Musa Çakmakçı
Sosyal Güvenlik Uzmanı
musacakmakci.1907@gmail.com

Fazla Çalışma Hesabında Genel Tatil Günlerindeki Çalışmanın Dışlanarak Yapılması Gerekmektedir

Fazla çalışma (fazla mesai), iş kanununun belirlediği çerçevede ve şartlarda haftalık 45 saati aşan çalışmalardır. 4857 sayılı İş Kanunu md.63’e göre; işçinin çalışma süresi haftada en çok kırk beş saat olarak tespit edilmiştir. Aksi kararlaştırılmamışsa 45 saatlik bu çalışma süresi, işyerlerinde haftanın çalışılan günlerine eşit bir şekilde bölünerek uygulanır.

Çalışma süresi Madde 63- Genel bakımdan çalışma süresi haftada en çok kırk beş saattir. Aksi kararlaştırılmamışsa bu süre, işyerlerinde haftanın çalışılan günlerine eşit ölçüde bölünerek uygulanır. (Ek cümle: 10/9/2014-6552/7 Md.; Değişik cümle: 4/4/2015-6645/36 Md.) Yer altı maden işlerinde çalışan işçilerin çalışma süresi; günde en çok yedi buçuk, haftada en çok otuz yedi buçuk saattir. Tarafların anlaşması ile haftalık normal çalışma süresi, işyerlerinde haftanın çalışılan günlerine, günde on bir saati aşmamak koşulu ile farklı şekilde dağıtılabilir. Bu halde, iki aylık süre içinde işçinin haftalık ortalama çalışma süresi, normal haftalık çalışma süresini aşamaz. Denkleştirme süresi toplu iş sözleşmeleri ile dört aya kadar artırılabilir. (Ek cümle: 6/5/20166715/3 Md.) Turizm sektöründe dört aylık süre içinde işçinin haftalık ortalama çalışma süresi, normal haftalık çalışma süresini aşamaz; denkleştirme süresi toplu iş sözleşmeleri ile altı aya kadar artırılabilir.

Çalışma biçimi ne şekilde olursa olsun, işçinin haftalık 45 saati aşan çalışması, fazla çalışma olarak adlandırılır. Fazla Mesai ya da Fazla Çalışma 4857 sayılı İş Kanunu’nun 41. maddesinde düzenlenmiştir. Ayrıca kanunda zorunluluk durumları ile ilgili düzenlemeleri içeren 42. Ve 43. maddeler yer almaktadır.

Fazla çalışma ücreti Madde 41- Ülkenin genel yararları yahut işin niteliği veya üretimin artırılması gibi nedenlerle fazla çalışma yapılabilir. Fazla çalışma, Kanunda yazılı koşullar çerçevesinde, haftalık kırk beş saati aşan çalışmalardır. 63’üncü madde hükmüne göre denkleştirme esasının uygulandığı hallerde, işçinin haftalık ortalama çalışma süresi, normal haftalık iş süresini aşmamak koşulu ile, bazı haftalarda toplam kırk beş saati aşsa dahi bu çalışmalar fazla çalışma sayılmaz.

Her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının yüzde elli yükseltilmesi suretiyle ödenir. 

Haftalık çalışma süresinin sözleşmelerle kırk beş saatin altında belirlendiği durumlarda yukarıda belirtilen esaslar dahilinde uygulanan ortalama haftalık çalışma süresini aşan ve kırk beş saate kadar yapılan çalışmalar fazla sürelerle çalışmalardır. Fazla sürelerle çalışmalarda, her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının yüzde yirmi beş yükseltilmesiyle ödenir. 

Fazla çalışmanın detaylarını içeren bir yönetmelik de yayınlanmıştır. Bu yönetmelik 06.04.2004 tarihli Resmî Gazete ’de yayımlanan “İş Kanunu’na İlişkin Fazla Çalışma ve Fazla Sürelerle Çalışma Yönetmeliği” dir.

Madde 3 —Bu Yönetmelikte geçen:

a) Fazla çalışma: İş Kanunu’nda yazılı koşullar çerçevesinde haftalık 45 saati aşan çalışmaları,

b) Fazla sürelerle çalışma: Haftalık çalışma süresinin sözleşmelerle 45 saatin altında belirlendiği durumlarda bu çalışma süresini aşan ve 45 saate kadar yapılan çalışmaları ifade eder.

İş Kanunu’na göre bir işyerinde haftalık çalışma süresi, en fazla 45 saat olarak belirlenebilir. Dolayısıyla “asıl ücret” ya da “çıplak ücret” dediğimiz sadece çalışma karşılığı alınan ücret, en fazla 45 saatlik çalışmayı kapsamaktadır. 45 saati aşan çalışmalar, “fazla çalışma” olmaktadır

FAZLA MESAİ GÜNLÜK VEYA AYLIK OLARAK DEĞİL “HAFTALIK” OLARAK HESAPLANIR

Fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma ücreti hesaplanırken “haftalık çalışma süresi” baz alınır, Haftalık 45 saati aşan çalışma fazla çalışma olarak kabul edilir. Haftalık çalışma süresinin sözleşmelerle kırk beş saatin altında belirlendiği durumlarda ortalama haftalık çalışma süresini aşan ve kırk beş saate kadar yapılan çalışmalar fazla sürelerle çalışma olarak adlandırılmaktadır. YARGITAY 7. Hukuk Dairesi 2014/4246 2014/11488 Karar Tarihi: 28.05.2014 sayılı kararında 4857 sayılı İş Kanunu’nun 45. maddesi uyarınca kural olarak haftalık 45 saati aşan çalışmalar fazla mesai olarak kabul edilmelidir. Bu nedenle işçinin fazla çalışmaları gece çalışması veya denkleştirme ya da günlük çalışma kararlaştırılmamış ise haftalık esasa göre belirlenmelidir. Hesaplamanın her hafta için belirtilen fazla çalışma sürelerine göre yapılması gerekirken, her iki haftanın ortalaması alınmak suretiyle ve haftalık 12 saat için fazla çalışma ücreti hesaplanması hatalıdır. Denilmiştir.

Fazla Çalışma ve Fazla Sürelerle Çalışma Ücreti

Madde 4 —Fazla çalışmanın her saati için verilecek ücret, normal çalışma ücretinin saat başına düşen tutarının yüzde elli yükseltilmesi suretiyle ödenir.

Fazla sürelerle çalışmalarda her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret, normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının yüzde yirmi beş yükseltilmesiyle ödenir.

Parça başına veya yapılan iş tutarına göre ücret ödenen işlerde, fazla çalışma süresince işçinin ürettiği parça veya iş tutarının hesaplanmasında zorluk çekilmeyen hallerde, her bir fazla saat içinde yapılan parçayı veya iş tutarını karşılayan ücret esas alınarak fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma ücreti hesaplanır. Bu usulün uygulanmasında zorluk çekilen hallerde, parça başına veya yapılan iş tutarına ait ödeme döneminde meydana getirilen parça veya iş tutarları, o dönem içinde çalışılmış olan normal ve fazla çalışma saatleri sayısına bölünerek bir saate düşen parça veya iş tutarı bulunur. Bu yolla bulunan bir saatlik parça veya iş tutarına düşecek bir saatlik normal ücretin, yüzde elli fazlası fazla çalışma ücreti, yüzde yirmi beş fazlası fazla sürelerle çalışma ücretidir.

Yüzde usulünün uygulandığı işyerlerinde fazla çalışma ücreti, 4857 sayılı İş Kanunu’nun 51 inci maddesinde öngörülen yönetmelik hükümlerine göre ödenir.

(Ek fıkra: RG-25/8/2017-30165) Yer altında maden işlerinde çalışan işçilere, 4857 sayılı Kanunun 42’nci maddesi uyarınca zorunlu nedenlerle ve 43’üncü maddesi uyarınca olağanüstü hallerde, haftalık otuz yedi buçuk saati aşan her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret, normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının yüzde yüzden az olmamak üzere arttırılması suretiyle ödenir.

Kanunda yer alan bir diğer terim “fazla sürelerle çalışma” ise, işyerinde belirlenmiş haftalık çalışma süresi kanuni sınırın altında olması durumunda kanuni sınıra kadar yapılan çalışmaları ifade etmektedir. Örneğin yasal olarak maksimum çalışma süresi 45 saatken, A şirketinde çalışma süresi haftalık 40 saat belirlenmişse, haftalık 45 saate kadar yapılmış fazladan çalışmalar “fazla sürelerle çalışma” olarak adlandırılacaktır. Eğer fazladan çalışma ilgili hafta için 45 saati de aşmışsa, 45 saati aşan kısım “fazla çalışma” olarak adlandırılacaktır.

GÜNLÜK 11 SAATİ AŞAN ÇALIŞMALAR

4857 Sayılı İş Kanunu’nun 63.maddesi gereğince haftalık iş süreleri haftanın çalışılan günlerine 11 saati aşmamak koşulu ile farklı şekillerde dağıtılabilir. 11 saat günlük çalışma açısından bir üst sınır oluşturmaktadır. Bu çerçevede günlük 11 saati aşan çalışmalar haftalık çalışma süresinin 45 saati doldurup doldurmadığına bakılmaksızın fazla çalışma sayılmaktadır.

Yargıtay 9.Hukuk Dairesinin (E: 2007/30201- K: 2008/33618) kararı da bu yöndedir. “11 saati aşan kısmı fazla mesai kabul edilmelidir. 11 saatlik nöbet süresi ise, haftanın diğer günleri ile değerlendirilmeli, 45 saati geçen süre olduğu takdirde aşan süreler ayrıca fazla mesai sayılmalıdır.”

GECE ÇALIŞMASINDA 7.5 SAATİ AŞAN ÇALIŞMALAR

4857 Sayılı İş Kanunu’nun 69.maddesi gereğince işçilerin gece çalışmaları yedi buçuk saati geçemez. Gece çalışmaları açısından yedi buçuk saat bir üst sınırdır. 7,5 saati geçen gece çalışmaları haftalık çalışma süresinin 45 saati aşıp aşmadığına bakılmaksızın fazla çalışma sayılmaktadır.

Yargıtay 9. Hukuk Dairesi 24.05.2011 tarih ve E:2011/24236K:2011/15142 sayılı kararında "İşçilerin gece çalışmaları günde yedi buçuk saati geçemez (m.69/3). Bu hal de günlük çalışmanın, dolayısıyla fazla çalışmanın bir sınırını oluşturur. Gece çalışmaları yönünden haftalık 45 saat olan yasal çalışma sınırı aşılmamış olsa da gece çalışmasında 7.5 saati aşan çalışmalar için fazla çalışma ücreti ödenmelidir. “Diyerek duruma açıklık getirmiştir.

FAZLA ÇALIŞMA VEYA FAZLA SÜRELERLE ÇALIŞMA SÜRELERİNİN HESABINDA YARIM SAATTEN AZ OLAN SÜRELER YARIM SAAT, YARIM SAATİ AŞAN SÜRELER İSE BİR SAAT SAYILIR

4857 sayılı İş Kanunu’nun 41 inci maddesinin sekizinci fıkrası, “Fazla çalışma süresinin toplamı bir yılda ikiyüzyetmiş saatten fazla olamaz.” hükmünü amirdir. Yine Kanunun 41 inci maddesinin uygulama esaslarını gösteren İş Kanunu’na İlişkin Fazla Çalışma ve Fazla Sürelerle Çalışma Yönetmeliğinin “Fazla Çalışmada Sınır” başlıklı 5 inci maddesi, “Fazla çalışma süresinin toplamı bir yılda ikiyüzyetmiş saatten fazla olamaz. Bu süre sınırı, işyerlerine veya yürütülen işlere değil, işçilerin şahıslarına ilişkindir. Fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma sürelerinin hesabında yarım saatten az olan süreler yarım saat, yarım saati aşan süreler ise bir saat sayılır.” hükmünü amirdir.

FAZLA ÇALIŞMA HESABINDA GENEL TATİL GÜNLERİNDEKİ ÇALIŞMANIN DIŞLANARAK YAPILMASI GEREKMEKTEDİR

Konuya ilişkin Y. 9. HD Yargıtay kararında; Resmi bayram ve tatil ücreti zamlı olarak hüküm altına alındığı halde fazla çalışma hesabına ulusal bayram günlerinin de katılması hatalıdır. Bu nedenle fazla çalışmanın resmi bayram tatil günleri dışlanarak yapılması gerekmektedir.”,

Y. 9. HD., E.2010/13393, K.2012/23464 T.18.06.2012,

Ayrıca diğer bir YARGITAY 9. Hukuk Dairesi Kararında; Somut uyuşmazlıkta, fazla mesai ücretinin hesaplanması bakımından; Hükme esas bilirkişi raporunda tanıklara göre haftada 6 gün 14 saat çalışma, 2 saat ara dinlenmesi ile 12 saat günlük fiili çalışma, haftada 72 saat fiili çalışma sonucunda haftada 27 saat fazla mesai hesaplandığı, bu şekilde hafta tatili çalışmalarının fazla mesai hesabında dışlandığı anlaşıldığından bu noktada bir hata bulunmamaktadır. Ancak, ulusal bayram genel tatil günlerinin, ara dinlenme süresi düşülünce bulunan fiili çalışma süresinden normal mesai süresi olan 7,5 saatlik kısımlarının fazla mesai hesabında dışlandığına ilişkin bir açıklama veya hesaplama hükme esas bilirkişi raporunda bulunmamaktadır. Ulusal bayram genel tatil günlerinin, ara dinlenme süresi düşülünce bulunan fiili çalışma süresinden normal mesai süresi olan 7,5 saatlik kısımlarının fazla mesai hesabında dışlanması, ara dinlenme düşülerek bulunan günlük fiili çalışma süresinin 7,5 saati aşan kısımlarının ulusal bayram genel tatil günleri bakımından fazla mesai süresine eklenmesi ve bu hesabın denetime elverişli şekilde yapılması gerektiğinin düşünülmemesi hatalıdır.

YARGITAY 9. Hukuk Dairesi Esas No: 2019/1528 Karar No: 2019/5741 hükmü bulunmaktadır.

Bu nedenle Fazla Çalışma Hesabında “GENEL TATİL GÜNLERİNDEKİ ÇALIŞMANIN DIŞLANARAK YAPILMASI GEREKMEKTEDİR”

Sonuç olarak

4857 sayılı İş Kanunu md.63’e göre; işçinin çalışma süresi haftada en çok kırk beş saat olarak tespit edilmiştir, Fazla çalışma (fazla mesai), iş kanununun belirlediği çerçevede ve şartlarda haftalık 45 saati aşan çalışmalardır. Fazla çalışma “aylık”, “günlük” değil haftalık çalışma süresine göre hesaplanır. 4857 Sayılı İş Yasasının 41.maddesinde fazla çalışma, haftalık 45 saati aşan çalışma olarak tanımlanmıştır. Bu çerçevede fazla çalışma süreleri hesaplanırken ay içinde çalıştığı süre üzerinden değil hafta boyunca çalıştığı süre üzerinden hesaplama yapılmalıdır. Yargıtay 9.Hukuk Dairesi vermiş olduğu 29.06.2009 tarih ve E. 2009/23986-K. 2009/18196 sayılı kararında; “4857 sayılı İş Yasasına göre haftada 45 ve günde 11 saati aşan çalışmalar fazla çalışmadır. Bu nedenle fazla çalışma süresinin aylık değil haftalık hesap yapılarak belirlenmesi gerekir.” hükmünü vermiştir.

Ayrıca YARGITAY 9. Hukuk Dairesinin; Y. 9. HD., E.2010/13393, K.2012/23464 T.18.06.2012, YARGITAY 9. Hukuk Dairesi Esas No: 2019/1528 Karar No: 2019/5741 hükümlerinde belirtildiği üzere Fazla Çalışma Hesabında “GENEL TATİL GÜNLERİNDEKİ ÇALIŞMANIN DIŞLANARAK YAPILMASI GEREKMEKTEDİR.

Denetim yaptığımız birçok işyerinde Ücret bordolarında bordro parametrelerinde, istisna tutarlarında ve özellikle puantaj kayıtları baz alınarak yapılan fazla mesai tahakkukunda mevzuata uygun olarak yapılmadığını, Fazla çalışma (fazla mesai) hesabının “günlük” yapıldığı, haftalık 45 saati aşan çalışmalar olarak hesaplanmadığı, haftalık 45 saati aşamayan günlük mesailerinin toplanarak aylık fazla mesai hesabı yapıldığını işçi fazla mesai ücretinin buna göre hatalı tahakkuk yapıldığını tespit ediyoruz.

Şunu net bir şekilde ifade etmeliyim ki; Son yıllarda özellikle çok sık torba yasa yürürlüğe girmekte, bunların çoğu da çalışma hayatı ile ilgili yenilenen İş ve Sosyal Güvenlik mevzuatını oluşturmaktadır. Bu durum şirketlere istihdam alanında teşviklerde önemli fırsatlar getirirken, diğer yandan da mevzuatın karmaşık yapısı şirketlerin İnsan Kaynakları yönünden uygulamalarda önemli riskler oluşturmaktadır.

Şirketlerde yaptığımız denetimlerde tespit ettiğimiz bu durum, şirketlerin İş ve Sosyal Güvenlik Kanunlara uyumlu mevzuatın uygulanması, bu konuda oluşacak risklerin doğru yönetilmesi, şirketler için İş Hukuku ve Sosyal Güvenlik danışmanlığı eğitimi ve mevzuata uygun denetimin daha da önemli olduğu ortaya çıkarmakta olup doğabilecek riskleri önleyici kayıt ve belgelerinizin özellikle bordrolarınızın checkup kontrolünü yaptırmanızı ehemmiyetle öneririm

26.08.2021

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.