Musa Çakmakçı
Sosyal Güvenlik Uzmanı
musacakmakci.1907@gmail.com

İşverenlerin Dikkatine! Engelli İşçi Kontenjan Açığını Kapatmayan İşverenlere İşkur Müdürlükleri İdari Para Cezaları Göndermeye Başladı!

İşgücü piyasasında dezavantajlı gruplar arasında yer alan engellilerle ilgili olarak her toplumda olduğu gibi ülkemizde de anayasa ve yasalarda istihdam, sosyal güvenlik, çalışma şartları ve toplum hayatına intibaklarına yönelik özel düzenlemeler yapılmıştır.  

Bu bağlamda, Anayasasının 49 uncu maddesinde “Çalışma, herkesin hakkı ve ödevidir. Devlet, çalışanların hayat seviyesini yükseltmek, çalışma hayatını geliştirmek için çalışanları ve işsizleri korumak, çalışmayı desteklemek, işsizliği önlemeye elverişli ekonomik bir ortam yaratmak ve çalışma barışını sağlamak için gerekli tedbirleri alır.” denildikten sonra, 50 nci maddesinde “Kimsenin, yaşına, cinsiyetine ve gücüne uymayan işlerde çalıştırılamayacağı, küçükler ve kadınlar ile bedeni ve ruhi yetersizliği olanların çalışma şartları bakımından özel olarak korunacağı” , 61 inci maddesinde ise “Devletin, sakatların korunmalarını ve toplum hayatına intibaklarını sağlayıcı tedbirleri alacağı” hükümlerine yer verilmiştir.

1- ENGELLİ ÇALIŞTIRMA VE İSTİHDAM ZORUNLULUĞUNUN YASAL ÇERÇEVE

4857 sayılı İş Kanunu’nun 30 uncu maddesinde “İşverenler, elli veya daha fazla işçi çalıştırdıkları özel sektör işyerlerinde yüzde üç engelli, kamu işyerlerinde ise yüzde dört engelli (…) işçiyi (…) meslek, beden ve ruhi durumlarına uygun işlerde çalıştırmakla yükümlüdürler. Aynı il sınırları içinde birden fazla işyeri bulunan işverenin bu kapsamda çalıştırmakla yükümlü olduğu işçi sayısı, toplam işçi sayısına göre hesaplanır.” hükmüyle özürlü çalıştırma zorunluluğu düzenlenmiştir.

İş arayanlar ile işverenlere Kurum tarafından sunulan hizmetlere ilişkin usul ve esasları belirlemek amacıyla Yurtiçinde İşe Yerleştirme Hizmetleri Hakkında Yönetmelik yayımlanmıştır.

Mezkûr Yönetmeliğin 10 uncu maddesinde engelli çalıştırma yükümlülüğü düzenlenmiş olup;

Çalıştırma yükümlülüğü

MADDE 10 – (Değişik:RG-6/12/2012-28489) 

(1) İşverenler;

a) 50 veya daha fazla işçi çalıştırdıkları, özel sektör işyerlerinde yüzde üç (Değişik ibare:RG-2/8/2013-28726) engelli, kamu işyerlerinde ise yüzde dört (Değişik ibare:RG-2/8/2013-28726) engelli ile yüzde iki eski hükümlü veya (Değişik ibare:RG-18/8/2017- 30158) 21/6/1927 tarihli ve 1111 sayılı Askerlik Kanunu veya 16/6/1927 tarihli ve 1076 sayılı Yedek Subaylar ve Yedek Askeri Memurlar Kanunu kapsamına giren ve askerlik hizmetini yaparken 12/4/1991 tarihli ve 3713 sayılı Terörle Mücadele Kanununun 21 inci maddesinde sayılan terör olaylarının sebep ve tesiri sonucu malul sayılmayacak şekilde yaralanan işçiyi,

b) Tarım ve orman işlerinin yapıldığı işyerlerinde 51 veya daha fazla işçi çalıştırdıkları özel sektör işyerlerinde yüzde üç (Değişik ibare:RG-2/8/2013-28726) engelli, kamu işyerlerinde ise yüzde dört (Değişik ibare:RG-2/8/2013-28726) engelli ile yüzde iki eski hükümlü veya (Değişik ibare:RG-18/8/2017- 30158) 21/6/1927 tarihli ve 1111 sayılı Askerlik Kanunu veya 16/6/1927 tarihli ve 1076 sayılı Yedek Subaylar ve Yedek Askeri Memurlar Kanunu kapsamına giren ve askerlik hizmetini yaparken 12/4/1991 tarihli ve 3713 sayılı Terörle Mücadele Kanununun 21 inci maddesinde sayılan terör olaylarının sebep ve tesiri sonucu malul sayılmayacak şekilde yaralanan işçiyi

meslek, beden ve ruhi durumlarına uygun işlerde çalıştırmakla yükümlüdürler. 

(2) (Ek:RG-2/8/2013-28726) Bu maddenin uygulanması bakımından aşağıda sayılan kuruluşlar özel sektör işvereni olarak değerlendirilir.

a) Mahalli idarelerin ve bağlı kuruluşlarının 13/1/2011 tarihli ve 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu hükümlerine göre kurdukları şirketler ile kooperatifler,

b) 15/11/2000 tarihli ve 4603 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Ziraat Bankası, Türkiye Halk Bankası Anonim Şirketi ve Türkiye Emlak Bankası Anonim Şirketi Hakkında Kanun kapsamındaki bankalar, borsalar ve bunların müessese, teşebbüs, işletme ve iştirakleri ile sermayesinin tamamı Hazineye ait olup 4/2/1924 tarihli ve 406 sayılı Telgraf ve Telefon Kanunu ile kurulmuş kuruluşlar,

c) Kamu kurum ve kuruluşlarının vizeye tabi olmadan işçi çalıştırılan eğitim ve dinlenme tesisi, misafirhane, kreş, anaokulu, spor tesisi, yemekhane ve benzeri sosyal tesisleri,

Buna göre;

“İşverenler;

A) 50 veya daha fazla işçi çalıştırdıkları, özel sektör işyerlerinde yüzde üç engelli, kamu işyerlerinde ise yüzde dört engelli işçiyi,

B) Tarım ve orman işlerinin yapıldığı işyerlerinde 51 veya daha fazla işçi çalıştırdıkları özel sektör işyerlerinde yüzde üç engelli, kamu işyerlerinde ise yüzde dört engelli (…) işçiyi meslek, beden ve ruhi durumlarına uygun işlerde çalıştırmakla yükümlüdürler.”

Kamu ve özel sektör işverenleri, çalıştırmakla yükümlü oldukları engelli işçileri Türkiye İş Kurumu aracılığıyla sağlar. Kurum aracılığı olmadan engelli istihdam eden özel sektör işvereni engellinin işe başlama tarihinden itibaren bu durumu en geç on beş iş günü içinde Kuruma bildirmesi ve tescil ettirmesi zorunludur. Kurum tarafından tescili yapılmayan işçi engelli statüsünde değerlendirilmez. İşyerinin işçisi iken engelli duruma düşenlere öncelik tanınır.

Kamu ve özel sektör işverenleri, çalıştırmakla yükümlü bulundukları işçileri, yükümlülüğün doğmasından itibaren beş iş günü içinde niteliklerini de belirterek Türkiye İş Kurumu’ndan talep eder. Taleplerde, işyerinde yapılan işin gerektirdiği ağırlıklı vasıfların üstünde istihdamı zorlaştırıcı şartlar öne sürülemez. Özel sektör işvereni, engelli açığını yükümlülüğün doğduğu andan itibaren otuz gün içinde karşılamak zorundadır.  Türkiye İş Kurumu, özel sektör işvereninin engelli talep tarihinden itibaren en geç on gün içinde, başvuranlardan nitelikleri uygun engellileri durumlarını ve niteliklerini belirten belgelerle birlikte işverenle görüştürür. İşveren bu görüşmeden itibaren engelli açığını, en geç on beş gün içinde, Kurum tarafından görüştürülenler ya da Kurum portalında kayıtlı diğer engelli iş arayanları bizzat seçerek veya kendi imkanlarıyla temin edeceği engelliler arasından karşılar. İşe alınanları ve alınmayanları, alınmayış nedenlerini de belirterek Kuruma bildirir.

Çalışırken özürlü olan ve iş akdi feshedilmeyenler için tescil talebinde bulunulması halinde gerekli belgelerine istinaden Türkiye İş Kurumunca o işçinin engelli olarak tescili yapılır.

2. ENGELLİ İSTİHDAM ZORUNLULUĞUNDA HESAPLAMA BİÇİMİ

4857 sayılı İş Kanunu’nun 30 uncu maddesinin ikinci fıkrasında “Bu kapsamda çalıştırılacak işçi sayısının tespitinde belirli ve belirsiz süreli iş sözleşmesine göre çalıştırılan işçiler esas alınır. Kısmi süreli iş sözleşmesine göre çalışanlar, çalışma süreleri dikkate alınarak tam süreli çalışmaya dönüştürülür. Oranın hesaplanmasında yarıma kadar kesirler dikkate alınmaz, yarım ve daha fazla olanlar tama dönüştürülür.” denilmektedir.

Aynı Kanun’un m.30/4 hükmünde ise “Yer altı ve su altı işlerinde engelli işçi çalıştırılamaz ve yukarıdaki hükümler uyarınca işyerlerindeki işçi sayısının tespitinde yer altı ve su altı işlerinde çalışanlar hesaba katılmaz.” düzenlemesi yapılmıştır.

Yurtiçinde İşe Yerleştirme Hizmetleri Hakkında Yönetmeliğinin 11. Maddesinde;

MADDE 11 – (Başlığı ile birlikte değişik:RG-6/12/2012-28489)

(1) Zorunlu çalıştırılacak (Değişik ibare:RG-2/8/2013-28726) engelli, eski hükümlü veya terörle mücadelede malul sayılmayacak şekilde yaralanan işçi sayısının tespitinde belirli veya belirsiz süreli iş sözleşmesine göre çalıştırılan tüm işçiler esas alınır. Kısmi süreli iş sözleşmesine göre çalışanlar çalışma süreleri dikkate alınarak tam süreli çalışmaya dönüştürülür ve işyerindeki tam süreli çalışan işçi sayısına ilave edilir. İşyerinde kısmi süreli olarak çalıştırılan (Değişik ibare:RG-2/8/2013-28726) engelli ve eski hükümlü veya terörle mücadelede malul sayılmayacak şekilde yaralanan işçi bulunması halinde bunlar da çalışma süreleri dikkate alınarak tam süreli çalışmaya dönüştürülür ve toplam işçi sayısından düşülür. Oranın hesaplanmasında yarıma kadar kesirler dikkate alınmaz. Yarım ve daha fazla olan kesirler tama dönüştürülür.

(2) Fıkradaki hükümler uyarınca işyerlerindeki işçi sayısının tespitinde yer altı ve su altı işlerinde çalışanlar hesaba katılmaz.

(3) 10/6/2004 tarihli ve 5188 sayılı Özel Güvenlik Hizmetlerine Dair Kanuna göre kurulan özel güvenlik şirketleri ile kurumların kendi ihtiyacı için kurduğu güvenlik birimlerinde güvenlik elemanı olarak çalışan işçiler (Değişik ibare:RG-2/8/2013-28726) engelli, eski hükümlü veya terörle mücadelede malul sayılmayacak şekilde yaralanan işçi sayısının tespitinde dikkate alınmaz.

(4) (Değişik ibare:RG-2/8/2013-28726) engelli, eski hükümlü veya terörle mücadelede malul sayılmayacak şekilde yaralananların talebi halinde, işyerlerinde kısmi süreli çalışma yapan işveren tarafından (Değişik ibare:RG-2/8/2013-28726) engelli, eski hükümlü veya terörle mücadelede malul sayılmayacak şekilde yaralananlar kısmi süreli iş sözleşmesiyle de istihdam edilebilir. Zorunlu çalıştırma yükümlülüğü, kısmi süreli çalıştırma ile karşılanmak istendiğinde, kısmi süreli işçi sayısı birinci fıkrada belirtilen usul ile belirlenir.

(5) Aynı il sınırları içinde birden fazla işyeri bulunan işverenin bu kapsamda çalıştırmakla yükümlü olduğu işçi sayısı, toplam işçi sayısına göre hesaplanır.

(6) Çalıştırılan (Değişik ibare:RG-2/8/2013-28726) engelli, eski hükümlü ve terörle mücadelede malul sayılmayacak şekilde yaralanan işçiler, toplam işçi sayısının hesabında dikkate alınmaz.

Yurtiçinde İşe Yerleştirme Hizmetleri Hakkında Yönetmelik hükümlerine göre de “İşyerinde kısmi süreli olarak çalıştırılan engelli ve eski hükümlü veya terörle mücadelede malul sayılmayacak şekilde yaralanan işçi bulunması halinde bunlar da çalışma süreleri dikkate alınarak tam süreli çalışmaya dönüştürülür ve toplam işçi sayısından düşülür. Oranın hesaplanmasında yarıma kadar kesirler dikkate alınmaz. Yarım ve daha fazla olan kesirler tama dönüştürülür” (m.11/1).

Engelliler ile eski hükümlü ve terörle mücadelede malul sayılmayacak şekilde yaralanan kişilerin işyerlerinde tam süreli olarak çalıştırılmaları esastır. Ancak, bu kişilerin talebi halinde, işverenler tarafından kısmi süreli iş sözleşmesiyle istihdamları mümkündür (Yurtiçinde İşe Yerleştirme Hizmetleri Hakkında Yönetmelik m.11/4). 

Özel Güvenlik Hizmetlerine Dair Kanunun Uygulanmasına İlişkin Yönetmeliğin “Sakat ve Eski Hükümlü Çalıştırma” başlıklı 47.maddesinde “Özel güvenlik birimlerinde ve özel güvenlik şirketlerinde, 10/6/2003 tarihli ve 4857 sayılı İş Kanunu’nun 30 uncu maddesi gereğince çalıştırılacak sakat ve eski hükümlü sayısının belirlenmesinde özel güvenlik görevlileri hesaba dahil edilmez.” denilmektedir.

4857 sayılı Kanun madde metni dikkate alındığında, aynı il sınırları içerisinde birden fazla işyeri bulunan işverenlerin toplam işyerleri dikkate alınmak suretiyle, çalıştırılan işçi sayısının elli ve daha yukarı olması halinde özel sektör işverenleri çalışanların %3 ‘ü kadar engelliyi istihdam etmek zorundadırlar.

Zorunlu çalıştırılacak engelli işçi sayılarının tespiti için, aşağıda belirtilen işçiler, işyerlerindeki toplam işçi sayısının belirlenmesinde dikkate alınmamaktadır.

-4857 sayılı İş Kanunu’nun 4’üncü maddesi gereğince istisna tutulan iş ve işyerlerinde çalıştırılan işçiler, 

-2828 sayılı Sosyal Hizmetler Kanununun 16’ncı maddesinin dördüncü fıkrası gereğince ev tipi sosyal hizmet birimlerinde çalıştırılan işçiler, 

-Yer altı ve su altı işlerinde çalıştırılan işçiler, 

-10/6/2004 tarihli ve 5188 sayılı Özel Güvenlik Hizmetlerine Dair Kanuna göre kurulan özel güvenlik şirketleri ile kurumların kendi ihtiyacı için kurduğu güvenlik birimlerinde güvenlik elemanı olarak çalıştırılan işçiler, 

-4857 sayılı İş Kanunu hükümlerine göre çalıştırılan işçiler hariç olmak üzere, 5953 sayılı Basın Mesleğinde Çalışanlarla Çalıştıranlar Arasındaki Münasebetlerin Tanzimi Hakkında Kanun kapsamında çalıştırılan gazeteciler, 

-İşyerlerinde hâlihazırda çalıştırılan engelli işçiler. 

İşçilerden bir kısmının kısmi süreli iş sözleşmesine göre çalıştırılıyor olması halinde, kısmi süreli iş sözleşmesine istinaden çalıştırılan işçilerin çalışma süreleri, tam süreli çalışmaya dönüştürülecektir.

Bu durumda, öncelikle kısmi zamanlı çalıştırılan sigortalıların ay içindeki prim ödeme gün sayılarının toplamı 30’a bölünecek, ardından bulunan sayı tam zamanlı çalışan sigortalı sayısına ilave edilecektir. Kısmi zamanlı çalıştırılan sigortalıların ay içindeki prim ödeme gün sayılarının toplamının 30’a bölünmesi sonucunda bulunan sayının küsuratlı çıkması halinde, yarıma kadar kesirler dikkate alınmayacak, yarım ve daha fazla olan kesirler ise tama dönüştürülecektir.

3. ENGELLİ İSTİHDAMINDA TAKİP, DENETİM VE İDARİ PARA CEZASI

4857 sayılı İş Kanunu’nun 30 uncu maddesi gereğince istihdamı zorunlu engelli kontenjanlarının takibi aylık olarak Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüklerince yapılmaktadır.  

Bu çerçevede, öncelikle engelli kontenjan açığı bulunan işverenlerle iletişime geçilerek alınan engelli işgücü talepleri İŞKUR internet sayfasında yayımlanmakta ve açık kalan kontenjanlar kapatılmaya çalışılmaktadır. 

Kanuna göre, işverenlerin engelli işçileri meslek, beden ve ruhi durumlarına uygun işlerde çalıştırmakla yükümlü olmaları nedeniyle;

-İşverenlerin aradığı şartları taşıması nedeniyle başvuru yapan ve görüşmeye gelen engellilerin işverence uygun bulunmayarak işe alınmaması veya

-Engelli kontenjan açığı için işgücü talebinde bulunmayarak yükümlülüğün yerine getirilmemesi durumunda, işverenlere 4857 sayılı İş Kanunu’nun 101 inci maddesine istinaden çalıştırmadığı her engelli ve çalıştırmadığı her ay için Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüğünce idari para cezası 2025 yılında 30.081,00 TL idari para cezası uygulanmaktadır.

4. ENGELLİLERİN ÇALIŞTIRILAMAYACAKLARI İŞLER

MADDE 19 – (1) Yer altı ve su altı işlerinde (Değişik ibare: RG-2/8/2013-28726) engelli işçi çalıştırılamaz.

(2) (Değişik ibare: RG-2/8/2013-28726) engelliler, sağlık kurulu raporunda çalıştırılamayacakları belirtilen işlerde çalıştırılamaz.

SONUÇ OLARAK

Çalışma Bakanlığından İşkur İl Müdürlerine engelli çalışma yükümlülüğü kontrolü ve ceza uygulamaları yönünde talimat verilmiştir.

4857 sayılı İş Kanunu'nun 30 uncu maddesi uyarınca, işverenler, elli veya daha fazla işçi çalıştırdıkları özel sektör işyerlerinde %3 oranında engelli işçiyi meslek, beden ve ruhi durumlarına uygun işlerde çalıştırmakla yükümlüdürler.

Bu yükümlülük, işverenlerin her ay İŞKUR’a vermekle yükümlü oldukları ve çalışan sayılarının yer aldığı Aylık İşgücü Çizelgeleri üzerinden takip edilmektedir.

Söz konusu yükümlülüğü yerine getirmeyen işverenlere ise aynı Kanunun 101 inci maddesi gereğince, çalıştırmadıkları her engelli işçi ve çalıştırmadıkları her ay için 2025 yılında 30.081,00 TL idari para cezası uygulanmaktadır.

Bu kapsamda, engelli çalıştırma yükümlülüğünüz var ise en kısa zamanda İŞKUR temsilciniz ile irtibata geçilerek, ivedi olarak engelli alım ilanına çıkılmasının, iş arayanlar engelliler ile toplu görüşmeler yapılmasının ve zorunlu engelli çalıştırma kotalarının tamamlanması yönünde aksiyon alınmasının bu süreçte önem arz ettiğini değerlendirmekteyiz.

10.01.2025

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

MuhasebeTR uygulamamızı indirin, son dakika gelişmelerinden haberdar olun.

>> YILIN KAMPANYASI: Muhasebecilere Özel Web Sitesi 1.249 TL + KDV  Ayrıntılar için tıklayın.

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.