Dr. Mustafa Alpaslan
Serbest Muhasebeci Mali Müşavir
Bağımsız Denetçi
m.alpaslan@windowslive.com

Gider Pusulası-Gider Makbuzu Uygulaması Nedir?

Gider makbuzu, dernekler tarafından  kullanılan ve Maliye Bakanlığı’nın   213 sayılı VUK mük. 257. maddesi hükmüne göre düzenlenen bir belge olup, özellikle derneklere  iş yapan  kimseler tarafından imzalanması  gerekmektedir.  Dernekler,  harcamalarına ait tüm işlemlerini belgelendirmek zorunda olup, yaptıkları her türlü mal ve hizmet giderlerini fatura, perakende satış fişi veya serbest meslek makbuzu almak sureti ile masraf kayıtlarına intikal ettirmek zorundadırlar.

Dernekler, vergi mükellefi olmayan ve/veya yürürlükteki mevzuat gereği belge verme yükümlülüğü bulunmayan muhataplarından yaptıkları mal ve hizmet alımları için, Gelir Vergisi Kanununun 94. maddesinde izah edilen ve karşılığında belge alınamayan mal ve hizmet alımları için “Gider Pusulası”, Gelir Vergisi Kanununun 94. maddesi kapsamında olmayan ödemeleri için ise “Gider Makbuzu” düzenlemek zorundadırlar.

 

Diğer taraftan,  5253 Sayılı Dernekler Kanununa dayalı Dernekler Yönetmeliğinin 38. maddesinin ikinci fıkrasının son cümlesi; “Ancak dernekler, Gelir Vergisi Kanununun 94 üncü maddesi kapsamında bulunan ödemeleri için Vergi Usul Kanunu hükümlerine göre gider pusulası, bu kapsamda da bulunmayan ödemeleri için Gider Makbuzu düzenlerler.”Hükümlerine amir olup bu hükümden yola çıkıldığında; Gider Makbuzunun, derneklerce yapılan ve konusu itibariyle Gider Pusulası kapsamında olmayan mal veya hizmet alımları ile karşılıksız olarak yapılan ödemeler için düzenleneceği anlaşılmaktadır.

 

Gider makbuzunun muhteviyatı 31.03.2005 tarih ve 25772 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Dernekler Yönetmeliği Ek:15’de tarif edilmiştir.  Buna göre, makbuzun sol üst köşesinde derneğin adı ve kütük numarası, sağ üst köşede ise gider makbuzunun seri ve sıra numarası, derneğin yerleşim adresi, tanzim tarihi, işin mahiyeti, cinsi, adedi, fiyatı ve tutarı  va aşağıda da toplam olarak tutarı yer almaktadır. Yine aynı şekilde gider makbuzunun en alt kısmında yapılan işin yazı ve rakamla belirtilmesi, işi yapan kişinin adı, soyadı, adresi, yerleşim adresi ve imzası bulunmalıdır.

 

Gider makbuzlarının 130*170 mm boyutunda düzenlenmesi gerekmektedir.  Gider makbuzlarında  derneklerin düzenledikleri bu makbuzların sureti ile yaptıkları gider işlemleri gelir vergisi stopajına tabi değildir. Dolayısıyla gider makbuzu içeriğinde yapılan ödemelerden hiçbir kesinti yapılmaz, gidere esas meblağ muhataba aynen ödenir.

 

5253 Sayılı Dernekler Kanunun 32/d maddesi; “derneğe ait defter ve kayıtların usulüne uygun tutulmaması halinde dernek yöneticilerine ve defterleri tutmakla sorumlu kişilere 500  TL (2009  yılı için 760,00.-TL) özel usulsüzlük  cezası verilir.”  Hükmüne amir olup gider kaydına esas belgelerden olan Gider Pusulası ve Gider Makbuzunun düzenlenmemesi bu kapsamda değerlendirilecektir.

 

Diğer taraftan Vergi Usul Kanunu 353/1. maddesi “verilmesi ve alınması icab eden fatura, gider pusulası, müstahsil makbuzu ile serbest meslek makbuzlarının verilmemesi, alınmaması veya düzenlenen bu belgelerde gerçek meblağdan farklı meblağlara yer verilmesi halinde; bu belgeleri düzenlemek ve almak zorunda olanların her birine, her bir belge için 160,00.-TL’den aşağı olmamak üzere bu belgelere yazılması gereken meblağın veya meblağ farkının %10'u nispetinde özel usulsüzlük cezası kesilir.” Hükmüne amir olup Derneklerin; Gider Pusulası düzenlemeleri gereken durumlarda, gider pusulası düzenlememeleri, eksik veya hatalı düzenlemeleri durumunda kanunun amir hükmünde belirtilen cezai müeyyidelerle muhatap olacaklardır.

 

Öte yandan, Dernekler, yazımızın B/1 maddesinde ayrıntısını verdiğimiz mal ve hizmet alımları için düzenledikleri Gider Pusulaları bedelleri üzerinden tevkifata tabi tuttukları meblağları, tevkifatın yapıldığı ayı takip eden ayın 24’üncü günü akşamına kadar muhtasar beyanname ile bildirip, bildirimin yapıldığı ayın 26’ncı günü akşamına kadar ödemek zorundadırlar.

 

Gider pusulası uygulaması 213 sayılı VUK 234. maddesinde düzenlenmiştir.  Yasal düzenleme gereği olarak, gider pusulasının tanzim sahası geniş olmakla birlikte, hangi durumlarda gider pusulası düzenleneceği  veya  bu gider pusulası üzerinde tevkifatlandırma yapılacağına ilişkin düzenlemeler  193 sayılı GVK’nun 94. maddesinde yer almaktadır.

 

Öte yandan, gider pusulasının düzenlenebileceği durumlar şöyledir: 

Birinci ve ikinci sınıf tüccarlar, kazancı basit usulde tespit edilenler, defter tutmak mecburiyetinde  olan serbest meslek erbabı ve  çiftçiler, vergiden muaf esnafa yaptırdıkları işler veya onlardan satın aldıkları emtia için  gider pusulası düzenlemek zorundadır.

Bunların düzenlediği gider pusulası vergiden muaf esnaf tarafından verilmiş fatura hükmündedir.

 

Gider pusulası, birinci ve ikinci sınıf tüccarların, kişisel  eşyalarını satan kimselerden satın aldıkları altın, mücevher gibi  kıymetli eşya için de tanzim edilebilmektedir.

 

Diğer taraftan,  gider pusulası yalnızca esnaf bağışıklığından yararlanan  kimselere yapılan ödemeler için  düzenlenen gider   pusulası üzerinden, gelir vergisi tevkifatı yapılması zorunluluğu bulunmaktadır.

 

Esnaf muaflığından yararlanan kişilerin dışındaki kişilere gider pusulası düzenlense bile herhangi bir tevkifat yapılması söz konusu değildir.

 

Bu hükümlere göre, esnaf muaflığından yararlanmayan  ve vergi mükellefi olmayan nihai tüketicilerden herhangi bir mal  veya hizmet alınması durumunda, ödenecek bedel için gider pusulasının düzenlenmesi halinde gelir vergisi tevkifatı yapılmayacaktır.  [1]

 

Diğer taraftan,   224 Seri Nolu Gelir Vergisi Genel Tebliği ile de GVK’nun  18. maddesinde sayılan  faaliyetlerde bulunup eserlerini aynı kanunun 94.  maddesinde sayılan kişi veya kurumlara teslim edenlerin defter tutma ve belge düzenleme  zorunluluğu dışında bırakılmaları nedeniyle bu kişilere ödeme yapanların giderlerini tevsik etmek için gider pusulası  düzenlemeleri gerekir.

 

Maliye Bakanlığı tarafından yayımlanan  225 seri nolu VUK  GT ve 172 seri nolu GVK GT ile gider pusulası uygulamasına ilişkin bazı düzenlemeler ve açıklamalar yapılmıştır.[2]

 

Yine,  Maliye Bakanlığı 4077 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkındaki Kanuna göre, tüketicilerin satın aldıkları mal ve hizmetlerin geri verilerek  bedelinin alınması veya başka bir mal veya hizmet ile değiştirilmesi durumunda satıcıların mükellef  olmayan kişilerin yaptıkları iadenin  belgelendirilmesine  ilişkin  olarak  54 Seri Nolu KDV Genel Tebliğinde satıcıların iade edilen mal nedeniyle gider makbuzu düzenlemelerini ve tüketiciden iade edilen mala ait fatura  veya benzeri belgeyi bu makbuz ekinde geri almalarını öngörmüştür. Her ne kadar  bu tebliğde gider makbuzu şeklinde VUK’nunda yer almayan  bir belge ismi belirtilmişse de bunu gider pusulası olarak  anlamak gerekir.  Aynı  Genel Tebliğe göre taksitle yapılan satışlarda, taksitleri zamanından önce ödeyenlere yapılacak indirime ilişkin olarak tüketicilere yapılacak iadenin de gider makbuzu ile belgelendirilmesi  öngörülmüştür.

 

Uygulamada arızi olarak ticari faaliyette bulunanlardan  alınan mal veya  yaptırılan  iş için de birinci ve ikinci sınıf tüccarlar tarafından gider pusulası düzenlenmektedir. Hatta sürekli olarak ücretli şekilde çalıştırılmayan hizmet erbabına gördürülen  işler için de gider pusulası  düzenlenmekte ve vergi idaresi bu uygulamayı benimsemektedir.  Oysa diğer ücretli olarak vergilendirilenlerin (4369 sayılı kanunla değişmeden önce götürü ücret kapsamında  vergilendirilenlerin)  karne almaları ve gelir vergisini götürü olarak tarh ettirmeleri gerekir. Dolayısıyla götürü (diğer ücretli)  olarak vergilendirilmeyen hizmet erbabına  yapılan ödemelerin, süreklilik göstermese bile tavkifata tabi tutulması ve bordroya alınması gerekir.

 

Ayrıca ücret üzerinden tevkifat yapma zorunluluğu olmayanlarca istihdam edilen ücretlinin  bu kişilerden elde ettiği ücretini beyanname ile bildirmesi gerekir. Bununla birlikte uygulamada bordro sürekli çalışanlar için düzenlenmekte ve bunlar dışında kalanlara gördürülen işler için gider pusulası düzenlenmektedir. Uygulamanın   bu şekilde olmasının sağladığı kolaylık nedeniyle idare uygulamayı  değiştirme ihtiyacı hissetmemiştir. Taşıma ve dağıtımı  yapılan ürünlerin boşaltılması sırasında şoför vasıtasıyla boşaltma hamaliyesi ödediğini belirterek  yapılan ödemeleri gider pusulası ile belgelemenin  mümkün olup olmadığını soran bir mükellefe vergi idaresi, yapılan ödemelerin araç sürücüsüne değil boşaltma işlemini yapan kişilere imzalatılan bir gider pusulası ile tevsik edilebileceğini bildirmiştir. [3]

 

234. maddede 4369 sayılı kanunla yapılan değişiklikler sırasında basit usulde kazancı  tespit edilen tüccar tarafından, kişisel eşyasını satanlardan alınacak mal için gider pusulası düzenleneceği şeklinde bir değişikliğin yapılmamış olması yukarıda fatura düzenleme limitinin üstünde  yapılan satışlar için  bu kişilere, fatura düzenleme  zorunluluğu getirecek düzenlemenin yapılmamasıyla aynı nedene bağlanabilir. Daha önce de belirtildiği gibi gider pusulası uygulamasının bu tür durumları kavramış olması ve GVK’nun 46. maddesi hükmü, karşısında bu eksikliğin bir önemi kalmamaktadır. [4]

 

Gider pusulasında bulunması gereken asgari bilgiler VUK  234. maddesinde bir bir sayılmıştır.  Bu bilgilerin eksik olması veya hiç  bulunmaması halinde gider pusulası  353. maddenin 1  numaralı bendine göre hiç düzenlenmemiş  sayılarak  özel usulsüzlük cezası uygulanmaktadır. Aslında  söz konusu bent hükmü “verilmeme, alınmama ve kullanmamayı”kavramakta fakat hiç düzenlenmemiş sayılmayı kapsamamaktadır. Bu nedenle 353. maddenin 1 numaralı bendine dayanarak  hiç düzenlenmemiş sayılan gider pusulası için özel usulsüzlük cezası uygulamak kanunun lafzına uymamaktadır. Bununla birlikte idarenin uygulaması bu yönde devamlılık arz etmektedir.

Gider pusulaları karşılığında yapılan ödemelerde vergi kesintisine ilişkin bir örnek vermek gerekirse;  (A) Ltd. şti. vergiden muaf esnaf olan Bay (C)’den 2000 TL’lik  mal alımında bulunmuştur.  Bu mal alımı dolayısıyla düzenlenecek  gider pusulasında yapılacak gelir vergisi tevkifatı aşağıdaki gibi olacaktır:

 

            Gelir vergisi kesintisi tutarı: 2000*5=100 TL

            Bay (C)’ye ödenecek net tutar: 2000-100= 1900 TL

            (A) Ltd. Şti. örneğimizde  100 TL’lik gelir vergisi kesintisini  internet ortamında vereceği muhtasar beyanname ile bağlı olduğu vergi dairesine beyan edecektir.  Bay (C)’ye de 1900 TL ödeyecektir.

 

Diğer taraftan, Maliye Bakanlığı tarafından verinle bir özelge; “Şirket tarafından  nihai tüketiciden  alınan  otomobil için gider pusulası düzenlenmesi ancak tevkifat yapılmaması gerekir.” şeklinde mukteza  verilmiştir.  [5]

 

Sonuç olarak, gider pusulası kullanımı konusunda  yukarıda yer alan açıklamalara göre yapılan iş  veya hizmet  veya alınan emtiaya göre  gerekli hususlara  dikkat edilmesi gerekmektedir.  Ayrıca bir takvim yılı içerisinde bir kişi adına  düzenlenebilecek  gider pusulasının azami miktarı konusunda da  dikkat edilmesi gerekmektedir. Bu konuda   GVK’nun basit usule ilişkin emtia alış ve satışları ile ilgili hükümlerine  dikkat edilmesinde yarar  bulunmaktadır.  (Bkz. GVK md. 47-48)

 

---

[1] Bkz. AKŞEHİR İrfan M., “Gider Pusulası Düzenleyerek Yapılan Ödemelerden Tevkifat Yapılması Zorunlu Haller”, Yaklaşım Dergisi, Yıl:16, Sayı:188, Ağustos 2008, s. 133-135

 

 

[2] 225 sıra nolu VUK GT, 01.02.1994 tarih ve 21836 sayılı, 172 seri nolu GVK GT ise 16.02.1994 tarih ve 21851 sayılı RG’de yayınlanmıştır.

 

 

[3] TC Maliye Bakanlığı Gelirler Genel Müdürlüğünün Mersin Valiliğine gönderdiği 6.12.2000 tarih ve 57639 sayılı yazı.

 

 

[4] ÖZYER Mehmet Ali,  Vergi Usul Kanunu Uygulaması, Maliye  Hesap Uzmanları Derneği,  4. Baskı, Mart 2008, İstanbul, s. 418-419

 

[5] Maliye Bakanlığı’nın 16.11.1999 gün ve 49938 sayılı özelgesi.

12.04.2017

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.