Mustafa Kalafat
Serbest Muhasebeci Mali Müşavir
Öğretim Görevlisi
İşletme Bilim Uzmanı
mkalafat@guris.com.tr

Futures Sözleşmeler ve Muhasebeleştirme İşlemleri

FUTURES SÖZLEŞMELER İLE İLGİLİ GENEL BİLGİLER

Futures sözleşmeler, forward sözleşmeler ile aynı amacı ve özellikleri taşımakla birlikte onların standart hale getirilmiş şeklidir. Futures sözleşmesi, ileri bir tarihte, önceden belirlenen fiyat, miktar ve nitelikte ekonomik veya finansal göstergeyi, sermaye piyasası aracını, malı, kıymetli madeni veya dövizi alma veya satma yükümlülüğünü getiren sözleşmedir. Futures sözleşmesinde alım satıma konu mal ve finansal aracın niteliği, miktarı, süresi ve teslim yeri standart olarak tanımlanmıştır.

Futures sözleşmeler, organize borsalarda satılmaktadır ve standart miktarda mal ve finansal varlık için yapılırlar. Bu sözleşmelerin alınıp satıldığı piyasaların performansını ve güvenilirliğini artırmak ve aynı zamanda tarafların futures sözleşmelerdeki hükümleri yerine getirmelerini garanti altına almak için takas merkezi (Clearing House) bulunmaktadır. Futures piyasaların işleyişini güvence altına almak için marjin adı verilen nakit depozitin aracı kurumlara yatırılması gerekmektedir. Bu durum futures anlaşması alan ve satan tarafa mali yük getirmekle birlikte tarafların yükümlülüklerini yerine getirmeme durumlarını ortadan kaldırmıştır (Alpan, 1999:3).

Futures sözleşmelerde alıcı ve satıcı olmak üzere iki taraf söz konusudur. Çoğunlukla satıcı kısa pozisyon sahibi, alıcı da uzun pozisyon sahibi olarak bilinir. Futures sözleşmeler, kauçuk, pamuk, kakao, bakır gibi fiziksel emtialara bağlı olabilirler. Bunun yanı sıra devlet tahvili, hazine bonosu ve senedi, hisse senetleri, tahviller, banka sertifikaları gibi finansal varlıklar için de işlem görebilirler (Chambers, 2007:7).

FUTURES SÖZLEŞMELERİN ÖZELLİKLERİ

Futures sözleşmelerin temel özellikleri aşağıdaki gibi açıklanabilir (Alpan, 1999:9-17):

• Futures sözleşmeler uluslararası borsalarda satılır. Bankalarla müşteri arasında gerçekleştirilen tezgah üstü (Over The Counter) vadeli (forward) döviz ve faiz anlaşmalarının aksine, futures piyasaları belli başlı bazı organize “futures” borsalarından meydana gelmiştir.
• Futures sözleşmelerde kontrat boyutu sabitlenmiştir. Futures sözleşmeler standart miktarda ürün üzerine yapılırlar.
• Futures sözleşmelerin teslim tarihleri de standarttır.
• Futures sözleşmelerde yatırılması gereken depozit miktarı günlük olarak belirlenmektedir. Futures piyasasında alım satım yapabilmek için toplam anlaşma değerinin belli bir yüzdesi olarak belirlenmiş para başlangıç marjini olarak yatırılmalıdır. Güvence parası olarak değerlendirilen başlangıç marjin, nakit yatırılabileceği gibi, bir menkul değer (hazine bonosu) de olabilmektedir.
• Futures piyasaların çalışmasını Takas Merkezi ( Clearing House) garanti etmektedir. Futures piyasalarda tarafların sözleşmeyi yerine getirmemeleri riskini takas merkezleri üstlenmiştir.
• Futures sözleşmelerin maliyetinin bulunmasında en yaygın olarak kullanılan yaklaşım taşıma maliyeti modelidir. Bu modele göre bir malın gelecekteki fiyatı, spot fiyatın bugünkü değerine, malın elde edilmesi ve kullanılacağı güne kadar saklanması için gerekli masrafların eklenmesi ile bulunabilir.  

FUTURES SÖZLEŞMELERİNİN MUHASEBELEŞTİRİLMESİ

Futures sözleşmelerinin muhasebeleştirilmesinde alıcı açısından borsa üyelik aidatının ödenmesi, aracı kurum komisyonunun ödenmesi, ön teminatın (başlangıç marjı) ödenmesi, alış veya satış sözleşmesinin satın alınması, günlük hesaplamaların (hesap mutabakatının) gerçekleştirilmesi, sözleşme konusu yükümlülüğün vade sonunda yerine getirilmesi, ön teminatın geri alınması, alış veya satış sözleşmesine ait kaydın iptal edilmesi, futures sözleşmeleriyle ilgili diğer mali olaylara ait kayıtlar gibi işlemler yapılabilmektedir (Elitaş ve diğer.,2009:39).

İşletme, bir aracı kurumla gelecek sözleşmesi düzenler ise aracı kuruma başlangıç marjı olarak sözleşme değerinin belli bir yüzdesini yatırır. (Eğer işletmenin borsada koltuğu var ise, yani borsada üye ise, aracı kurum yerine doğrudan işlem yapar ve marjın ödenmesini takas odasına yapar). Marjın tutarı işlemenin kayıtlarına aktif olarak yansır. Futures sözleşmeleri bilanço dışı hesaplar olarak tanımlandığı için alınan ya da satılan futures sözleşmeleri, düzenlendiği gün nazım hesaplara kaydedilmelidir (Kaygusuz, 1998:58).

ÖRNEK:

Ayakkabı üretimi konusunda faaliyet gösteren ÜNYE firması, deri fiyatlarının yükseleceğini tahmin etmekte olup, 6 aylık deri futures sözleşme satın almak istemektedir.

Borsa üyelik aidatını daha önce ödeyerek gerekli muhasebe kayıtlarını yapmış olan bu firma, KALAFAT Aracı Kurumuna başvurarak futures işlemi için gerekli olan 500 TL komisyon ve 250 TL başlangıç teminatını peşin olarak ödemiştir.

Aracı kurum, ÜNYE firmasından aldığı emir doğrultusunda bir adet 6 ay vadeli deri futures sözleşmesini 25.000 TL’den satın almış ve durumu ÜNYE firmasına bildirmiştir. Ayrıca satılan mamulün maliyeti 17.500 TL olarak belirlenmiştir.

 

Deri futures sözleşmesinin 6 aylık ortalama fiyat değişimleri şöyle olmuştur:

T0 Ayı	T1 Ayı	T2 Ayı	T3 Ayı	T4 Ayı	T5 Ayı	T6 Ayı
25.000	27.000	30.000	26.000	23.000	24.000	22.000

Muhasebe kayıtlarının günlük olarak yapılması daha anlamlıdır. İşlemleri tekrarlamamak amacıyla örnekte aylık kayıtlama yapılması öngörülmüştür. ÜNYE firması futures işleminden ortaya çıkan kârı veya zararı aylık olarak kayda alacaktır.

Futures Sözleşme Alıcısının Kaydı:

Yukarıdaki kayıtların ilki ÜNYE firmasının başlangıç teminatını ödemesi işlemini, ikincisi 500 TL olan komisyonun ödenmesi işlemini göstermektedir. Üçüncü kayıt, 25.000 TL değerindeki sözleşmenin nazım hesaplarda kayda alınmasını ifade etmektedir. Dördüncü kayıt; T0 ve T1 ayı arasındaki 2.000 TL’lik artışın (27.000 TL-25.000 TL) kayda alınmasını, beşinci kayıt; T1 ve T2 ayı arasındaki 3.000 TL’lik artışın (30.000 TL-27.000 TL) kayda alınmasını, altıncı kayıt; T2 ve T3 ayı arasındaki 4.000 TL’lik azalışın (26.000 TL-30.000 TL) kaydını, yedinci kayıt; T3 ve T4 ayı arasındaki 3.000 TL’lik azalışın (23.000 TL-26.000 TL) kaydını, sekizinci kayıt; T4 ve T5 ayı arasındaki 1.000 TL’lik artışın (24.000 TL-23.000 TL) kaydını, dokuzuncu kayıt ise; T5 ve T6 ayı arasındaki 2.000 TL’lik azalışın (22.000 TL-24.000TL) kaydını temsil etmektedir.

Vade sonunda derinin teslim alınması ve kâr zararın tespit edilmesine yönelik kayıtlar ise şöyle olacaktır:

Yukarıdaki ilk kayıt alıcının alacak ve borçlarının mahsup edilmesini ve kalan borcunun ödenmesini ifade etmektedir. İkinci kayıt ise, 6 ay boyunca ÜNYE firmasının kâr-zarar bakımından ne durumda olduğunu göstermektedir. Bu durumda firma 3.000 TL’lik zarar etmiştir. 25.000 TL’den satın alınmış deri futures sözleşmesinin değeri vade sonunda 22.000 TL’ye düşmüştür. Zarar aradaki bu farktan kaynaklanmaktadır. Üçüncü kayıt, nazım hesaplarda kayda alınan sözleşme kaydının iptalini göstermektedir. Çünkü artık sözleşmenin vadesi dolmuştur ve nazım hesaplardaki kaydın kapatılması gerekmektedir. Dördüncü kayıt ise, sözleşmesi yapılan derinin teslim alınmasını temsil etmektedir. Ayrıca teslim alınması sırasında bir de KDV (Katma Değer Vergisi) tutarı ödenmiştir. Bu tutar bu örnekte  %18 olarak belirlenmiştir.

Futures Sözleşme Satıcısının Kaydı:

Buradaki ilk kayıt, satıcının alacak ve borçlarının mahsup edilmesini ve kalan alacağın tahsilini ifade etmektedir Buradaki ilk kayıt, satıcının alacak ve borçlarının mahsup edilmesini ve kalan alacağın tahsilini ifade etmektedir

Yukarıdaki bu kayıtlar satıcının yapması gereken muhasebe kayıtlarını göstermektedir. Birinci kayıt, 25.000 TL değerindeki sözleşmenin nazım hesaplarda kayda alınması işlemini ifade etmektedir.

İkinci kayıt; T0 ve T1 ayı arasındaki 2.000 TL’lik artışın (27.000 TL-25.000 TL) kayda alınmasını, üçüncü kayıt; T1 ve T2 ayı arasındaki 3.000 TL’lik artışın (30.000 TL-27.000 TL) kayda alınmasını, dördüncü kayıt; T2 ve T3 ayı arasındaki 4.000 TL’lik azalışın (26.000 TL-30.000 TL) kayda alınmasını, beşinci kayıt; T3 ve T4 ayı arasındaki 3.000 TL’lik azalışın (23.000 TL-26.000 TL) kaydını, altıncı kayıt; T4 ve T5 ayı arasındaki 1.000 TL’lik artışın (24.000 TL-23.000 TL) kaydını, yedinci kayıt ise; T5 ve T6 ayı arasındaki 2.000 TL’lik azalışın (22.000 TL-24.000TL) kaydını temsil etmektedir.

Vade sonunda derinin teslim edilmesi ve kâr zararın tespit edilmesine yönelik kayıtlar şöyle olacaktır:

Buradaki ilk kayıt, satıcının alacak ve borçlarının mahsup edilmesini ve kalan alacağın tahsilini ifade etmektedir. İkinci kayıtta, gelecek aylara ait gider ve gelirlerin kapatılması ve farkın kâr ya da zarara alınması işlemi yapılmıştır. Üçüncü kayıtta da sözleşmenin vadesinin sona ermesi sebebiyle nazım hesaplar kapatılmıştır. Dördüncü kayıtta ise, taraflar arasında sözleşmesi yapılan derinin teslim edilmesi ile ilgili işlemler gerçekleştirilmiştir. Ayrıca KDV de bunun üzerine eklenmiştir (%18 üzerinden). Son kayıtta, teslimi gerçekleşmiş olan derinin yukarıda belirtilen veri ışığında 620 SATILAN MAMÜLÜN MALİYETİ adlı hesaba aktarımı gösterilmiştir.

Görüldüğü gibi futures sözleşme alıcısının ve satıcısının kayıtları genel olarak benzer niteliklere sahiptir. Ancak dikkat edilmesi gereken nokta artışların ve azalışların her iki taraf için de farklı anlamlar ifade ediyor olmasıdır. Alıcı için fiyatlardaki artış 127 DİĞER TİCARİ ALACAKLAR adlı hesaba kaydedilirken, satıcı için 180 GELECEK AYLARA AİT GİDERLER adlı hesaba kaydedilmektedir. Yine aynı şekilde fiyatlardaki azalış alıcı için 180 GELECEK AYLARA AİT GİDERLER adlı hesaba kaydedilirken, satıcı için 127 DİĞER TİCARİ ALACAKLAR adlı hesaba kaydedilmektedir.

Anlaşıldığı üzere, fiyat artışı alıcının lehine bir durum iken, satıcı için aleyhte bir durumdur. Fiyat azalışı da alıcı için aleyhte bir durum iken, satıcı için lehte bir durum teşkil etmektedir. Çünkü alıcı sözleşmede belirlediği fiyatın vade sonunda daha yüksek bir fiyata ulaşmasını durumunda doğru bir işlem yapmış olur. Eğer sözleşmenin vade sonu fiyatı belirlenen fiyattan düşük ise, alıcı zarar etmiş olacaktır. Satıcı için ise durum tam tersidir. Vade sonundaki fiyatın sözleşmede belirlenen fiyattan düşük olması satıcı için kâr anlamına, yüksek olması durumunda ise aradaki fark satıcı tarafından karşılandığı için zarar anlamına gelmektedir.

Bu örnekte bilindiği gibi sözleşmede belirlenen fiyat 25.000 TL’dir. Vade sonundaki fiyat ise 22.000 TL’dir. Bu durumda alıcı 3.000 TL zarar, satıcı ise 3.000 TL kâr elde etmiştir.  

15.10.2018

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> YIL SONU KAMPANYASI: Muhasebecilere Özel Web Sitesi 1.249 TL yerine 999 TL + KDV
     Ayrıntılar için tıklayın.

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.