki oranı ise yüzde 9,1 olmuştur. AB İstatistik Ofisi’nin (Eurostat) 2019 yılı verilerine göre Türkiye yaşlı nüfus oranının en düşük olduğu ülkelerin başında ve Türkiye yaşlı nüfus oranına bakıldığında Avrupa’daki 41 ülke içinde 40. sıradadır.

Ancak Türkiye’de yaşlı nüfus oranı artmakta, 65 yaş üzeri nüfusun toplam nüfusa oranının 2023 yılında yüzde 10,2’ye, 2050’de yüzde 20,8’e, 2060 yılında ise yüzde 22,6’ya yükselmesi beklenmektedir.

Türkiye’de 65 yaş üzerindeki nüfusun çalışma çağındaki nüfusa oranı 2023 yılında yüzde 14,9’a, 2050’de ise 32,9’a yükseleceği tahmin edilmektedir.  Görüldüğü gibi yaşlı nüfusun artmasıyla çalışma çağı nüfusunun bakmakla yükümlü olduğu nüfus gelecekte artacak ve üretken nüfusun payı azalacaktır.

Türkiye’de toplam nüfus içerisinde yaşlı nüfus oranının artmasıyla birlikte bu kesimin sosyal hizmetlere ve koronovirüs pandemisinde görüldüğü gibi yaşlı bakımına olan ihtiyacı daha da artacaktır. Bu doğrultuda, yaşlılara yönelik sağlık ve sosyal hizmet sunan kuruluş sayısı, bu hizmetlerden faydalanan kişi sayısı ve yapılan harcamalar önemli ölçüde yükselecektir.

Şu anda Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı, Diğer bakanlıklar, Belediyeler, diğer ilgili kurum ve kuruluşlar Yaşlı Destek Programı, evde bakım gibi hizmetler sunmakta ve bu hizmetler ilgili kurum bütçeleri içinde önemli bir gider payı almaktadır. Türkiye’de bakanlığa bağlı 152 huzurevi 15.264 kişilik kapasiteye sahipken, diğer kamu kuruluşlarına bağlı huzur evlerinin sayısı 25 olup kapasitesi 3504, özel huzur evlerinin toplam sayısı 233 olup kapasitesi ise 14.917’dir.

Türkiye 2020'de bütçesinde 65 yaş üstü yaşlılar ile bakıma ihtiyacı olan engelli vatandaşlar ve yakınları için 11,6 milyar lira ve engellilerin evde bakımına destek için 9,4 milyar liradır. Yaşlı bağımlı nüfus oranındaki artışın sosyal sigorta giderleri üzerinde baskı oluşturması, Sağlık bakanlığının yaşlıların iyi bakılmadığında kaynaklanan sağlık maliyeti ile yerel yönetimlerin ve sivil toplum kuruluşları ile ilgili diğer kurumların maliyetleri ile üst üste konulduğunda bütçeye çok önemli bir yük getirmektedir.

Diğer taraftan, yaşlı bakımının önemli bir kısmı da aile fertlerine düşmekte ve bakım hizmetleri genelde yabancı bakıcılar tarafından yapılmaktadır. 2017 yılında 15.765 yabancıya, ev içi çocuk ve yaşlı bakımı için çalışma izni verilmiştir.

Gelişmiş ülkelerde bu sistem yıllardır uygulanmaktadır. Örneğin koronovirüsten vaka sayısına göre en az ölümlerin olduğu Almanya’da temelde yaşlı bakım sigortasında eve dönük aile dostu bakım güvencesinin teminatı ve kurumsal bakım hizmetleri yer almaktadır.

Almanya’da eve dönük aile dostu bakım güvencesinin teminatında; bakıcı aile fertlerinin sosyal güvenlik yardımı ve bakıma muhtaçların sosyal güvenliği ve bakım yardımı, evde bakımı kolaylaştıracak araç-gereç yardımı ve mimarî destek olmak üzere 3 farklı yardım vardır.

Bakıcı aile fertlerinin sosyal güvenliğinde başta yaşlılık ve kaza sigortası kolları olmak üzere, haftada en az 14 saat bakım hizmetinde bulunan bakıcı aile fertlerinin sosyal güvenlik kapsamdadır

Almanya’da bakıma muhtaçların sosyal güvenliği ve bakım yardımı uygulaması bakım parası ödemeleri açısından evde bakım hizmetleri, haricî destekli evde bakım hizmetlerinde bakım parası, aile içi evde bakım hizmetlerinde bakım parası ve haricî destekli evde geçici olarak tam bakım hizmetinde bakım parası olarak üç kısma ayrılır.

Evde bakımı kolaylaştıracak araç-gereç yardımı ve mimarî destek bakım evde gerçekleşecekse, bakıma muhtaç insana, evindeki aile düzeni bozulmadan, mümkün olduğunca kendi kendine yeterli hâle gelebilmesi yönünde imkânlar tanınmaktadır.

Kurumsal bakım hizmetleri; bakım sigortası kapsamında olan bakıma muhtaçlar ve onlara bakabilen veya bakamayan aile fertlerine, kurumsal bakım hizmetleri çerçevesinde; kısa süreli tam gün kurumsal bakım hizmetleri, kısmî kurumsal bakım hizmetleri ve kalıcı tam gün kurumsal bakım hizmetlerinden yararlanmaktadırlar. Bunlar; kısa süreli tam gün kurumsal bakım hizmetleri, kısmî kurumsal bakım hizmetleri ve kalıcı tam gün kurumsal bakım hizmetleridir.

2017 yılında hükümetçe açıklanan yaşlı bakım sigortası uygulamasının bir an önce hayata geçirilmesi ilgili kurumların bütçesi üzerinde önemli bir tasarruf sağlarken, ülke içinde önemli bir tasarruf sağalacaktır.  Ayrıca özel sektörün huzurevi ve bakım hizmetlerine ait tesisler kurmasıyla ekonomiye katkı yapacak ve ilgili bölümden mezun gençlere yeni istihdam kapısı açacaktır.

Yaşlık bakım sigortası işsizlik sigortasında olduğu gibi işçi ve işverenden yaklaşık brüt gelir üzerinden %1-2 prim kesintisi ile hayata geçirilebilecektir.

Unutmayalım ki, tüm insanlar yaşlanacak ve bakıma muhtaç olacaklardır. Yaşlı bakım sigortası sistemi koronovirüs gibi pandemilerin olduğu dönemlerde yaşlılara ve ekonomiye en büyük katkıyı sağlayacaktır.

Kaynaklar:

• ALİ SEYYAR- SEMA OĞLAK, Almanya ve Japonya’da Bakım Sigortası Uygulamaları (Mukayeseli Bir Değerlendirme), İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, Cilt 55, Sayı 1
• 11. Kalkınma Planı
• 2020 Bütçesi, Bakanlık verileri.

06.04.2020

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.