Ücret, ekonomik yönden “üretimde kullanılan bedensel ve düşünsel insan gücünün karşılığı” ve “emeği üretimde kullanabilmek için ödenen bir bedeldir. Başka bir tanıma göre “ücret, hizmet sözleşmesinin bir koşulu olup, iş karşılığı kararlaştırılan veya yasalarla belirlenen bir paradır.” Gene değişik bir tanıma göre “ücret, hizmet ediminin bir karşılığı” veya “bir işin karşılığıdır. Anayasa m.55/1’e göre “ücret, emeğin karşılığıdır.”
TÜRKİYE CUMHURİYETİ ANAYASASI
Madde 55 – Ücret emeğin karşılığıdır
4857 sayılı İş Kanunu’nun 32. maddesine göre:
Ücret ve ücretin ödenmesi Madde 32;
Genel anlamda ücret bir kimseye bir iş karşılığında işveren veya üçüncü kişiler tarafından sağlanan ve para ile ödenen tutardır
(Değişik ikinci fıkra: 17/4/2008-5754/85 md.) Ücret, prim, ikramiye ve bu nitelikteki her çeşit istihkak kural olarak, Türk parası ile işyerinde veya özel olarak açılan bir banka hesabına ödenir. Ücret, prim, ikramiye ve bu nitelikteki her çeşit istihkak, yabancı para olarak kararlaştırılmış ise ödeme günündeki rayice göre Türk parası ile ödeme yapılabilir. Çalıştırılan işçilerin ücret, prim, ikramiye ve bu nitelikteki her çeşit istihkakının özel olarak açılan banka hesabına yatırılmak suretiyle ödenmesi hususunda; tabi olduğu vergi mükellefiyeti türü, işletme büyüklüğü, çalıştırdığı işçi sayısı, işyerinin bulunduğu il ve benzeri gibi unsurları dikkate alarak işverenleri veya üçüncü kişileri zorunlu tutmaya, banka hesabına yatırılacak ücret, prim, ikramiye ve bu nitelikteki her çeşit istihkakının, brüt ya da kanuni kesintiler düşüldükten sonra kalan net miktar üzerinden olup olmayacağını belirlemeye Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Maliye Bakanlığı ve Hazine Müsteşarlığından sorumlu Devlet Bakanlığı müştereken yetkilidir. Çalıştırdığı işçilerin ücret, prim, ikramiye ve bu nitelikteki her çeşit istihkakını özel olarak açılan banka hesapları vasıtasıyla ödeme zorunluluğuna tabi tutulan işverenler veya üçüncü kişiler, işçilerinin ücret, prim, ikramiye ve bu nitelikteki her çeşit istihkaklarını özel olarak açılan banka hesapları dışında ödeyemezler. (Ek fıkra: 17/4/2008-5754/85 Md.) İşçinin ücret, prim, ikramiye ve bu nitelikteki her çeşit istihkakının özel olarak açılan banka hesaplarına yatırılmak suretiyle ödenmesine ilişkin diğer usul ve esaslar anılan bakanlıklarca müştereken çıkarılacak yönetmelikle düzenlenir.
Emre muharrer senetle (bono ile), kuponla veya yurtta geçerli parayı temsil ettiği iddia olunan bir senetle veya diğer herhangi bir şekilde ücret ödemesi yapılamaz.
Ücret en geç ayda bir ödenir. İş sözleşmeleri veya toplu iş sözleşmeleri ile ödeme süresi bir haftaya kadar indirilebilir.
İş sözleşmelerinin sona ermesinde, işçinin ücreti ile sözleşme ve Kanundan doğan para ile ölçülmesi mümkün menfaatlerinin tam olarak ödenmesi zorunludur.
Meyhane ve benzeri eğlence yerleri ve perakende mal satan dükkân ve mağazalarda, buralarda çalışanlar hariç, ücret ödemesi yapılamaz.
Ücret alacaklarında zamanaşımı süresi beş yıldır.
Ücret, işçi ile işveren arasında yapılan iş sözleşmesi ile belirlenmekte olup, ödenecek ücretin türü 4857 sayılı iş kanununun 49. Maddesinde açıkça ifade edildiği üzere zamana, parça başına, akort, götürü ve yüzdelere göre ücret olarak ödenebilmektedir.
Ülkemizde sıklıkla rastladığımız uygulama türü zaman esası dikkate alınarak yapılan ödeme şeklidir.
Maktu ücret iş sözleşmesinin tarafları arasında önceden belirlenmiş ve ay içinde çalışılan gün sayısına bakılmaksızın ödenmesi kararlaştırılmış olan ücrettir.
4857 sayılı Kanunun söz konusu 49 uncu maddesinde yer alan “hasta, izinli veya sair nedenlerle mazeretli olduğu” hallere bakılmaksızın her ay tam olarak “Maktu” bir aylık ücretin işçiye ödeneceğini kararlaştırmış olabilirler. Bu durumda, içinde bulunulan takvim ayının kaç gün olduğuna bakılmaksızın işçiye her ay için sabit bir ücret ödenecektir.
Ücretlerin gündelik olarak belirlendiği ve aylık olarak ödendiği durumlarda, işçi, hasta izinli veya sair nedenlerle mazeretli olduğu durumlarda ücrete hak kazanamamaktadır. Ancak, maktu aylık ücretle çalışanların ücretlerinde ise söz konusu nedenlere bağlı olarak herhangi bir kesinti yapılamayacaktır.
Öte yandan, 4857 sayılı İş Kanunun 48 inci maddesinin 2’nci fıkrasında; “Hastalık nedeni ile çalışılmayan günlerde Sosyal Sigortalar Kurumu tarafından ödenen geçici iş göremezlik ödeneği aylık ücretli işçilerin ücretlerinden mahsup edilir.” hükmü yer almaktadır.
Geçici iş göremezlik Madde 48- İşçilere geçici iş göremezlik ödeneği verilmesi gerektiği zamanlarda geçici iş göremezlik süresine rastlayan ulusal bayram, genel tatil ve hafta tatilleri, ödeme yapılan kurum veya sandıklar tarafından geçici iş göremezlik ölçüsü üzerinden ödenir. Hastalık nedeni ile çalışılmayan günlerde Sosyal Sigortalar Kurumu tarafından ödenen geçici iş göremezlik ödeneği aylık ücretli işçilerin ücretlerinden mahsup edilir.
Eğer taraflar ücreti aylık maktu olarak belirlemişlerse;
Ücret şekillerine göre tatil ücreti Madde 49- İşçinin tatil günü ücreti çalıştığı günlere göre bir güne düşen ücretidir. Parça başına, akort, götürü veya yüzde usulü ile çalışan işçilerin tatil günü ücreti, ödeme döneminde kazandığı ücretin aynı süre içinde çalıştığı günlere bölünmesi suretiyle hesaplanır.
Saat ücreti ile çalışan işçilerin tatil günü ücreti saat ücretinin yedibuçuk katıdır.
Hasta, izinli veya sair sebeplerle mazeretli olduğu hallerde dahi aylığı tam olarak ödenen aylık ücretli işçilere 46, 47 ve 48 inci maddenin birinci fıkrası hükümleri uygulanmaz. Ancak bunlardan ulusal bayram ve genel tatil günlerinde çalışanlara ayrıca çalıştığı her gün için bir günlük ücreti ödenir.
Ücretin maktu olarak belirlendiği durumlarda ise işçi ayın kaç gün çektiğine bakılmaksızın sabit maaş alır. Ancak iş hayatında yanlış bir uygulama yapıldığı görülmekte olup, Raporlu (istirahatli) dönemlerde işçinin ücreti kesilmektedir.
Sigortalı işçinin, özel sektöre ait bir işyerinde 2021/ Ocak ayının tamamı için ücret almaya hak kazanmış olduğu varsayıldığında, 2021/Ocak ayındaki prim ödeme gün sayısı, Ocak ayının 31 gün olduğu üzerinde durulmaksızın 30 olarak, 20/Şubat ayının tamamı için ücret almaya hak kazanmış olduğu varsayıldığında ise, 2019/Şubat ayındaki prim ödeme gün sayısı, Şubat ayının 28 gün olduğu üzerinde durulmaksızın yine 30 olarak sisteme girilecektir.
Çalışma ücreti günlük olarak belirlenen işçinin, günlük ücretinin ilgili ayın kaç gün çektiğine bağlı olarak o aydaki gün sayısıyla çarpılması sonucu aylık ücreti hesaplanmaktadır.
Çalışma ücreti saatlik olarak belirlenen işçinin saat ücretinin 7,5 saatle çarpılması sonucu bir günlük, 30 çeken aylarda 30x7,5= 225 saatle çarpılması sonucu 30 günlük, 31 çeken aylarda 31x7,5= 232.5 saatle çarpılması sonucu de 31 günlük ücreti bulunmaktadır.
Çalışanların fiili olarak çalışmış oldukları her saat başına belirtilen saatlik ücretin çarpımı ile ödenmektedir. Ücret dönemi içerisinde çalışmış olduğu toplam saatin belirlenen saat ücreti çarpımı sonunda hesaplanmaktadır.
Bu yöntemde çalışanın hafta tatilini hak edebilmesi için haftalık çalışması zorunlu olan 45 saati tamamlamış olması gerekmektedir.
Saatlik ücretle çalışan sigortalıların prim günleri çalıştıkları saatlerin güne çevrilmesi yolu ile belirlenmektedir. Bu bağlamda; sigortalının ay içinde çalıştığı toplam saat, iş kanunu gereğince günlük çalışma süresi olarak uygulanan “7,5” ‘e bölünerek bildirilecek prim günü sayısına ulaşılmaktadır. Bu işlem sırasında kesirli çıkan sayılar yukarı yuvarlanmaktadır. Söz gelimi, ay içinde “185” saat çalışmış olan bir sigortalı için “185/7,5=24,66” “25” gün üzerinden sigorta primi ödenecektir.
İşveren Uygulama Tebliğinin “Ay/dönem İçindeki Çalışmaları Tam Olan Sigortalıların Prim Ödeme Gün Sayılarının Hesaplanması” başlıklı bölümünde” Ay/dönem içindeki çalışmaları tam olan sigortalıların prim ödeme gün sayıları, ay/dönemin kaç gün olduğuna bakılmaksızın (ay/dönemin 28, 29, 30 veya 31 gün çektiği üzerinde durulmaksızın) 30 gün olarak sisteme girileceği belirtilmektedir.
a) Ay/Dönem İçindeki Çalışmaları Tam Olan Sigortalıların Prim Ödeme Gün Sayılarının Hesaplanması
Ay/dönem içindeki çalışmaları tam olan sigortalıların prim ödeme gün sayıları, ay/dönemin kaç gün olduğuna bakılmaksızın (ay/dönemin 28, 29, 30 veya 31 gün çektiği üzerinde durulmaksızın) 30 gün olarak sisteme girilecektir.
Örnek- (A) sigortalısının, özel sektöre ait bir işyerinde 2012/Mart ayının tamamı için ücret almaya hak kazanmış olduğu varsayıldığında, 2012/Mart ayındaki prim ödeme gün sayısı, Mart ayının 31 gün olduğu üzerinde durulmaksızın 30 olarak, 2012/Şubat ayının tamamı için ücret almaya hak kazanmış olduğu varsayıldığında ise, 2012/Şubat ayındaki prim ödeme gün sayısı, Şubat ayının 29 gün olduğu üzerinde durulmaksızın yine 30 olarak sisteme girilecektir.
Yine aynı tebliğe göre, ay/dönem İçinde İşe Başlayan ve işten ayrılan sigortalıların Prim Ödeme Gün Sayıları ise ay/dönem içinde işe giren ve veya işten ayrılan sigortalıların prim ödeme gün sayıları, işe giriş tarihleri ile işten ayrılış tarihleri ve ay/dönemin kaç gün olduğuna bakılarak parmak hesabı yapılmak suretiyle hesaplanmaktadır.
b) Ay/Dönem İçinde İşe Başlayan Sigortalıların Prim Ödeme Gün Sayılarının Hesaplanması
Ay/dönemin ilk gününde işe giren ve o ayda tam çalışan sigortalılar hariç, ay/dönem içinde işe giren sigortalıların prim ödeme gün sayıları, işe giriş tarihleri ve ay/dönemin kaç gün olduğuna bakılarak parmak hesabı yapılmak suretiyle hesaplanacaktır. Ay/dönemin ilk gününde işe başlamış ve ayın tamamı için ücret almaya hak kazanmış olan sigortalıların, ilgili ay/dönemdeki prim ödeme gün sayıları, (a) bölümünde açıklandığı gibi olacaktır.
Örnek- (D) sigortalısının, özel sektöre ait bir işyerinde 19/3/2012 tarihinde işe başladığı ve işe başladığı tarihten itibaren ayın kalan günlerinin tamamı için ücret almaya hak kazanmış olduğu varsayıldığında, söz konusu sigortalının 2012/Mart ayındaki prim ödeme gün sayısı 13 gün olarak, işe başlama tarihi ise 19/3/2012 olarak sisteme girilecektir.
c) Ay/Dönem İçinde İşten Ayrılan Sigortalıların Prim Ödeme Gün Sayılarının Hesaplanması
Ay/dönemin son gününde çalıştıktan sonra işten ayrılan sigortalılar hariç olmak üzere, ay içinde işten ayrılan sigortalıların prim ödeme gün sayıları, işten çıkış tarihleri ve ay/dönemin kaç gün olduğuna bakılarak parmak hesabı yapılmak suretiyle hesaplanacaktır. Ay/dönemin son gününde çalıştıktan sonra işten ayrılmış ve ayın tamamı için ücret almaya hak kazanmış olan sigortalıların ilgili ay/dönemdeki prim ödeme gün sayıları ise, (a) bölümünde açıklandığı gibi olacaktır.
Örnek- (K) sigortalısının, özel sektöre ait bir işyerinde 19/2/2012 tarihinde çalıştıktan sonra işten ayrıldığı ve işten ayrıldığı tarihe kadar olan sürelerin tamamı için ücret almaya hak kazanmış olduğu varsayıldığında, söz konusu sigortalının 2012/Şubat ayındaki prim ödeme gün sayısı 19 olacak ve işten çıkış tarihi olarak 19/2/2012 tarihi sisteme girilecektir.
d) İşe Başladığı Ay/Dönem İçinde İşten Ayrılan Sigortalıların Prim Ödeme Gün Sayılarının Hesaplanması
İşe başladığı ay/dönem içinde işten ayrılan sigortalıların ilgili ay/dönemdeki prim ödeme gün sayıları (ay/dönemin ilk günü işe başlayıp son günü işten ayrılanlar hariç), sigortalının işe giriş tarihi ve işten çıkış tarihleri dahil kaç gün olduğuna bakılarak, parmak hesabı yapılmak suretiyle hesaplanacaktır. Ay/dönemin ilk günü işe başlayıp son günü işten ayrılan ve ayın tamamı için ücret almaya hak kazanmış olan sigortalıların ilgili ay/dönemdeki prim ödeme gün sayıları ise, (a) bölümünde açıklandığı gibi olacaktır.
Örnek- (B) sigortalısının, özel sektöre ait bir işyerinde 17/3/2012 tarihinde işe başlayıp 28/3/2012 tarihinde işten ayrıldığı ve işe başlayıp ayrıldığı sürelerin tamamı için ücret almaya hak kazanmış olduğu varsayıldığında, söz konusu sigortalının işe başlama tarihi 17/3/2012 olarak, işten ayrılış tarihi 28/3/2012 olarak, 2012/Mart ayındaki prim ödeme gün sayısı ise 12 olarak sisteme kaydedilecektir.
31 çeken aylarda eksik gün bildirimi özellikle insan kaynakları, işverenler, mali müşavirler ve muhasebeciler açısından en çok kafa karıştıran konuların başında gelmektedir. Özellikle muhtasar ve prim hizmet beyannamesi gönderirken eksik gün sayısını kontrol edin uyarısı ile karşılaşılmakta. Bunun ise temel sebebi özellikle 31 çeken aylarda eksik bildirilecek gün sayısının yanlış hesaplanmasından kaynaklanmakta
Sosyal Güvenlik Mevzuatımız kapsamında, ay/dönemin kaç gün olduğuna bakılmaksızın (ay/dönemin 28, 29, 30 veya 31 gün çektiği üzerinde durulmaksızın) tüm aylar 30 gün yıllar 360 gün olarak dikkate alınmaktadır.
Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliğinin;
Prim ödeme gün sayısı ve günlük kazanç başlıklı 100.maddesinde
(1) Sigortalının aynı ay içinde birden fazla işyerinde çalışması hâlinde, o aydaki toplam prim ödeme gün sayısı 30 günü geçemez.
(2) Kanunun 4’üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında olup bir ay içinde tam çalışan ve buna göre ücret alan sigortalının prim ödeme gün sayısı, ayın kaç gün olduğuna bakılmaksızın 30 gün üzerinden bildirilir. Ay içinde işe alınan sigortalının prim ödeme gün sayısı, işe başladığı tarih ile ayın kalan günleri kadar, işten ayrılan sigortalının prim ödeme gün sayısı ise o ayda çalıştığı gün sayısı kadar Kuruma bildirilir’’ Denilmektedir.
Örnek- Sigortalı işçinin, özel sektöre ait bir işyerinde 2021/Ocak ayının tamamı için ücret almaya hak kazanmış olduğu varsayıldığında, 2021/Ocak ayındaki prim ödeme gün sayısı, Ocak ayının 31 gün olduğu üzerinde durulmaksızın 30 olarak, 2021/Şubat ayının tamamı için ücret almaya hak kazanmış olduğu varsayıldığında ise, 2021/Şubat ayındaki prim ödeme gün sayısı, Şubat ayının 28 gün olduğu üzerinde durulmaksızın yine 30 olarak sisteme girilecektir. Ancak, ay/dönem içinde işe girişi veya işten çıkışı bulunan, bazı günlerde çalışmamış ve çalışmadığı günler için ücret almamış sigortalıların prim ödeme gün sayılarının hesaplanmasında çalışma gün sayısı parmak hesabıyla yapılacaktır.
Aylık Prim ve Hizmet Belgesi oluşturulduğunda, parmak hesabıyla 31 çeken aylarda bir gün işe gelmeyen de 30 gün olarak bildirilir. Uygulamada, bazı firmaların işçiyi cezalandırmak veya yapılan suiistimalin önüne geçmek için 31 çeken aylarda 1 gün işe gelmeyen işçiye 29 günlük ücret ödeyip Aylık Prim Hizmet Bildirimini 29 gün olarak hatalı bildirim yapmaktadırlar. Buna göre 31 gün çeken aylarda 1 gün raporlu olan bir sigortalı için e-Bildirgeden giriş yaparken, ayın 31 gün çekmesi ve sigortalının eksik gün sayısının da 1 olması nedeniyle Gün bölümüne 31 – 1 = 30 girilmesi gerekiyor. Gün bölümüne 30 girildiğinde sigortalının o ayda tam çalışıldığı kabul edildiğinden, eksik gün sayısı girilmemesi gerekiyor. Aksi halde, Gün bölümüne 30, eksik gün bölümüne 1 girdiğinizde “Eksik Gün Sayısı ve Sebebi Girilmelidir” şeklinde bir uyarı mesajı ile karşılaşılmaktadır.
Bu nedenle, 31 gün çeken aylarda 1 gün eksik çalışması bulunan işçiler için Gün bölümüne 30 girip, eksik gün sayısı ve eksik gün nedeninin ise girilmemesi gerekiyor. 30 gün çeken aylarda ise 1 gün raporlu olan bir sigortalı için Gün bölümüne 30 – 1 = 29, Eksik Gün bölümüne ise 1 girilmesi, ayrıca eksik gün nedeni seçilmesi gerekiyor
Eğer işçi ay içerisinde işe girdiyse ya da ay içerisinde işten çıktıysa bu durumda ayın çektiği gün sayısı esas alınarak parmak hesabı yapılıp maaş ve prime esas kazanç hesaplamasının yapılması gerekmektedir. Aynı durum (ücret ödeme nevi maktu aylık olmayan) eksik çalışanlar için de geçerlidir. Rapor, ücretsiz izin, gibi eksik gün nedenlerinden dolayı ay içerisinde eksik çalışması olanların maaş hesaplaması parmak hesabı yapılmak suretiyle gerçekleştirilecektir
31 çeken aylarda maaş hesaplaması eğer işçi tam çalıştıysa ay içerisinde işe başlayıp işten çıkmadıysa 30 günlük ücret üzerinden hesaplanır. Eğer ay içinde eksik çalışma varsa, ay içinde işe girdiyse ya da ayrıldı ise bu durumda parmak hesabı ile maaş hesaplaması yapılır.
Otuz bir çeken aylarda rapor alan işçilerin bildirim durumu nasıl değerlendirilecektir. Eğer ay 31 çekiyorsa ve işçi 1 günlük rapor aldıysa “30” tam gün üzerinden hizmet bildirimi yapmanız ve ayrıca eksik gün sayısı ya da nedeni seçmeniz gerekmiyor
İşverence, sigortalının istirahatli (iş kazası, meslek hastalığı, hastalık ve analık sigorta kollarından istirahatli) olduğu dönemlerde işyerinde çalışmamasına rağmen “atıfet kabilinde” ücret ödemesi durumunda;
. Gelir Vergisi Açısından:
İşverence ödenen yardımın Gelir Vergisi Kanununun 25 inci maddesinin birinci fıkrasının (1) numaralı bendi kapsamında,
- 5510 sayılı Kanun kapsamında ödenen iş göremezlik ödeneğinin, Gelir Vergisi Kanununun 25 inci maddesinin birinci fıkrasının (6) numaralı bendi kapsamında, gelir vergisinden istisna edilmesi mümkün bulunmaktadır.
VUK: iş göremezlik ödeneğinin işçinizin almış olduğu ücretten daha az alması nedeniyle, yardım amaçlı yaptığınız para ödemesi için Vergi Usul Kanununun 238 inci maddesi gereğince ücret bordrosu düzenlenmesi icap etmektedir.
Damga Vergisi: işçinize yapılan bu ödemelere ilişkin düzenlenen kağıtların Damga Vergisi Kanununa ekli (1) sayılı tablonun IV/1-b fıkrasına göre damga vergisine tabi tutulması gerekmektedir
SGK açısından: İşveren Uygulama Tebliği 2.1.2.4- İşverenlerce Kurumumuzdan Geçici İş Göremezlik Ödeneği Alan Sigortalılara İstirahatli Oldukları Süreler İçin Ücret Ödenmesi Halinde Prim Ödeme Gün Sayısının Hesaplanması maddesinde; İşverenlerce Kurumumuzdan geçici iş göremezlik ödeneği alan sigortalılara, Kurumumuzca ödenen geçici iş göremezlik ödeneği ile normal günlük kazançları arasındaki fark ücretleri veya Kurumumuzca ödenen geçici iş göremezlik ödeneği dikkate alınmaksızın ayrıca normal günlük ücretlerinin ödendiği durumlarda, geçici iş göremezlik ödeneği alan sigortalılara istirahatli bulundukları süreler için işverenlerince yapılan bu ödemeler, Kanunun 80 inci maddesinin birinci fıkrasının (a) bendinin (1) numaralı alt bendi kapsamında değerlendirilerek prime tabi tutulacaktır.
28.06.2021
Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)
>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.
>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.
>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.
>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.
>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.