Mutlu Cumhur Celep
Yeminli Mali Müşavir
Bağımsız Denetçi
mutlucumhur_celep@yahoo.com

Vergi İnceleme Sürecinin Diğer Aktörleri Sürece Nasıl ve Neden Dahil Oluyorlar?

Vergi İnceleme Sürecinin Aktörleri Kimlerdir başlıklı ilk değerlendirme yazımızda bu aktörlerin “Vergi Müfettişleri ve haklarında vergi incelemesi yürütülen Vergi Mükellefleri” olduğu düşünülse de, “Vergi İncelemelerinde Uyulacak Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmeliğin” bizlere başka aktörlerin de bulunduğunu ve sürecin belli bir aşamasında sürece dahil olabileceklerini  söylediğine işaret etmiştim. İşte bu yazının konusu, bu aktörleri görünür kılmak, sahnedeki yerlerine yerleştirmek ve sürece nasıl ve neden dahil olabileceklerini göstermek olacaktır.

“Hakkında Vergi İncelemesi Yürütülen Vergi Mükellefi” ya da Büyük Ölçekli Mükellefler, Küçük ve Orta Ölçekli Mükellefler, nezdinde inceleme yapılacak kişiler, mükellef ve vergi sorumluları, mükellef ve mükellefle ilgili kimseler, tutanakları imza edenler, mükellefi temsile yetkili olan kişileri bir ve aynı kabul ederek Mükellef olarak adlandıralım ve  diğer aktörleri sahnede yerlerine yerleştirmeyi deneyelim.

Mükellef,  bir inceleme sürecinde her zaman karşısında Vergi İncelemesi yapmaya yetkili olan bir Vergi Başmüfettişi, Vergi Müfettişi, Vergi Müfettiş Yardımcısı, inceleme elemanı görecektir. Bu temel aktöre de Vergi Müfettişi diyelim. Peki ya diğerleri?

Bu aktörler;  Yönetmelikte yer aldığı şekliyle Maliye Bakanlığı, Vergi Denetim Kurulu Başkanlığı, İnceleme ve Denetim Birimi, Mükellefin Bağlı Olduğu Vergi Dairesi, İnceleme Görevini Verenler, İnceleme Yapmaya Yetkili Olanların Bağlı Olduğu Birimler, İnceleme Elemanının Bağlı Olduğu Grup veya Ekip Başkanlığı, Rapor Değerlendirme Komisyonu ve Merkezi Rapor Değerlendirme Komisyonu olmaktadır.

Maliye Bakanlığı ya da  güncel adıyla Hazine ve Maliye Bakanlığına  Yönetmelikte çok sık atıfta bulunulmamaktadır buna karşılık hiyerarşideki yeri düşünüldüğünde en önemli yapı  aktördür.

Başkanlık ya da Vergi Denetim Kurulu Başkanlığı, inceleme görevlerinin geldiği kaynak ve  denetim teşkilatının bağlı olduğu idari yapı olarak  inceleme sürecinin önemli bir başka aktörüdür. Örneğin, Yönetmeliğin “ Vergi inceleme Görevinin Verilmesi” başlıklı altıncı maddesine göre; “Başkanlık, belirlenen inceleme hedeflerini gerçekleştirmek maksadıyla Vergi Müfettişlerinin iş yoğunluğunu da göz önünde bulundurarak, yapılan işin mahiyetini değiştirebileceği gibi, vergi müfettişleri tarafından aynı anda yürütülecek inceleme görevi sayısını artırabilir, incelemenin münferit veya ekip halinde yürütülmesine karar verebilir.” Bu karar ve yetki organının yapacağı değişikliğin mükellef nezdinde yürütülecek incelemeye yapacağı etkiyi düşünebiliyor musunuz? İşin mahiyetini değiştirebilir, müfettişlerin aynı anda yürüteceği inceleme görevi sayısını belirleyebilir, incelemenin bir müfettiş ya da müfettiş grubunca yürütülmesine karar verebilir.

İnceleme Görevini Verenler ,  İnceleme Yapmaya Yetkili Olanların Bağlı Olduğu Birimler, Bağlı olunan Grup veya Ekip Başkanlığı, Yönetmelikteki  diğer önemli yapı aktörlerdendir. Yönetmelikte bu kadar açık ve net olmasa da, kabaca ilgili Müfettişin bağlı olduğu Grup Başkanlığı denilebilir. Müfettişin doğrudan iletişim halinde olduğu idari birim olup inceleme süreci içerisindeki yeri önemlidir. Yönetmeliğin altıncı ve devamı maddelerine göre; “İnceleme görev yazısı ile görevi verirler, nezdinde inceleme yapılacak kişi, konu, inceleme türü, inceleme gerekçesi, inceleme dönemi ve süresi bu yazıda belirtilir. Tam veya sınırlı inceleme olarak yapmış oldukları görevlendirmenin mahiyetini değiştirmeye yetkilidirler. Görevin devredilmesinin uygun görülmesi halinde inceleme dosyası yazı ile Grup Başkanlığına gönderilir. İşe başlanılamamasını haklı kılan bir mazeretin varlığı halinde en fazla on gün ilave süre verebileceği gibi inceleme görevini başka bir inceleme elemanına da verebilir. Vergi incelemesi yapmaya yetkili olanlar inceleme görevinin verilmesinden itibaren en geç otuz gün içinde incelemeye başlarlar. Bu süre içinde incelemeye başlanılmaması halinde durum gerekçeli bir yazı ile bağlı bulunulan birime bildirilir. İlgili birim, incelemeye başlanılmamasını haklı kılan bir mazeretin varlığı halinde en fazla on beş gün ilave süre verebileceği gibi inceleme görevini başka bir inceleme elemanına da verebilir. İnceleme Başlama Tutanağının bir örneği nezdinde inceleme yapılana teslim edilir. Tutanağın bir örneği vergi incelemesi yapmaya yetkili olanın bağlı bulunduğu inceleme ve denetim birimine, bir örneği ise mükellefin bağlı olduğu vergi dairesine gönderilir.” Yönetmeliğin yukarıda aktarılan bölümleri irdelendiğinde incelemenin mahiyetini,   inceleme sürecini ve muhataplarınızı baştan sona değiştirecek ve sürecin her anına vakıf bir yapı aktörle karşı karşıyasınız.

Mükelleflerce inceleme sürecinin temel aktörü olduğu düşünülen ve en fazla muhatap olunan Vergi Müfettişi   inceleme sürecinin en görünen aktörüdür, inceleme görevini yerine getirir. Yönetmeliğin altıncı ve devamı maddelerine göre; “Yürütülmekte olan incelemeler sırasında , görevlendirme yazısında belirtilenden farklı bir konu veya döneme ilişkin eleştiriyi gerektiren hususların tespiti durumunda söz konusu durumu inceleme görevini verenlere bildirir. Görevlendirme yazısında yer alan inceleme konusuna giren tespitlerin görevlendirme yazısında yer almayan farklı vergi türlerine ilişkin olarak da rapor yazılmasını gerektirmesi durumunda bu husus yeni bir görevlendirme gerektirmez, yürütülmekte olan inceleme sırasında farklı bir mükellef nezdinde inceleme yapılma ihtiyacı duyulduğunda durum gerekçeleri ile birlikte bağlı olunan birime bildirilir. İnceleme görevinin verilmesinden itibaren en geç on gün içinde işe başlarlar. Bu süre içinde işe başlanılmaması halinde durum gerekçeli bir yazı ile bağlı olunan birime bildirilir. İşe başlama ve incelemeye hazırlık evresi dahil inceleme görevi sırasında tespit  ettikleri hususları ihtiva eden bir inceleme dosyası oluştururlar.”

Rapor Değerlendirme Komisyonu na Yönetmeliğin pek çok bölümünde atıfta bulunulduğunu görüyoruz. “İnceleme dosyası ilgili rapor değerlendirme komisyonunun rapora ilişkin nihai değerlendirmesinin incelemeyi yapana iletildiği tarihi takip eden 15 gün içerisinde ilgili inceleme ve denetim birimine iletilir. İnceleme tutanaklarında mükelleflerin Rapor Değerlendirme Komisyonlarında dinlenme talebinin olup olmadığına ilişkin ifade yer alır. Vergi müfettişleri tarafından düzenlenen vergi inceleme raporları ilgili Rapor Değerlendirme Komisyonuna , bağlı olunan grup veya ekip başkanlığı aracılığıyla gönderilir. Vergi inceleme raporlarının Rapor Değerlendirme Komisyonlarına intikal ettirilmek üzere ilgili inceleme ve denetim birimine teslim edildiği tarih, incelemenin tamamlandığı tarih olarak kabul edilir. Ancak incelemenin tamamlanmış olması, ilgili Rapor Değerlendirme Komisyonu kararına göre raporun düzeltilmesine mani değildir. Mükellefin defter ve belgeleri , ilgili Rapor Değerlendirme Komisyonun rapora ilişkin nihai değerlendirmesinin incelemeyi yapan iletildiği tarihten itibaren en geç on beş gün içerisinde bir tutanak ile iade edilir.” Yönetmelikten anlıyoruz ki;  Vergi İnceleme Raporu  Komisyon tarafından düzeltiliyor, vergi incelemesi ancak Rapor Değerlendirme Komisyonunun yapacağı nihai değerlendirme tamamlandıktan sonra sona erebiliyor ,  bu nihai değerlendirme yapılmadan Vergi Müfettişince mükellefin defter ve belgeleri mükellefe iade edilemiyor, mükellefler incelemeye ilişkin olarak İnceleme Tutanaklarında Komisyonca dinlenmeyi talep edebiliyorlar. Kanaatimiz sahnede görünmeyen bu aktörün süreç içerisinde  yapı niteliğinde olduğu yönündedir ve bir başka yazınının konusu olacaktır.

Merkezi Rapor Değerlendirme Komisyonu, Vergi Denetim Kurulu Başkanlığı bünyesinde kurulan ve esas itibariyle Vergi Müfettişlerince düzenlenen raporlara ilişkin olarak Vergi Müfettişleri ile Rapor Değerlendirme Komisyonları arasında uyuşmazlığa konu raporların üst değerlendirme merciidir. Yönetmelikte “Merkezi rapor değerlendirme komisyonuna gönderilmesi gereken vergi inceleme raporları ise söz konusu komisyona iletilmek üzere ilgili Grup başkanlığı tarafından Başkanlığa gönderilir” şeklinde bir atıfla bahsedilmiştir. Bu aktörün de inceleme sürecinde yapı niteliğinde bir yeri bulunmaktadır ve Rapor Değerlendirme Komisyonu ile birlikte bu komisyonların çalışma usul ve esasları hakkındaki yönetmelik kapsamında bir başka yazıda irdelenecektir.

Akademik bir amaç gütmeyen bu yazıda, vergi inceleme sürecinin görünen iki temel aktörü dışındaki aktörlerinin pek de görünür olmadıkları, buna karşılık yapı niteliği taşıdıkları, yani görünen iki temel aktörü “belirledikleri”, incelemenin konusunu, kapsamını, dönemini, ne sürede yapılacağını, nasıl yapılacağını, neyin üzerinde konuşulacağını “belirledikleri” tespit edilmeye çalışılmıştır. Bu nedenle inceleme süreci tüm bu aktörlerin dahil olduğu çok taraflı bir süreçtir ve süreç analizinde her biri ayrı ayrı  değerlendirilmelidir.

05.11.2019

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.