Musa Çakmakçı
Sosyal Güvenlik Uzmanı
musacakmakci.1907@gmail.com

İCAP Nöbetinde Fiilen Daha Fazla Çalışıldığı Kanıtlanmadığı Takdirde İcap Nöbetinde Geçen Sürenin 1/8 ’i Çalışma Süresinden Sayılmalıdır

İCAP NÖBETİ NEDİR?

İcap nöbeti, işçinin her an işveren tarafından yapılacak olan çağrıya icap etmek üzere hazırda beklediği süreyi ifade eder. İcap nöbetinde olan işçi, sadece çağrılma durumunda işyerinde iş görme borcunu ifa eder. Nöbet süresi işverenin veya işçinin belirlediği bir yerde geçirilebilir. Bu şekilde çalışmada önemli olan, işçinin her an işveren tarafından çalıştırılabilir olmasıdır. İcap nöbetinde çağrıya hazır bekleyen işçi, işverene karşı sürekli erişilebilir olmakla yükümlüdür

İCAP NÖBETİNİN GEÇİRİLDİĞİ YER

İşçinin işyerinde bekleyerek nöbet usulü ile çalışması durumunda bekleme süresinde işçinin, işveren için çalışmadığı süreler dinlenme süresi olarak değerlendirilemez. Bu bağlamda, icap nöbetini işyerinde geçiren işçi, işverenin egemenliği altında ve işveren tarafından belirlenen bir yerde bulunduğu için bekleme süresinin çalışma süresi olarak değerlendirilmesi gerekir. 

İş Kanunu’nun 66. maddesinin 1. fıkrasının c bendinde, işçinin işinde ve her an iş görmeye hazır hâlde bulunmakla beraber çalıştırılmaksızın ve çıkacak işi bekleyerek boşta geçirdiği sürenin çalışma süresinden sayılacağı belirtilmiştir.

Çalışma süresinden sayılan haller

Madde 66- Aşağıdaki süreler işçinin günlük çalışma sürelerinden sayılır:

a) Madenlerde, taşocaklarında yahut her ne şekilde olursa olsun yeraltında veya su altında çalışılacak işlerde işçilerin kuyulara, dehlizlere veya asıl çalışma yerlerine inmeleri veya girmeleri ve bu yerlerden çıkmaları için gereken süreler.

b) İşçilerin işveren tarafından işyerlerinden başka bir yerde çalıştırılmak üzere gönderilmeleri halinde yolda geçen süreler.

c) İşçinin işinde ve her an iş görmeye hazır bir halde bulunmakla beraber çalıştırılmaksızın ve çıkacak işi bekleyerek boş geçirdiği süreler.

d) İşçinin işveren tarafından başka bir yere gönderilmesi veya işveren evinde veya bürosunda yahut işverenle ilgili herhangi bir yerde meşgul edilmesi suretiyle asıl işini yapmaksızın geçirdiği süreler.

e) Çocuk emziren kadın işçilerin çocuklarına süt vermeleri için belirtilecek süreler.

f) Demiryolları, karayolları ve köprülerin yapılması, korunması ya da onarım ve tadili gibi, işçilerin yerleşim yerlerinden uzak bir mesafede bulunan işyerlerine hep birlikte getirilip götürülmeleri gereken her türlü işlerde bunların toplu ve düzenli bir şekilde götürülüp getirilmeleri esnasında geçen süreler.

İşin niteliğinden doğmayıp da işveren tarafından sırf sosyal yardım amacıyla işyerine götürülüp getirilme esnasında araçlarda geçen süre çalışma süresinden sayılmaz

Dolayısıyla eğer işçi işyerinde bekleme halindeyse bu durumda çalışsın veya çalışmasın nöbet sırasında geçirilen zaman dilimi çalışma süresine dahil edilecektir.

Ancak eğer işyerinde değil de kendi belirlediği yerde çağrıldığında işyerinde hazır bulunmak suretiyle işi ifa ediyorsa bu durumda bu işçi, her ne kadar her an ulaşılabilir olma yükümlülüğü altında ise de kendi serbest zamanı üzerinde tasarruf edebilmekte ve kendi işini yapabilmektedir. Bu sebeple çalışmadan, bekleme sureti ile işyeri dışında geçen zaman diliminin tamamının çalışma süresine eklenmesi hakkaniyetli olmayacaktır.

Konuya ilişkin Y. 9. HD Yargıtay kararında;

İşçi icap nöbetinde evinde ve bulunduğu yerleşim yerinde zamanı serbestçe değerlendirebilir. İhtiyaç duyulduğunda işyerine girmek zorunda olması icap nöbetinde geçen tüm sürenin çalışma süresinden sayılmasını gerektirmez. İşçinin nöbet sırasında işyerine giderek gerçekleştirdiği çalışma nedeniyle geçen süre, çalışma süresinden sayılacaktır. İşyerine gitmesini gerektirecek bir durumun ortaya çıkmaması durumunda ise, uygun bir sürenin çalışma süresinden sayılması hakkaniyet gereğidir. Zira işçi her ne kadar serbestçe kullanabileceği bir zamana sahip ise de işyerine gitmek için her an hazır durumda olması gerekmektedir. Tüm bu hususlar dikkate alınarak icap nöbetinde fiilen daha fazla çalışıldığı kanıtlanmadığı takdirde, icap nöbetinde geçen sürenin 1/8’i çalışma süresinden sayılmalıdır. (9. HD 2016/22112 Esas 2020/8240)

YARGITAY 9. Hukuk Dairesi Esas No: 2021/12188 Karar No: 2022/529

Ayrıca Konuya ilişkin başka Y. 9. HD Yargıtay kararında;

Mahkemece davacının haftada 5 gün 08.00-18.00 saatleri arasında çalıştığı, ancak nöbet listelerine göre ayda bir hafta icap nöbeti tuttuğu, böylece ayda bir hafta günde 12 saat çalışarak haftada 21 saat fazla çalışma yaptığı kabul edilmiştir. İcap nöbetinde geçen süre ile fiilen çalışılan süre birleştirilerek davacının günde 12 saat çalıştığı sonucuna varılması isabetli değildir. Dairemizce, haftalık çalışma süresinin belirlenmesinde icap nöbetlerinde geçen sürenin sekizde birinin dikkate alınması ve buna göre haftalık fazla çalışma süresinin belirlenmesi gerektiği ilke olarak kabul edilmektedir (Dairemizin 2017/24855 E., 2017/21917 E., 2016/29576 E. sayılı kararları).

Somut olayda davacının fiili çalışması haftada 5 gün 08.00-18.00 saatleri arasında olup, ara dinlenme süresinin mahsubundan sonra haftalık çalışma süresi 45 saat olmaktadır. İcap nöbeti yönünden ise, nöbette geçen süre haftada 5 gün 18.00- 08.00 saatleri arasında günde 14 saat, diğer 2 gün 08.00-08.00 saatleri arasında günde 24 saattir. Buna göre ayda bir haftada nöbette geçen süre toplamı (14x5+24+24=) 118 saat olup, bu sürenin sekizde birinin haftalık çalışma süresine dahil edilmesi ve buna göre davacının fazla çalışma süresinin belirlenmesi gerekmektedir.

Somut olayda davacının haftalık fazla çalışma süresinin (45 +118/8 = 59,75 – 45=) 14,75 saat olduğu anlaşılmakta olup, mahkemece icap nöbeti ile ilgili açıklanan ilke ve esaslar gözetilmeden davacının haftada 21 saat fazla çalışma yaptığının kabulü hatalıdır. Temyiz edilen kararın açıklanan sebeplerle bozulması gerekmiştir.

YARGITAY 22. Hukuk Dairesi Esas No: 2017/30537 Karar No: 2020/7534

İlgili Yargıtay kararına istinaden; işçinin, işyeri dışında icap nöbetinde aktif olarak çalışmadan geçirdiği zamanın çalışma süresine dahil edilmesi durumunda bu zaman diliminin 1/8’inin çalışma süresine dahil edilmesi gerektiği kabul edilmiştir. İşçi icap nöbetlerini ispat edebiliyor ancak bu nöbetler sırasındaki aktif çalışmalarını ispat edemiyor ise bu durumda nöbette geçen zamanın 1/8’i hesaplanarak çalışma süresine eklenmelidir.

İŞÇİNİN İCAP NÖBETİNDE ÇALIŞMAYA ÇAĞRI HALİNDE ÇALIŞMA SÜRESİ HESABI

İşçinin icap nöbetinde çalışmaya çağırılması durumunda yolda geçen sürenin ve fiili çalışma süresinin, normal çalışma süresine eklenmesi bunun haricinde nöbette geçirilen sürenin 1/8’inin hesaplanması gerekmektedir. 

Konuya ilişkin Y. 9. HD Yargıtay kararında;

24 saat evinde icap nöbetinde bulunan bir çalışanın, bu sürede işverenden gelen çağrı üzerine 8 saat işyerine gelip çalışması durumunda, bu 8 saat ve evde geçirdiği 16 saatin 1/8’i olan 2 saat dikkate alınarak işçinin çağrıya hazır hâlde çalıştığı sürenin 10 saatinin çalışma süresi olarak kabul edilmesi gerektiği sonucuna ulaşmaktayız. Bu 10 saatlik süre, işçinin çalışma süresine eklendiğinde, haftalık 45 saati aşan bir süre ortaya çıkarsa bu sürenin fazla çalışma süresi olduğunun kabulü gerekir. Belirtmek gerekir ki, işveren icap nöbetinde işçiyi ihtiyaç duyduğu her an, işe çağırabileceği için, her bir çağırmada yolda ve işyerinde geçen süreler tespit edilip bu sürelerin toplamı fiili çalışma süresi olarak kabul edilmelidir. Bu süreler, icap nöbeti süresinden düşüldükten sonra kalan sürenin 1/8’i ayrıca çalışma süresi olarak değerlendirilmelidir.

Yargıtay 9. Hukuk Dairesi Kararı E. 2016/22112, K. 2020/8240

Ayrıca Konuya ilişkin başka Y. 9. HD Yargıtay kararında;

Somut uyuşmazlıkta, davalı işyerinde uzman hekim olarak görev yapan davacı, çalıştığı sürede günlük 4-5 saatin üzerinde fazla çalıştığı, ayrıca 2013 yılının Aralık ayından 2016 yılının Nisan ayına kadar her ay bir hafta icap nöbeti tutturulduğu, ancak karşılıklarının ödenmediğini iddia ederek fazla çalışma ücret alacağını talep etmiş, yargılamanın 1 nolu celsesinde de davacı asil aynen “2013 yılından 2016 Nisan'a kadar hep aynı maaşı aldım, altı doktor altı haftada bir icap nöbeti tutardık, pazartesiden pazartesiye 7/24 hazır bulunurduk, icap nöbetlerinin karşılığını alamadık.” yönünde açıklama yapmıştır. Dosya içeriğine ve bilhassa davacı asilin kendisini bağlayıcı açıklamalarına göre; davacının altı haftada bir nöbet esası ile dönüşümlü olarak bir hafta 7/24 icap nöbeti tuttuğu ispatlanmıştır. Nitekim davacının icap nöbeti tuttuğu olgusu Mahkemenin de kabulündedir. Öte yandan; dosya kapsamındaki belgelere göre, davacının icap nöbeti tuttuğunda kaç kez göreve geldiği ve görevin kaç saat sürdüğü net olarak tespit edilememekte olup fiili olarak davacının nöbetlerde iş başında geçirdiği sürenin belirlenmesi ve buna bağlı olarak haftalık ne kadar fazla mesai yaptığının tespiti mümkün gözükmemektedir. Ayrıca davacının icap nöbeti sırasında işyerinde olmadığı evinde veya tercih ettiği başka bir yerde zamanını geçirdiği, çağrılması durumunda göreve gittiği dolayısıyla çağrılmadığı zamanlarda imkânı ölçüsünde serbest hareket edebildiği anlaşılmaktadır. Ancak yapılan işin niteliği gereği icap nöbeti esnasında sadece çağrılma durumunda işyerine gidiliyor olunsa da geri kalan zamanı işçinin tamamen özgür hareket ederek geçirmesi de beklenemez. Zira işçi çağrılmaya hazır olarak beklemektedir ve işverence çağrıldığında makul bir süre içerisinde görevi başında olmak zorundadır. Bu anlamda işçi icap nöbeti esnasında şehir dışına çıkamaz veya işyerine uzak bir yere gidemez. Ne var ki; ihtiyaç duyulduğunda işyerine gidilmek zorunda olması icap nöbetinde geçen tüm sürenin çalışma süresinden sayılmasını gerektirmez. Davacının nöbet sırasında işyerine giderek gerçekleştirdiği çalışma sebebiyle geçen süre, çalışma süresinden sayılacaktır. İşyerine gitmesini gerektirecek bir durumun ortaya çıkmaması durumunda ise, uygun bir sürenin çalışma süresinden sayılması hakkaniyet gereğidir.

Tüm bu hususlar dikkate alınarak yerleşik hale gelen içtihatlar ile icap nöbetinde fiilen daha fazla çalışıldığı kanıtlanmadığı takdirde, icap nöbetinde geçen sürenin 1/8’nin çalışma süresinden sayılması gerektiği sonucuna varılmıştır. Şüphesiz davacı tarafından kanıtlanan fiili çalışma süresi daha fazla ise bu süre haftalık çalışma süresine eklenecektir. (Örneğin, (Kapatılan) 22 HD.’nin 2017/24855 esas, 2017/21917 esas, 2016/29576 esas ve 2017/30537 sayılı kararları).

Bu durumda; Mahkemenin “davacının icap nöbetinde işyerinde beklemediği, sorun olduğunda çağrıldığı, sorun çözüldükten sonra yeniden işyerinden ayrıldığının anlaşıldığı, davacının normal mesaisinin bitiminden sonra tuttuğu icap nöbetinde normal mesai saatlerindeki gibi çalışmadığı, davacının icap nöbetlerinde çağırıldığında fiili olarak ne kadar süre icap ettiğinin dosya içeriğinden anlaşılamadığı, bu durumda davacı yanın icap nöbetlerinde hafta içi ve normal hafta sonu nöbetlerinde her an göreve hazır bekleyerek geçen süreler için fazla mesai” talebinin yerinde olmadığı gerekçesi, yukarıda değinilen Dairemiz uygulamasına göre yerinde değildir.

Açıklanan tüm bu nedenlerle; Mahkemece Dairemiz yerleşik içtihatlarına aykırı olarak yerinde olmayan gerekçelerle, icap nöbetinin fazla çalışma kapsamında değerlendirilmeden sonuca gidilmesi bozmayı gerektirmiştir.

YARGITAY 9. Hukuk Dairesi Esas No: 2020/4705 Karar No: 2021/2257

İCAP NÖBETİNDE FİİLEN DAHA FAZLA ÇALIŞILDIĞI KANITLANMADIĞI TAKDİRDE İCAP NÖBETİNDE GEÇEN SÜRENİN 1/8’İ ÇALIŞMA SÜRESİNDEN SAYILMALIDIR

İşçi icap nöbetinde evinde ve bulunduğu yerleşim yerinde zamanı serbestçe değerlendirebilir. İhtiyaç duyulduğunda işyerine girmek zorunda olması icap nöbetinde geçen tüm sürenin çalışma süresinden sayılmasını gerektirmez. İşçinin nöbet sırasında işyerine giderek gerçekleştirdiği çalışma nedeniyle geçen süre, çalışma süresinden sayılacaktır. İşyerine gitmesini gerektirecek bir durumun ortaya çıkmaması durumunda ise, uygun bir sürenin çalışma süresinden sayılması hakkaniyet gereğidir. Zira işçi her ne kadar serbestçe kullanabileceği bir zamana sahip ise de işyerine gitmek için her an hazır durumda olması gerekmektedir. Tüm bu hususlar dikkate alınarak icap nöbetinde fiilen daha fazla çalışıldığı kanıtlanmadığı takdirde, icap nöbetinde geçen sürenin 1/8’i çalışma süresinden sayılmalıdır.

Konuya ilişkin Y. 9. HD Yargıtay kararında;

Somut uyuşmazlıkta ise davacı; haftanın 5 günü 08.30-18.00 saatleri, cumartesi günü 08.30-17.00 saatleri arasında çalıştığını, haftanın 7 günüde 2'şer saat icapçı olduğunu iddia etmiş; davacı tanıklarından İ.G.; davacının hafta içi 08.00-18.00, cumartesi 08.00-15.00 saatleri arasında ve haftada en az 2-3 kez icapçı olduğunu, icap çalışmasının 1-2 saat sürebildiğini, icapçı olduğunda hasta geldiği zaman Hastaneye çağrıldığını; E.T. ise davacının hafta içi 08.00-18.00, cumartesi 08.00-15.00 saatleri arasında ve haftada en az 3-4 kez icapçı olduğunu, gelen hastaya bağlı olarak icap çalışmasının 1-2 saat sürebildiğini, icapçı olduğunda hasta geldiği zaman Hastaneye çağrıldığını beyan etmiştir. Hükme esas alınan bilirkişi raporunda davacının haftanın 3 günü 08.30-19.30, 2 günü 08.30-18.00 ve cumartesi günleri de 08.30-15.00 saatleri arasında çalıştığı kabul edilmiştir. Buna göre davacının haftanın 3 günü 1,5 saat icap nöbeti tuttuğunun kabulü ile fazla çalışma alacağı hesaplanmıştır. Şu hâlde yukarıda açıklanan ilke doğrultusunda değerlendirme yapıldığında; icap nöbetinde geçen sürenin 1/8'inin çalışma süresinden sayılması gerektiğinin düşünülmemesi hatalı olmuştur.

YARGITAY 9. Hukuk Dairesi Esas No: 2023/18311 Karar No: 2024/1589 Karar Tarihi: 06-02-2024

Ayrıca Konuya ilişkin başka Y. 9. HD Yargıtay kararında;

Somut uyuşmazlıkta, davalı işyerinde uzman hekim olarak görev yapan davacı, çalıştığı sürede günlük 4-5 saatin üzerinde fazla çalıştığı, ayrıca 2013 yılının Aralık ayından 2016 yılının Nisan ayına kadar her ay bir hafta icap nöbeti tutturulduğu, ancak karşılıklarının ödenmediğini iddia ederek fazla çalışma ücret alacağını talep etmiş, yargılamanın 1 nolu celsesinde de davacı asil aynen “2013 yılından 2016 Nisan'a kadar hep aynı maaşı aldım, altı doktor altı haftada bir icap nöbeti tutardık, pazartesiden pazartesiye 7/24 hazır bulunurduk, icap nöbetlerinin karşılığını alamadık.” yönünde açıklama yapmıştır. Dosya içeriğine ve bilhassa davacı asilin kendisini bağlayıcı açıklamalarına göre; davacının altı haftada bir nöbet esası ile dönüşümlü olarak bir hafta 7/24 icap nöbeti tuttuğu ispatlanmıştır. Nitekim davacının icap nöbeti tuttuğu olgusu Mahkemenin de kabulündedir. Öte yandan; dosya kapsamındaki belgelere göre, davacının icap nöbeti tuttuğunda kaç kez göreve geldiği ve görevin kaç saat sürdüğü net olarak tespit edilememekte olup fiili olarak davacının nöbetlerde iş başında geçirdiği sürenin belirlenmesi ve buna bağlı olarak haftalık ne kadar fazla mesai yaptığının tespiti mümkün gözükmemektedir. Ayrıca davacının icap nöbeti sırasında işyerinde olmadığı evinde veya tercih ettiği başka bir yerde zamanını geçirdiği, çağrılması durumunda göreve gittiği dolayısıyla çağrılmadığı zamanlarda imkânı ölçüsünde serbest hareket edebildiği anlaşılmaktadır. Ancak yapılan işin niteliği gereği icap nöbeti esnasında sadece çağrılma durumunda işyerine gidiliyor olunsa da geri kalan zamanı işçinin tamamen özgür hareket ederek geçirmesi de beklenemez. Zira işçi çağrılmaya hazır olarak beklemektedir ve işverence çağrıldığında makul bir süre içerisinde görevi başında olmak zorundadır. Bu anlamda işçi icap nöbeti esnasında şehir dışına çıkamaz veya işyerine uzak bir yere gidemez. Ne var ki; ihtiyaç duyulduğunda işyerine gidilmek zorunda olması icap nöbetinde geçen tüm sürenin çalışma süresinden sayılmasını gerektirmez. Davacının nöbet sırasında işyerine giderek gerçekleştirdiği çalışma sebebiyle geçen süre, çalışma süresinden sayılacaktır. İşyerine gitmesini gerektirecek bir durumun ortaya çıkmaması durumunda ise, uygun bir sürenin çalışma süresinden sayılması hakkaniyet gereğidir.

Tüm bu hususlar dikkate alınarak yerleşik hale gelen içtihatlar ile icap nöbetinde fiilen daha fazla çalışıldığı kanıtlanmadığı takdirde, icap nöbetinde geçen sürenin 1/8’nin çalışma süresinden sayılması gerektiği sonucuna varılmıştır. Şüphesiz davacı tarafından kanıtlanan fiili çalışma süresi daha fazla ise bu süre haftalık çalışma süresine eklenecektir. (Örneğin, (Kapatılan) 22 HD.’nin 2017/24855 esas, 2017/21917 esas, 2016/29576 esas ve 2017/30537 sayılı kararları).

Bu durumda; Mahkemenin “davacının icap nöbetinde işyerinde beklemediği, sorun olduğunda çağrıldığı, sorun çözüldükten sonra yeniden işyerinden ayrıldığının anlaşıldığı, davacının normal mesaisinin bitiminden sonra tuttuğu icap nöbetinde normal mesai saatlerindeki gibi çalışmadığı, davacının icap nöbetlerinde çağırıldığında fiili olarak ne kadar süre icap ettiğinin dosya içeriğinden anlaşılamadığı, bu durumda davacı yanın icap nöbetlerinde hafta içi ve normal hafta sonu nöbetlerinde her an göreve hazır bekleyerek geçen süreler için fazla mesai” talebinin yerinde olmadığı gerekçesi, yukarıda değinilen Dairemiz uygulamasına göre yerinde değildir.

Açıklanan tüm bu nedenlerle; Mahkemece Dairemiz yerleşik içtihatlarına aykırı olarak yerinde olmayan gerekçelerle, icap nöbetinin fazla çalışma kapsamında değerlendirilmeden sonuca gidilmesi bozmayı gerektirmiştir.

YARGITAY 9. Hukuk Dairesi Esas No: 2020/4705 Karar No: 2021/2257 Karar Tarihi: 26.01.2021

SONUÇ OLARAK

İşçi icap nöbetinde evinde ve bulunduğu yerleşim yerinde zamanı serbestçe değerlendirebilir. İhtiyaç duyulduğunda işyerine girmek zorunda olması icap nöbetinde geçen tüm sürenin çalışma süresinden sayılmasını gerektirmez. İşçinin nöbet sırasında işyerine giderek gerçekleştirdiği çalışma nedeniyle geçen süre, çalışma süresinden sayılacaktır. İşyerine gitmesini gerektirecek bir durumun ortaya çıkmaması durumunda ise, uygun bir sürenin çalışma süresinden sayılması hakkaniyet gereğidir. Zira işçi her ne kadar serbestçe kullanabileceği bir zamana sahip ise de işyerine gitmek için her an hazır durumda olması gerekmektedir. Tüm bu hususlar dikkate alınarak icap nöbetinde fiilen daha fazla çalışıldığı kanıtlanmadığı takdirde, icap nöbetinde geçen sürenin 1/8’i çalışma süresinden sayılmalıdır.

İşçinin icap nöbetinde çalışmaya çağırılması durumunda yolda geçen sürenin ve fiili çalışma süresinin, normal çalışma süresine eklenmesi bunun haricinde nöbette geçirilen sürenin 1/8’inin hesaplanması gerekmektedir. 

15.10.2024

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> YIL SONU KAMPANYASI: Muhasebecilere Özel Web Sitesi 1.249 TL yerine 999 TL + KDV
     Ayrıntılar için tıklayın.

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.