Musa Albayrak
Sosyal Güvenlik Denetmeni
albayrak_musa@hotmail.com

Kayıt Dışı Sigortalı Tespiti Halinde İşverene Uygulanacak Yaptırımlar

Ekonomimizdeki temel sorunlardan bir tanesi olan kayıt dışı istihdam, kişinin aktif olarak bir işyerinde çalışmakla birlikte çalışmalarının gün ve ücret olarak ilgili kamu kurum ve kuruluşlarına bildirilmemesi olarak tanımlanabilir. Bu durum hem vergi hem de sosyal güvenlik primleri açısından ekonomide bir kayba neden olmaktadır. Bu yazımızda Sosyal Güvenlik bakımından ortaya çıkan kayıplar ve bunların tespit edilmesi halinde işverenin karşılaşacağı idari yaptırımlar hakkında bilgi verilecektir.

Çalışanın hizmetlerinin hiç bildirilmemesi kayıt dışılık olarak tanımlansa da hizmetlerinin eksik bildirilmesi de kayıt dışı istihdam olarak değerlendirilebilir. 

Örneğin; İşçi (A), işyerinde fiili olarak çalışmasına rağmen Sosyal Güvenlik Kurumuna herhangi bir bildirim yapılmamıştır. İşçinin brüt ücreti üzerinden kesilmesi gereken sigorta prim tutarının da 1500 TL olduğunu düşünelim. Yani bu durum, Sosyal Güvenlik Kurumuna her ay ödenmesi gereken 1500 TL’ nin ödenmemesi anlamına gelmektedir. 

Aynı şekilde işçi, işyerinde 30 gün çalışıyor fakat Kuruma 15 gün üzerinden bildirim yapılıyor. Brüt ücreti üzerinden de 750 TL prim ödeniyor. Bu durumda da ödenmesi gereken 1500 TL’ nin yarısı ödenmemiş oluyor ve işçinin bildirimi yapılmış olsa da 15 gün kayıt dışı çalışıyor. 

Kayıt Dışı İstihdamın Nedenleri ve Sonuçları

-İşverenin ödeyeceği vergi ve primler nedeniyle işçisini bildirmemesi,  

-İşsiz kalan ve iş bulamayan bireylerin kayıt dışı çalışmaya mecbur kalması ve haklarını aramaktan vazgeçmeleri,

-Daha yüksek ücret almak isteyen çalışanların kayıt dışı çalışmayı istemesi, kayıt dışı istihdama sebep olan bazı unsurlardır. 

Kayıt dışı istihdam her ülkenin temel ekonomik sorunlarından birisidir. İşsizliği kısa dönemde azalttığı, bazı kesimlere gelir fırsatı sağladığı düşünülse de hem işçi hem de ülke ekonomisi açısından uzun dönemde olumsuz etkileri daha fazladır.  

Kayıt dışı çalışan bir işçinin yararlanamayacağı haklar 

-Kayıt dışı çalışan işçinin bu günleri emeklilik hesabında dikkate alınmaz.

-Herhangi bir hastalık, iş kazası ve meslek hastalığı durumunda kendisine işgöremezlik ödeneği ödenmez, sürekli işgöremezlik geliri bağlanmaz.

-Yıllık izin ve ücreti, haftalık izin imkanlarından yararlanamaz.

-İşten çıkarıldığı durumlarda kıdem ve ihbar tazminatı talep edemez.

-İşsizlik ödeneği alamaz.

-İşveren istediği zaman işten çıkarabilir. İşe iade davası açamaz.

-Sağlıktan yararlanmaları için GSS primlerini kendileri ödemek zorundadır.

-Ölüm halinde geride kalan aile bireylerine (hak sahiplerine) gelir ve aylık bağlanmaz.

Görüldüğü gibi kayıt dışı çalışan işçi kısa vadede iş bulmuş ve biraz daha fazla ücretle çalışıyor olsa dahi uzun vadede çok büyük kayıplar yaşamaktadır.

 Diğer Olumsuz Sonuçları

* Ödenmeyen vergi ve primler nedeniyle kamu gelirlerinin azalması,

* Aynı sektörde faaliyet gösteren diğer işletmelere karşı haksız rekabete yol açması, 

* Ülke ekonomisinde kaynak dağılımını bozması, kayıt dışı istihdamın olumsuz sonuçları arasında değerlendirilebilir.

Ülkemizde, kayıt dışı istihdam oranı her geçen gün azalsa da hala azımsanmayacak seviyelerdedir. 2020 yılı itibariyle %30 seviyesine kadar gerileyen kayıt dışı istihdam oranı, 2021 yılı ile birlikte bu seviyelerin de altına inmiştir. 

İşyerinde Kayıt Dışı Tespiti Halinde SGK Tarafından Uygulanacak İdari Yaptırımlar Nelerdir?

İşyerinde çalıştığı halde kamu kurumlarına bildirilmeyen bir işçinin, işyerinde yapılan denetimler veya başka bir yolla tespit edilmesi durumunda, işçiye sadece 1 gün hizmet verilecek olsa bile;

-İşe giriş bildirgesi düzenlememe,

-İşverenin Kuruma verdiği aylık bildirgelerin geçerli sayılmaması,

-Asıl/Ek Bildirge düzenlemek zorunda kalmaları,

-Yasal defter ve ücret bordrolarının geçersiz sayılması,

-İş kazası durumunda bütün sorumluluğun işverene yüklenebilmesi

gibi nedenlerle ağır yaptırımlarla karşı karşıya kalınabilecektir. Ayrıca sigortasız yani kayıt dışı çalışan adına ödenmesi gereken primler de işverenden gecikme zammı ile birlikte tahsil edilecektir. Bunlar, sigortalıya sadece bir gün için hizmet kazandırılması durumunda uygulanacak idari yaptırımlardır.    Kayıt dışı çalışan işçinin geçmişe yönelik hizmet tespiti durumunda da aynı yaptırımlarla karşılaşılacak ve bu durumda; bildirgeler, yasal defterler ve ücret bordroları için uygulanacak idari para cezası hükümleri tespit yapılan her ay için uygulanacaktır. 

Örnek; “ABC Ltd. Şti.” unvanlı işyerinde 15.04.2021 tarihinde yapılan denetimde bir işçinin kayıt dışı çalıştığı görülmüştür. İşçi ve diğer çalışanlar ile yapılan görüşmeler neticesinde işçinin 05.01.2021 tarihinden itibaren çalıştığı beyanları alınmıştır. Diğer belgeler ile de işçinin çalışmaya başladığı tarihin 05.01.2021 olduğu tespit edilmiştir.

Buna göre işverene işçinin 05.01.2021 tarihli işe giriş bildirgesinin verilmemesi nedeniyle 2 asgari ücret,

Ocak, Şubat, Mart bildirgelerinde işçinin primlerinin olmaması nedeniyle her ay için 1 asgari ücret, (MPHB)

Yevmiye defterinde sigortasız çalışan işçinin ücretleri bulunmadığından Ocak, Şubat ve Mart aylarının her biri için yarım asgari ücret,

Ücret bordrolarında sigortasız çalışan işçinin bilgileri bulunmadığından Ocak, Şubat ve Mart aylarının her biri için yarım asgari ücret,

olmak üzere toplam 6 asgari ücret idari para cezası uygulanacaktır. Örnekte verilen tutarların düşük olduğu değerlendirilmemelidir. Çünkü bunların yanında işverenin yararlandığı teşviklerin de kesilmesi söz konusu olabilecektir.

Ayrıca, İşçisini sigortasız çalıştıran işveren, o işçinin ücretini de genel olarak elden ödemektedir. Bu nedenle işveren, kayıt dışı çalıştırdığı işçisinin ücretlerini ödediğini belgelemek zorunda kalacaktır.  İşçi, sigortasız çalıştığı tespit edilen dönemlerde ücretini almadığını iddia eder ve işveren ücret ödediğini ıspatlayamazsa işçiye tekrar ücret ödeme durumunda kalabilecektir.  Bu durum işçiye ödenen ücretin SGK’ ya eksik bildirilmesi durumunda da geçerli olacaktır. 

Kısacası, çalıştırılan işçiler için ödenecek olan vergi ve sigorta primleri, işverenler açısından külfet gibi görünse de yaptırımlar daha büyük maliyete yol açabilmektedir. 

Yazımız sadece Sosyal Güvenlik yönünden ele alınmıştır. İşverenlerin, vergi ve İşkur boyutlarını da düşünerek hareket etmeleri faydalı olacaktır.

16.04.2021

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> YIL SONU KAMPANYASI: Muhasebecilere Özel Web Sitesi 1.249 TL yerine 999 TL + KDV
     Ayrıntılar için tıklayın.

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.