Mustafa Kürkçü
Serbest Muhasebeci Mali Müşavir
isvesosyalguvenlik@vizyongrubu.com

Kısa Çalışma Ödeneğinde İş Müfettişi Denetiminin Dünü, Bugünü ve Yarını

Genel Olarak Kısa Çalışma Ödeneği

Kısa çalışma ödeneği temel olarak, 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu Ek Madde 2 ile düzenlenmiştir. Buna göre; genel ekonomik, sektörel veya bölgesel kriz ile zorlayıcı sebeplerle işyerindeki haftalık çalışma sürelerinin geçici olarak önemli ölçüde (en az 1/3 oranında) azaltılması veya işyerinde faaliyetin tamamen veya kısmen geçici olarak durdurulması hallerinde, işyerinde üç ayı aşmamak üzere kısa çalışma yapılabilir.

Kısa çalışma yapmak isteyen işveren, kısa çalışma talebini derhal gerekçeleri ile birlikte Türkiye İş Kurumuna, varsa toplu iş sözleşmesi tarafı işçi sendikasına bir yazı ile bildirir. İşverenlikçe Kuruma sunulan kısa çalışma talepleri İş Müfettişi uygunluk denetimi için Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı Rehberlik ve Teftiş Başkanlığı’na gönderilir. İş Müfettişince yapılan değerlendirme sonrasında talebin uygun bulunması halinde “uygunluk bildirimi” düzenlenir ve durum bir yazı ile Türkiye İş Kurumu tarafından işverenliğe bildirilir. Kısa çalışma yapılan işyerinde hak sahibi işçilere çalışmadıkları süreler üzerinden İşsizlik Sigortası Fonundan kısa çalışma ödeneği ödenir.

İşçinin kısa çalışma ödeneğine hak kazanabilmesi için hizmet akdinin feshi hariç işsizlik sigortası hak etme koşullarını yerine getirmesi gerekir. Kanun, günlük kısa çalışma ödeneğinin miktarını işçinin son oniki aylık prime esas kazançları dikkate alınarak hesaplanan günlük ortalama brüt kazancının %60’ı olarak belirlerken, kısa çalışma ödeneği tavan miktarını ise aylık mer’i asgari ücretin brüt tutarının %150’si olarak düzenlemiştir. Kural olarak kısa çalışma ödemeleri başlangıçta belirlenen işsizlik ödeneği süresinden düşülse de 2008, 2009 ve 2010 yıllarında kısa çalışma ödeneği olarak yapılan ödemeler başlangıçta belirlenen işsizlik ödeneği süresinden düşülmemiştir. Aynı doğrultuda 29.06.2020 tarihli Cumhurbaşkanı kararı ile Covid-19 nedeniyle yapılan kısa çalışmalarda da kısa çalışma ödeneği olarak yapılan ödemelerin başlangıçta belirlenen işsizlik ödeneği süresinden düşülmeyeceği kararı alınmıştır.

Hatırlatmak gerekir ki işçinin kısa çalışma uygulamasını kabul etmeme hakkı bulunmamaktadır. İşsizlik ödeneği işçiye tanınmış bir hak olduğu gibi kısa çalışma uygulaması da işverene tanınmış yasal bir haktır. Bununla birlikte kısa çalışma yapılan işyerlerinde işverenlikçe hatalı bilgi ve belge verilmesi nedeniyle yapılan fazla ödemelerin, yasal faizi ile birlikte işverenden tahsil edileceği unutulmamalıdır.

Kısa Çalışma Ödeneğinde İş Müfettişi Denetiminin Dünü

Kısa çalışma ve kısa çalışma ödeneği kavramları her ne kadar Covid-19 ile hayatımıza hızlı bir şekilde girmiş olsa da esasında 2008 yılından bu yana yürürlükte bulunan ve az da olsa kendisine alan bulmuş bir uygulamadır. Öyle ki 2018 yılında da döviz kurunda meydana gelen ani değişiklikler Kurum tarafından “zorlayıcı sebep” kapsamına alınmış ve döviz kurundan etkilenme sebebine dayanarak önemli sayıda firma kısa çalışma talebinde bulunmuştur. Pandemi (2020 Mart) öncesi yapılan kısa çalışma taleplerinde İş Müfettişlerince mahallinde incelemeler yapılır ve buna göre kısa çalışma talebinin uygunluğuna karar verilirdi.

2020 Mart öncesi dönemde İş Müfettişlerince yapılan kısa çalışma uygunluk denetimlerinde; üretimde meydana gelen artış ve azalış miktarlarını gösteren bilgi ve belgeler, ürünlerin satış miktarı ve cirosu, stok durumu, alınan ve iptal edilen siparişler ve sözleşmeler, yapılamayan tahsilatların durumu, işyerinde uygulanmakta olan çalışma süreleri, üretim maliyetindeki artış ve azalışlar, faaliyet karı veya zararı konularında gerekli araştırma ve incelemeler yapılarak, yapılan inceleme sonucunda geçici olarak çalışma sürelerinin azaltılması veya faaliyetin tamamen veya kısmen durdurulması ile sonuçlanan dışsal etkilerden kaynaklanan dönemsel durumlardaki zorlayıcı sebepler ile anılan kriterler arasında uygun illiyet bağının olup olmadığı değerlendirilerek kısa çalışma uygunluğu verilirdi. 

Yukarıda belirtilen unsurlar dışında İş Müfettişince her türlü delil dikkate alınabilir. Öyle ki -günden güne olmak üzere- işyerinde işçi servisleriyle kaç işçi taşındığı, işyerinde kaç kişilik yemek hizmetinden faydalanıldığı, işyeri çamaşırhanesinde kaç personel kıyafeti yıkandığı, işyeri makine ve cihazlarının çalışma sürelerini ve üretim miktarlarını gösterir veriler, şirket araçları takip sistemi çıktıları gibi oldukça farklı bilgi ve belgeler incelemeye alınabilir. Dolayısıyla işyeri işçilerinin kısa çalışma uygulamasına uygun olarak çalıştırılıp çalıştırılmadıkları her türlü delil ile tespit edilebilmektedir.

Kısa Çalışma Ödeneğinde İş Müfettişi Denetiminin Bugünü

2019 sonunda Çin Halk Cumhuriyeti’nde başlayıp Dünya geneline yayılan Covid-19 virüsünü ülkemizde ilk kez 2020 Mart ayında tespit edilmiştir. Virüsün ülkemizdeki etkilerini en aza indirgemek için hükümetimiz gerekli adımları hızlı bir şekilde atmıştır. Bu bağlamda Sağlık Bakanımız özelinde tüm Sağlık Bakanlığı personelinin ve sağlık çalışanlarının hakkını teslim etmemiz gerekmektedir. Virüsün en çok etkilediği bir diğer alan şüphesiz ekonomi olmuştur. Alınan ekonomik önlemler arasında yazımızın konusunu oluşturan kısa çalışma ödeneği ise ayrı bir yer tutmaktadır. Zira kısa çalışma ödeneği konusunda önemli değişiklikler yapılmış ve süreç oldukça kolaylaştırılmıştır. En başta Covid-19 kısa çalışma kapsamında “zorlayıcı sebep” olarak ilan edilmiştir. Üstelik bu yolla yapılacak kısa çalışma taleplerinde işverenlerden ek olarak herhangi bir belge istenmemiş, talep formunda Covid-19’u işaretlemeleri bir taahhüt olarak kabul edilmiş ve sektör ayrımı yapılmaksızın tüm işverenlerin kısa çalışma talebinde bulunmaları sağlanmıştır.

Pandemi döneminde ise işverenlerce yapılan kısa çalışma talepleri İş Müfettişi tarafından mahalline gidilmeksizin incelenmiş ve onay süreci elektronik ortamda sonuçlandırılır hale gelmiştir. Bu yolla 400 bini aşan başvuruların -mevzuatta 60 gün olarak belirtilmesine rağmen- kısa bir süre içerisinde sonuçlandırılması sağlanmıştır. Yine de ani gelişen bu durumun oluşturduğu yoğunluğu engellemek amacıyla kısa çalışma uygunluk denetimi beklenmeksizin ödeneklerin ödenmesine ilişkin mevzuat değişikliği yapılmıştır. Bu yolla işverenlikçe yapılan kısa çalışma başvuruları İşkur hizmet müdürlüklerine ulaşıp kayıt altına alındığında hak ediş şartlarını sağlayan işçilere ödenekler ödenmeye başlanmıştır. Tüm bunlara rağmen zamanında kısa çalışma talebinde bulunan ancak kısa çalışma uygunluk bildirimini alması fazlaca zaman alan işverenler de olmuştur. Geciken bildirimler sebebiyle işverenlerde hangi işçilerin onay alıp almadığıyla ilgili haklı endişeler oluşmuştur. Buna karşın İşkur sistemine getirilen yenilik ile hem işçilerin hem de işverenlerin kısa çalışma sonuçlarını görüntüleyebilmelerine imkan sağlanmıştır.

Şüphesiz aşağıdaki tablo tüm bu gecikmeleri ve aksaklıkları açıklamaya yardımcı olacaktır.

*Kaynak: www.iskur.gov.tr

Görüleceği üzere kısa çalışma uygulaması 2019 öncesinde oldukça az sayıda işveren tarafından faydalanılan bir uygulamadır. 2018 yılı sonlarında döviz kurunda meydana gelen ani artışlardan kaynaklı ekonomik etkiler nedeniyle kısa çalışma başvuruları artmaya başlamış ve 2019 yılında nispeten daha fazla sayıda işveren kısa çalışma ödeneğinden faydalanır hale gelmiştir. Covid-19’un ülkemizde pandemi ilan edildiği 2020 Mart ve sonrası dönemde ise kısa çalışma ödeneğinden faydalanır işveren sayısı 400 bini aşar hale gelmiştir. İşçi sayısı bazında ise 2019 yılından 2020 yılına oluşan 150 kat fark işte tüm bu gecikmeli durumları açıklamaya yeterlidir. Zira İşkur personel sayısı neredeyse aynı kalırken başvuruların bu denli artması işverenleri, İşkur ve Bakanlık personelini zor durumda bırakmıştır. Aynı süreçte işvereni temsilen kısa çalışma sürecini yöneten meslek mensuplarımızın önemi bir kez daha ortaya çıkmıştır.

29.06.2020 tarihli Cumhurbaşkanı kararı ile Covid-19 nedeniyle yapılan kısa çalışmalardan;

• Bitiş tarihi 30.06.2020 (bu tarih dahil) ve öncesi olanların 01.07.2020’den itibaren,
• Bitiş tarihi 30.06.2020 sonrası olanların ise bitiş tarihlerinden itibaren 1 ay süre ile uzatıldığı kararı alınmıştır. Son olarak 31.07.2020 tarihli Cumhurbaşkanı kararı ile kısa çalışma uygulaması anılan tarihlere ek olarak 1 ay daha uzatılmıştır.

Kısa Çalışma Ödeneğinde İş Müfettişi Denetiminin Yarını

Yukarıda açıklandığı üzere pandemi kaynaklı yapılan kısa çalışmaların tabi olduğu süreç basitleştirilmiş ve kolaylaştırılmıştır. Ancak pandemi sonrası yapılacak olası teftişlerde İş Müfettişlerince “Kısa Çalışma Ödeneğinde İş Müfettişi Denetiminin Dünü” başlıklı bölümde belirtilen usullerle mahallinde inceleme yapılması muhtemeldir. Zira geçmiş dönemlerde olduğu gibi bu dönemde de kısa çalışma uygulaması kaynaklı şikayetler yapılacak ve işyerleri bu bağlamda Bakanlıkça denetime tabi tutulacaktır. Öncelikle işverenlerce işe giriş çıkış (puantaj vb.) kayıtlarının kısa çalışma döneminde de azami hassasiyet ile tutulması gerekmektedir. İş Müfettişinin kısa çalışma şikayetlerine istinaden yapacağı denetimlerde ilk bakacağı belgeler işe giriş çıkış kayıtlarıdır. İşyerinde gerçekleşen fiili çalışmaların bu şekilde kayıt altına alınması, kayıtlarda oynama, değiştirme, silme vb. işlemlerin yapılmaması, kısa çalışma döneminin tümünü kapsar şekilde belgelerin muhafaza edilmesi gerekmektedir. Diğer taraftan işyerinde kısa çalışma uygulandığı kanıtlar her türlü bilgi ve belgenin de şimdiden hazırlanması ve olası bir denetimde sunulmak üzere işyerinde hazır tutulması gerekmektedir. Denetime giren işyerinde İş Müfettişine gerekli kolaylığın sağlanması, işverenlikçe mevzuat savunmasının nezaket çerçevesinde yapılması ve aradaki resmi ilişkinin korunması işverenin daha sağlıklı bir denetim vermesine yardımcı olacaktır. Kaldı ki yukarıda belirtilen aksaklık ve eksiklikler Bakanlığın da bilgisi dahilinde olup buna göre bir denetim süreci gerçekleştirileceği olasıdır. Ülkemizde pandemi olarak görülen Covid-19’un etkilerinin azalması ile işyeri denetimlerinin başlaması muhtemeldir. Bu bağlamda pandemi sonrası yapılacak denetimlerde temek olarak pandemi öncesi usul ve esaslarla mahallinde inceleme yapılacağı bilinmekle birlikte söz konusu süreç sonrası yapılacak denetimlerde esas alınacak usullerin pandemi dönemine özel olarak esnetileceği ve denetim sürecinin de kolaylaştırılacağı beklenmektedir. Zira işverenlerin pandemi gibi zorlu bir süreçte işçi çıkarmaya mahal vermemek adına çaba göstermeleri göz ardı edilmemeli ve pandemi dönemine özel kolaylıkların kısa çalışma denetimlerinde sağlanması arzu edilmektedir.

Böylelikle tüm işverenler için her alanda kolaylaştırıcı önerileri dile getiren olmaya devam ediyoruz.

19.08.2020

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.