Musa Albayrak
Sosyal Güvenlik Denetmeni
albayrak_musa@hotmail.com

İş Kazası ve Çoğu İşverenin Bilmediği (Unuttuğu) Yükümlülükleri Nelerdir?

İş kazaları büyük küçük her işletmede karşılaşılabilecek istenmeyen olaylardan bir tanesidir. Bütün işçiler işlerini yaparken dikkatli ve özenli davranmak zorundadır. İşyerinde alınan kurallara ve talimatlara uyarak bu tür vakaların en aza indirilmesini sağlamak çalışanın öncelikli görevi olmalıdır. Çalışanlar, iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili aldıkları eğitim ve işverenin bu konudaki talimatları doğrultusunda, kendilerinin ve hareketlerinden veya yaptıkları işten etkilenen diğer çalışanların sağlık ve güvenliklerini tehlikeye düşürmemekle yükümlüdür. Aksi halde ciddi sonuçlar ile karşılaşılmaktadır.

Peki iş kazasının mevzuattaki yeri nedir? Hangi durumlar iş kazası sayılmaktadır?

İş kazası 5510 sayılı Kanunun 13. maddesinde;

“a) Sigortalının işyerinde bulunduğu sırada, 

b) İşveren tarafından yürütülmekte olan iş nedeniyle, sigortalı kendi adına ve hesabına bağımsız çalışıyorsa yürütmekte olduğu iş nedeniyle, 

c) Bir işverene bağlı olarak çalışan sigortalının, görevli olarak işyeri dışında başka bir yere gönderilmesi nedeniyle asıl işini yapmaksızın geçen zamanlarda, 

d) Bu Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamındaki emziren kadın sigortalının, iş mevzuatı gereğince çocuğuna süt vermek için ayrılan zamanlarda, 

e) Sigortalıların, işverence sağlanan bir taşıtla işin yapıldığı yere gidiş gelişi sırasında, meydana gelen ve sigortalıyı hemen veya sonradan bedenen ya da ruhen engelli hâle getiren olaydır.” şeklinde tanımlanmıştır. 

 Bir olayın iş kazası sayılabilmesi için bu unsurlardan bir tanesinin gerçekleşmiş olması gerekmektedir. 

Örneğin; 

İşçinin, işyerinde çalışma arkadaşıyla veya müşteriyle tartışıp kapıya yumruk atması sonucu elinin kırılması olayı iş kazasıdır.

İşverenin talimatıyla işyeri dışında görevlendirilen işçiye araba çarpması sonucu yaralanması iş kazasıdır. Bu örnekleri çoğaltmak mümkündür.

5510 Sayılı Kanunda ve Alt Mevzuatlarda iş Kazalarında İşverenin Sorumlulukları Düzenlenmiştir. Buna göre;

İşveren, çalışanların işle ilgili sağlık ve güvenliğini sağlamakla yükümlü olup bu çerçevede;

a) Mesleki risklerin önlenmesi, eğitim ve bilgi verilmesi dahil her türlü tedbirin alınması, organizasyonun yapılması, gerekli araç ve gereçlerin sağlanması, sağlık ve güvenlik tedbirlerinin değişen şartlara uygun hale getirilmesi ve mevcut durumun iyileştirilmesi için çalışmalar yapar.

b) İşyerinde alınan iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerine uyulup uyulmadığını izler, denetler ve uygunsuzlukların giderilmesini sağlar. 

c) Risk değerlendirmesi yapar veya yaptırır. 

ç) Çalışana görev verirken, çalışanın sağlık ve güvenlik yönünden işe uygunluğunu göz önüne alır. 

d) Yeterli bilgi ve talimat verilenler dışındaki çalışanların hayati ve özel tehlike bulunan yerlere girmemesi için gerekli tedbirleri alır. 

İş kazasının Sosyal Güvenlik Kurumuna bildirimi ile ilgili 5510 sayılı Kanunun 13. maddesinde;

“İş kazasının 4 üncü maddenin birinci fıkrasının; 

a) (a) bendi ile 5 inci madde kapsamında bulunan sigortalılar bakımından bunları çalıştıran işveren tarafından, o yer yetkili kolluk kuvvetlerine derhal ve Kuruma da en geç kazadan sonraki üç işgünü içinde, 

b) (b) bendi kapsamında bulunan sigortalı bakımından kendisi tarafından, bir ayı geçmemek şartıyla rahatsızlığının bildirim yapmaya engel olmadığı günden sonra üç işgünü içinde, 

iş kazası ve meslek hastalığı bildirgesi ile doğrudan ya da taahhütlü posta ile Kuruma bildirilmesi zorunludur. Bu fıkranın (a) bendinde belirtilen süre, iş kazasının işverenin kontrolü dışındaki yerlerde meydana gelmesi halinde, iş kazasının öğrenildiği tarihten itibaren başlar.” hükümlerine yer verilmiştir.

İş kazası, işverenin kastı veya sigortalıların sağlığını koruma ve iş güvenliği mevzuatına aykırı bir hareketi sonucu meydana gelmişse, Kurumca sigortalıya veya hak sahiplerine bu Kanun gereğince yapılan veya ileride yapılması gereken ödemeler ile bağlanan gelirin başladığı tarihteki ilk peşin sermaye değeri toplamı, sigortalı veya hak sahiplerinin işverenden isteyebilecekleri tutarlarla sınırlı olmak üzere, Kurumca işverene ödettirilir. İşverenin sorumluluğunun tespitinde kaçınılmazlık ilkesi dikkate alınır.

Çalışma mevzuatında sağlık raporu alınması gerektiği belirtilen işlerde, böyle bir rapora dayanılmaksızın veya eldeki rapora aykırı olarak bünyece elverişli olmadığı işte çalıştırılan sigortalının, bu işe girmeden önce var olduğu tespit edilen veya bünyece elverişli olmadığı işte çalıştırılması sonucu meydana gelen hastalığı nedeniyle, Kurumca sigortalıya ödenen geçici iş göremezlik ödeneği işverene ödettirilir.

Bu kurallara kimi işçi ve işverenler riayet ederken, kimileri de görmezden gelebilmektedir. İlgili kanunlarda işverenin yükümlü olduğu daha birçok husus bulunmaktadır. Fakat bu yükümlülükler hakkında işverenlerin bilgi sahibi olduğu aşikardır. 

İş Kazası Geçiren Sigortalıya Kaza Günü İçin de Hizmet Bildirimi Yapılmalı mıdır?

İşte!!! işverenlerin mağdur oldukları hassas konu burasıdır. Bu husus, iş kazası incelemelerinde karşılaşılan temel problemlerden birisidir. Sebebi ise şudur: Kaza günü için hekim tarafından kazalıya rapor verilmektedir. Bu rapordan dolayı işverenler “işçiyi raporlu bildirip hem de o güne hizmet mi verilir” diye düşünebilmektedir. Bu nedenle o gün için sigortalıya hizmet bildirimi yapmamaktadır. Aslında bu tür durumlarda işverenin bilgi sahibi olması gerekse de biraz detayda kaldığı için işyeri muhasebecisinin işvereni uyarması ve o gün için bildirim yapılması konusunda bilgi vermesi gerekmektedir. 

Bir örnekle konuyu somutlaştırırsak; 

Soru: 13.04.2021 günü iş kazası geçiren sigortalı zaman kaybedilmeden hastaneye götürülmüş ve yapılan muayene sonucunda sigortalıya o gün dahil 20 gün rapor verilmiştir. Bu durumda Nisan ayı için sigortalı adına kaç gün hizmet bildirimi yapılmalıdır? 

Cevap: Burada sigortalı Nisan ayının 13. günü kaza geçirmiştir. Hekim tarafından verilen raporun başlangıç tarihi de 13.04.2021’ dir.  Bu durumda sigortalı, işyerinde 12 gün çalışmış ve 13. Gün görev başındayken kazaya maruz kalmıştır. Yani kaza günü de aslında işverenin talimatı doğrultusunda görev başındadır. İşini yaparken herhangi bir nedenle kazaya uğramıştır. Bu örnekte işçi adına 2021/Nisan ayı için Sosyal Güvenlik Kurumuna bildirilecek gün sayısı 13 olmalıdır. 17 gün ise (1) istirahat eksik gün koduyla bildirilmelidir.

Soru: 15.05.2021-17.05.2021 tarihleri arasında 3 gün ücretsiz izin alan sigortalı, 18.05.2021 tarihinde işe dönmüş ve 21.05.2021 tarihinde iş kazası geçirerek 15 gün rapor almıştır. Sigortalı adına 2021/Haziran ayında bildirilecek gün sayısı kaçtır?

Cevap: Ücretsiz izin sonrası 18.05.2021 tarihinde işe dönen işçi 21.05.2021 tarihinde kaza geçirmiş ve o gün de hizmet bildirimine hak kazanmıştır. Yani işçi ay içinde ücretsiz izin kullanmamış olsaydı adına, 21 günlük hizmet bildirimi yapılması gerekirdi. Ancak 3 gün ücretsiz izin de göz önüne alındığında 2021/Haziran ayında sigortalı adına bildirilecek gün sayısı 21-3=18 olmalıdır. Bu olayda, kaza günü verilen rapordan dolayı 17 günlük bildirim kabul edilmeyecektir.

İşverenler tarafından bilinmeyen veya unutulan kritik nokta burasıdır.  Yapılan incelemelerde kaza gününe hizmet verildiği çok nadir görülen bir durumdur. İşverenler ve işyeri muhasebe sorumluları, diğer yükümlülükler konusunda göstermiş oldukları hassasiyeti burada pek önemsememektedir. Sigortalı, kaza günü bir dakika bile çalışmış olsa; hatta göreve başlamadan işyerine girdiği anda kazaya uğrasa dahi o gün için hizmet bildirimi yapılmalıdır. 

Aksi halde sadece 5510 sayılı Kanun kapsamında hafife alınmayacak tutarlarda idari para cezasına maruz kalınması kaçınılmaz olacaktır.

Kaza Günü İçin Hizmet Verilmemesi Durumunda Uygulanacak İdari Para Cezası Ne Kadardır?

Böyle bir durumda sigortalı, işyerinde çalışmasına rağmen adına bildirim yapılmamıştır. Yani sigortalının var olan hizmetleri SGK’ ya bildirilmemiş ve primleri ödenmemiştir. Yukarıda verilen örnekte iş kazası 2021/Nisan ayında meydana gelmiştir. Yani bu dönemde ülke genelinde Muhtasar ve Prim Hizmet Beyannamesi sistemine geçildiğinden buna göre idari para cezası uygulanacaktır. 

5510 sayılı Kanunun 102. maddesinin (m/4) bendinde;

“Beyannamenin mahkeme kararı, Kurumun denetim ve kontrol ile görevlendirilmiş memurlarınca yapılan tespitler veya diğer kamu idarelerinin denetim elemanlarınca kendi mevzuatları gereğince yapacakları soruşturma, denetim ve incelemeler neticesinde ya da bankalar, döner sermayeli kuruluşlar, kamu idareleri ile kanunla kurulan kurum ve kuruluşlardan alınan bilgi ve belgelerden, hizmetleri ve kazançları Kuruma bildirilmediği veya eksik bildirildiği ya da sadece hizmetlerinin Kuruma eksik bildirildiği anlaşılan sigortalılarla ilgili olması hâlinde, beyannamenin asıl veya ek nitelikte olup olmadığı, işverence düzenlenip düzenlenmediği dikkate alınmaksızın, aylık beyannamedeki her bir işyeri için, 

a) Kamu idareleri ile 213 sayılı Vergi Usul Kanunu uyarınca bilanço esasına göre defter tutmak zorunda olanlar hakkında asgari ücretin üç katını geçmemek üzere sigortalı başına aylık asgari ücret tutarında, 

b) Diğer defterleri tutmak zorunda olanlar hakkında asgari ücretin iki katını geçmemek üzere sigortalı başına yarım asgari ücret tutarında, 

c) Defter tutmakla yükümlü olmayanlar hakkında aylık asgari ücreti geçmemek üzere sigortalı başına asgari ücretin üçte biri tutarında,

idari para cezası uygulanır.” hükmü gereği işveren hakkında, tutmakla yükümlü olduğu defter türüne göre idari para cezası uygulanacaktır.

İş kazası ve belge verme tarihinin Aylık Prim ve Hizmet Belgesi dönemine denk gelmiş olması halinde ise işverene, 5510 sayılı Kanunun 102. maddesinin c/4 bendine göre idari para cezası uygulanacaktır.

SGK’ nın denetim ve kontrol ile görevlendirilen memurları tarafından iş kazası olayı incelmelerinde asıl konu kusur paylaştırma olsa da, incelemenin bir parçası olarak işyeri kayıt ve belgeleri de incelenmekte; özellikle kazalı ve bildirimleri hakkında detaylı araştırma yapılmaktadır. İşveren bütün yükümlülüklerini yerine getirmiş olsa da kaza günü için sigortalıya hizmet bildirimi yapmadığı gerekçesiyle yaptırımlarla karşı karşıya kalabilmektedir. Bu konuya önemle dikkat edilmesi dileğiyle;

Teşekkür Ederim.

09.04.2021

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.