Murat Yerlikhan
Serbest Muhasebeci Mali Müşavir
Danışman
Kayseri Ticaret Odası
myerlik@gmail.com

Oda ve Borsalarda Temel Finansal Analiz

ÖZET

Temel finansal analiz yöntemleri, organizasyonların yapıları hakkında önemli bilgiler vermelerine karşın, oda ve borsalar tarafından pek kullanılmamaktadır. Bunda, temel finansal analiz yöntemlerinin genelde kar elde eden işletmeler tarafından yaygın olarak kullanılıyor olmasının, finansal yöntemlerin onlara özgü yöntemler olduğu anlayışını pekiştirmesinin etkili olduğu düşünülmektedir. Ayrıca; oda ve borsaları karşılaştırmaya yarayacak alt sektör ve bu sektörü etkileyen uzak çevre faktörleri verileri henüz toplanmamış ve kullanıma sunulmamıştır. Bu öncü çalışmanın oda ve borsalara yararlı olacağı düşünülmektedir.

ANAHTAR KELİMELER

Oda, Borsa, Finansal Analiz.

I.MUHASEBE

Oda ve borsalarda muhasebe, parayla ölçülebilen olayları bir sistem içerisinde kaydeder, sınıflandırır, özetler, raporlar ve yorumlar.

Muhasebe, ne kadar önemli olursa olsun parasal olmayan bir olayı kaydetmez. Ancak, olay parasalsa, çok küçük olsa bile kaydeder.

Muhasebe kayıtları oda ve borsa yöneticilerini, üyelerini, kamu otoritesini ve alacaklıları ilgilendirmektedir.

Oda ve borsalarda, her bir hesabın durumunu gösteren mizan tablosu, her ay ve yılsonlarında düzenlenir. Yılsonlarında mizandaki bilgiler, fiili durumlarla karşılaştırılarak finansal tablolara dönüştürülmektedir.

Oda ve borsalar, finansal raporlarında Bütçe ve Muhasebe Yönetmeliği’nde ana hatları ortaya konulan sistemi kullanmaktadırlar.

II.ODA VE BORSALARDA TEMEL FİNANSAL ANALİZ

Bir oda ve borsada temel finansal analiz; finansal durumu tespit etmek ve gelecek tahminlerini yapmak amacıyla finansal tablo unsurları arasında ilişki kurmak, eğilimleri belirlemek ve diğer oda/borsalarla karşılaştırmak amacıyla yapılmaktadır.

Oda ve borsalarda temel finansal analiz, finansal planlama ve denetimin ön koşuludur.

Oda ve borsalarda temel finansal analiz;

-Aktifleri kullanım durumunun öğrenilmesi, kaynak ilişkilerinin kurulması ve

-Trendlerin elde edilmesi, amacıyla yapılmaktadır.

Oda ve borsalarda iki türlü temel finansal analiz yapılmaktadır: Statik finansal analiz ve dinamik finansal analiz.

Statik analiz, cari dönemle ilgilidir. Dinamik analiz ise, cari dönem geçmiş yıllarla veya rakiplerin verileriyle karşılaştırılarak yapılmaktadır. 

Oda ve borsalarda finansal analizler yönetim, borç alınmışsa bankalar veya seçimlere hazırlanan gruplar tarafından yapılmaktadır.

Bir oda ve borsa değerlendirilirken, finansal analizle birlikte birçok dokümanın da incelenmesi gerektiği akıldan çıkarılmamalıdır.

2.1.BİLANÇO

Oda veya borsalarda bilanço, belirli bir tarihte sahip olunan varlıklar ile bu varlıkların finanse edildiği ihtiyatları ve borçları gösteren tablodur.

Bilançonun, oda veya borsa varlıklarını gösteren bölümüne aktif, kaynakları gösteren bölümüne pasif denilmektedir.

Bilançoların aktif ve pasif tarafları birbirlerine eşit olurlar.

Bilançonun aktif kısmı oda veya borsanın sahip olduklarını, diğer tarafı ise borçlarını gösterir.

Bilançonun aktifinde yer alan varlıklar, paraya dönüşme hızına göre (likidite), en çok likitten en az likit değere doğru; pasifte yer alan kaynaklar ise en kısa vadeli kaynaktan en uzun vadeli kaynağa göre sıralanır.

Bilançonun aktif ve pasif bölümlerinde, değer düzenleyici hesaplar negatif (-) olarak gösterilir.

XYZ ODASI/BORSASI BİLANÇOSU (31.12.2018)
Aktif	Pasif
DÖNEN VARLIKLAR                             -                                     DURAN VARLIKLAR                             -	KISA VADELİ BORÇLAR                        -                                 UZUN VADELİ BORÇLAR                      -                                   ÖZKAYNAKLAR                                      -
TOPLAM                                                   -	TOPLAM                                                    -

Tabloda görüldüğü gibi bilançolarda 5 ana hesap vardır. Aktif hesaplarda artışlar borç, azalışlar alacak kısmına kaydedilir. Pasif hesaplarda ise, artışlar alacak, azalışlar borç kısmına yazılır.

2.1.1.Aktif (Varlıklar)

Oda ve borsalarda tüm varlıklar aktifte sıralanır. Bunların içerisinde kısa sürede tükenen varlıklar olabileceği gibi, bina gibi yatırımlar da bulunur.

Aktifler; dönen varlıklar ve duran varlıklar olarak ikiye ayrılmaktadır. Dönen varlıklar, nakit veya 1 yıl içerisinde nakde dönüşecek değerleri, duran varlıklar ise 1 yıldan uzun süre sonra nakde çevrilmeleri beklenen veya nakde çevrilmeleri beklenilmeyen varlıklardır.

Varlık hesaplarında kayıtlı olup, yabancı para cinsinden takip edilen tutarlar, işlem bazında veya günlük olarak değerlendirilmemişse dönem sonu bilanço gününde değerlemeye tabi tutulurlar.

Dönem içerisinde alınan varlıklar, ilgili varlık hesaplarına ilave edilmektedir.

Gelecek dönemlere ait olarak önceden ödenen giderlerle cari dönemde tahakkuk eden ancak gelecek dönemde tahsil edilebilecek olan gelirler muhasebeleştirilmekte ve bilançoda gösterilmektedir.

Verilen teminat ve depozitolar da aktifte gösterilirler.

Dönen ve duran varlıkların ayrıntıları şöyledir;

A-Dönen Varlıklar

1.Hazır Değerler,

2.Faaliyet Alacakları,

3.Kuruluş Alacakları,

4.Stoklar,

5.Gelecek Aylara Ait Gider ve Gelir Tahakkukları.

B-Duran Varlıklar

1.Faaliyet Alacakları,

2.Mali Duran Varlıklar,

3.Maddi Duran Varlıklar,

4.Maddi Olmayan Duran Varlıklar.

C-Nazım Hesaplar

2.1.2.Pasif (Kaynaklar, Yükümlülükler)

Bilançonun aktifinde yer alan varlıkların nasıl finanse edildiği bilançonun pasif kısmında belirtilir.

Oda ve borçların kaynaklarının büyük bir kısmını özkaynaklar teşkil etmektedir. Yabancı kaynakların oranı düşüktür.

Üyelerin verdiği paralar ve faaliyetler sonunda oluşan gelir farkları ve dönem faaliyet geliri özkaynağı oluşturmaktadır. Oda ve borsalarda dönem sonunda gelir fazlası oluşmuşsa, bu kalem pasifte pozitif ve zarar etmişse negatif olarak aktifte gösterilir.

Yabancı kaynaklar, kısa vadeli ve uzun vadeli yabancı kaynaklar olarak ikiye ayrılmaktadır. Oda ve borsalarda uzun vadeli yabancı kaynak kullanımı düşüktür.

Gelecek dönemlere ait olarak önceden tahsil edilen hâsılat ile cari dönemde tahakkuk eden ancak gelecek dönemlerde ödenecek olan giderler tahakkuk tarihinde kayıt edilmekte ve bilançoda gösterilmektedir.

Oda ve borsa hesaplarına kayıtlı olup da, yabancı para cinsinden takip ve ödemesi yapılan tutarlar, işlem bazında veya günlük değerlendirilmemişse, değerlemeye tabi tutularak bilançoda gösterilmektedir.

Teminat veya depozito olarak alınan tutarlar, borçlar içerisinde yer alırlar.

Pasifteki hesapların ayrıntıları şöyledir;

A-Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar

1.Faaliyet Borçları,

2.Diğer Borçlar,

3.Alınan Avanslar,

4.Ödenecek Vergi ve Diğer Borçlar,

5.Gelecek Aylara Ait Gelirler ve Gider Tahakkukları.

B-Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar

-Uzun Vadeli Mali Borçlar,

-Diğer Borçlar.

C-Özkaynaklar

Özkaynaklar = Valıklar – Yabancı Kaynaklar’dır. Ayrıntısı şöyledir;

1.Net Değer / İhtiyatlar,

2.Dönem Faaliyet Sonuçları.

D-Nazım Hesaplar

Hesap tipi bilançolarda aktif solda, pasif sağda yer alır. Rapor tipi bilançoda ise, aktif üstte, pasif alttadır.

2.2.GELİR TABLOSU (GELİR-GİDER TABLOSU, KAR/ZARAR CETVELİ)

Gelir tablosu, oda/borsanın belirli bir dönemde elde ettiği tüm gelirleri, yaptığı giderleri ve bunların sonucunu gösteren mali tablodur.

Gelir Tablosu unsurları şunlardır;

-Gelirler,

-Giderler,

-Dönem Faaliyet Sonucu (+ / -)

Bilanço ile gelir tablosundaki tek ilişki, dönem kar veya zararının yılsonunda hazırlanan bilançoda gösterilmesidir.

Görüldüğü gibi, bilanço oda/borsanın bir anını, gelir tablosu 1 yıllık faaliyetini ve sonucunu göstermektedir.

III.ODA VE BORSALARDA TEMEL FİNANSAL ANALİZ TÜRLERİ

3.1.ORAN ANALİZİ

Oda ve borsaların finansal yapısı hakkında, unsurlar arasında matematiksel ilişki kurularak karar verilmesine, oran analizi denilmektedir.

Oran analizi, bir oda veya borsanın dönemleri arasında yapılabileceği gibi, benzer oda ve borsalar arasında da yapılabilir.

Oranlar, oda ve borsaların finansal verilerini özetleyen ve performansını karşılaştıran en uygun araçlardır.

Oranlar tek başlarına bir anlam ifade etmezler, önceden belirlenmiş standartlarla karşılaştırıldıklarında anlam kazanırlar.

Oran analizinde en fazla dikkat edilecek konu, karşılaştırma yapılırken aynı özelliklere sahip finansal tabloların kullanılmasıdır.

Oda veya borsanın finansal durumunu anlamak amacıyla, bazı finansal oranlarına bakmak ve bu oranları 3-5 yıllık sürelerde takip etmek gerekmektedir.

Genelde kar elde eden işletmeler için hazırlanan oranlardan, oda ve borsalar da yararlanmalıdır. Oda ve borsaların işleyişini bilenler tarafından, işletmelerde kullanılan oranlar, oda ve borsaların bünyelerine uygun hale getirilebilecektir.

Oda ve borsalarda kullanılacak oranların önemlileri aşağıda sıralanmaktadır;

a)Oda/Borsa Sabit Varlıkları – Özkaynaklar Oranı

Oda/Borsa Sabit Varlıkları – Özkaynaklar Oranı = Oda/Borsa Sabit Varlıkları / Özkaynaklar

Yukarıdaki oran, oda veya borsanın gayrimenkul ve donanım ve gibi dondurulmuş değerleri ile oda veya borsanın ihtiyatları (net değeri) arasındaki ilişkiyi göstermektedir.

Sabit varlıklar tutarı, toplam sabit varlıklardan birikmiş amortisman tutarının düşülmesi ile bulunan tutardır.

Oran, 1’e yakın olabilmektedir.

Satın alma yerine kiralama yapan oda veya borsalarda oran düşük çıkacaktır.

Örnek: Oda veya borsanın sabit kıymetleri 7.500.000 lira ve özkaynakları 10.000.000 liradır.

Oda/Borsa Sabit Varlıkları – Özkaynak Oranı’nı hesaplayınız?

Oda/Borsa Sabit Varlıkları – Özkaynak Oranı = 7.500.000 / 10.000.000 = 0.75, yani yüzde 75’tir.

b)Aktifler – Özkaynaklar

Aktifler - Özkaynaklar = Aktifler / Özkaynaklar

Oran, oda veya borsanın borçlanma yoluyla aktiflerini finanse edebilme becerisini gösterir. Bu durum genelde, idare binası inşaatı yapılırken ortaya çıkabilmektedir.

Örnek: Bir oda/borsanın aktiflerinin toplam değeri 6.000.000 lira ve özkaynakları 5.270.000 lira ise, oran 1.14 yani yüzde 114’tür. Görüldüğü gibi, oda/borsa aktiflerinin toplam değeri, oda/borsa özkaynaklarının biraz üzerindedir.

c)Dönem Olumlu Faaliyet Sonucu – Özkaynaklar

Dönem Olumlu Faaliyet Sonucu – Özkaynaklar = Dönem Olumlu Faaliyet Sonucu / Özkaynaklar

Oranın yüzde 10’un üzerinde olması normal kabul edilmektedir, ancak yükseği daha iyi olacaktır. Bir liralık özkaynağa karşılık dönem sonunda ne kadar dönem karı elde edildiğini gösteren orandır.

Örnek: Oda/Borsanın dönem sonu faaliyet sonucu 5.000.000 lira ve özkaynakları 30.000.000 lira ise Dönem Olumlu Faaliyet Sonucu – Özkaynak Oranı 0.17 yani yüzde 17 olacaktır.

ç)Çalışan Başına Gelir Oranı

Çalışan Başına Gelir Oranı = Dönemin Ortalama Çalışan Maliyeti / Dönem Olumlu Faaliyet Sonucu

Kişi başına kar oranı da denilmektedir.

Örnek 1: Oda/Borsa dönem olumlu faaliyet Sonucu 5.000.000 lira ve dönemin ortalama çalışan maliyeti 75.000 liraysa, Çalışan Başına Gelir Oranı= 75.000 / 5.000.000 = 0.015, yüzde 1.5’tir. Her 1 liralık olumlu faaliyet sonucu elde etmek için çalışan maliyeti 1.5 liradır.

d)Üye Başına Olumlu Faaliyet Sonucu Oranı

Üye Başına Olumlu Faaliyet Sonucu Oranı = Dönem Olumlu Faaliyet Sonucu / Aktif Üye Sayısı

Oranlama sonucu ne kadar yüksekse, oda ve borsanın durumu o kadar iyi demektir. Faaliyette bulunan Oda veya Borsaların ortalama oran sonucu kıstas olarak kullanılabilir.  

Örnek: Oda/Borsa Dönem Olumlu Faaliyet Sonucu 5.000.000 lira ve aktif üye sayısı 12.000 ise Üye Başına Olumlu Faaliyet Sonucu Oranı nedir?

Üye Başına Olumlu Faaliyet Sonucu Oranı = 5.000.000 / 12.000 = 417.- liradır.

3.2.KARŞILAŞTIRMALI FİNANSAL TABLOLAR

Finansal analizde, oranlarla birlikte kullanılan bir başka teknik de, karşılaştırmalı finansal tablolardır.

Karşılaştırmalı tablolar, oda/borsanın birden fazla dönemine ait bilanço ve gelir tablolarının kendi aralarında karşılaştırılmasıyla oluşturulmaktadır.

Karşılaştırmalı tablolarda bir dönemin diğer bir döneme göre artış ve azalış biçimindeki değişmeleri bir kolonda, değişim yüzdeleri başka bir kolonda gösterilmektedir.

Karşılaştırma yapılacak tablo sayısı 2’den fazla olduğunda, artış veya azalışın hangi dönem esas alınarak yapılacağı sorusu, dalgalanmanın olmadığı normal bir dönemin baz alınmasıyla cevaplanır.

Enflasyonun yüksek olduğu dönemlerde, tablolar gerçeği yansıtmayabilirler.

Tablolardaki artış ve azalışlardaki değişmelerin sebebi ayrıca araştırılmalıdır.

3.2.1.Dikey Yüzdeler Yöntemi

Dikey yüzdeler yönteminde, finansal tabloda yer alan kalem aynı tabloda bulunan belirli bir toplama veya genel toplama (bilançoda aktif büyüklüğü, gelir tablosunda toplan net satışlar) oranlanmakta ve kalemin toplam içindeki oranı hesaplanmaktadır.

Bilanço toplamı veya gelir tablosunda aktifler toplamı 100 kabul edilerek kalemlerin oranı hesaplanır.

Dikey analizde, oda veya borsaların bir dönemlik finansal tablosu analiz edilir.

DİKEY ANALİZ
XYZ ODA/BORSASININ DİKEY ANALİZİ (31.12.2013 – 31.12.2014, TL)
Bilanço Kalemleri	2013	2014	2013 (%)	2014 (%)
Dönen Varlıklar	750.000.-	820.000.-	53.57	52.07
Maddi Duran Varlıklar	400.000.-	404.000.-	28.57	25.65
Maddi Olmayan Duran Varlıklar	250.000.-	351.000.-	17.86	22.28
Toplan Aktif	1.400.000.-	1.575.000.-	100.00	100.00
Kısa Vadeli Borçlar	700.000.-	850.000.-	50.00	53.97
Uzun Vadeli Borçlar	210.000.-	250.000.-	15.00	15.87
Özkaynaklar	490.000.-	475.000.-	35.00	30.16
Toplam Pasif	1.400.000.-	1.575.000.-	100.00	100.00

3.2.2.Eğilim Yüzdeleri (Trent Analizi / Yatay Yüzdeler) Yöntemi

Bu yöntemde, birbirini izleyen yöntemlere ait mali tablolarda yer alan kalemler, baz alınan mali tablonun kalemlerine göre gösterdiği gelişme trendi yüzdesi olarak gösterilir.

Eğilim yüzdeleri yönteminde, eğilimler aynı kalemler arasında tespit edilir.

Baz dönem, normal ve olağanüstü etkilerin olmadığı bir dönem olmalıdır. Uzun dönemlere bakılarak karar verilmelidir.

EĞİLİM YÜZDELERİ ANALİZİ
XYZ ODA/BORSASININ EĞİLİM YÜZDELERİ ANALİZİ (31.12.2013 -31.12.2014, TL)
Bilanço Kalemleri	2013	2014	2013 (%)	2014 (%)
Dönen Varlıklar	750.000.-	820.000.-	100.00	109.3
Maddi Duran Varlıklar	400.000.-	404.000.-	100.00	101.0
Maddi Olmayan Duran Varlıklar	250.000.-	351.000.-	100.00	140.4
Toplam Aktif	1.400.000.-	1.575.000.-	100.00	112.5
Kısa Vadeli Borçlar	700.000.-	850.000.-	100.00	121.4
Uzun Vadeli Borçlar	210.000.-	250.000.-	100.00	119.0
Özkaynaklar	490.000.-	475.000.-	100.00	96.9
Toplam Pasif	1.400.000.-	1.575.000.-	100.00	112.5

3.3.FON KAYNAK VE KULLANIM TABLOSU

Fon, oda/borsanın tüm finansal imkânlarını ifade eder. Fon; hazır değerleri ifade eder, diyebiliriz.

Fon kaynak ve kullanım tablosu, oda/borsanın bir dönem içerisinde sağladığı fonları ve bu fonları kullandığı yerleri gösterir. Mecliste yapılacak mizan görüşmeleri öncesi, fon kaynak ve kullanım tablosu hazırlanarak bir aylık dönemde sağlanan fonların ve fonların kullanıldığı yerleri gösterilmesi uygun olacaktır.

Fon kaynakları, fon kullanımına eşittir.

Fon kaynak ve kullanım tablosu, dönem başı ve sonu bilançolarının karşılaştırılmasıyla düzenlenir. Fon kaynak ve kullanım tablosu geçmiş bilançolar esas alınarak yapılabileceği gibi, mizanlar dönem bilançosuna dönüştürülerek veya proforma tablolara dayanılarak da yapılabilir.

Fon kaynak ve kullanım tablosu oda/borsa yöneticilerine, seçimlere gireceklere ve kreditörlere yardımcı olmaktadır.

 

XYZ ODA/BORSASI FON KAYNAK VE KULLANIM TABLOSU (TL)
	Fon Kullanımı	Fon Kaynakları
Net Gelir		1.200.000.-
Amortisman		1.000.000.-
Çalışma Sermayesi Kalemlerinde Azalış -Kasada Azalış -Menkul Kıymet Satışı -Diğer Borçlarda Artış		500.000.- 1.000.000.-    400.000.- 1.000.000.-
TOPLAM		5.100.000.-
Çalışma Sermayesi Kalemlerinde Artış -Stoklara Yatırım -Alacaklarda Artış -Borçlarda Azalış	5.000.-        5.000.-    400.000.-
Brüt Sabit Varlık Yatırımı	4.688.000.-
Üyelere İadeler	2.000.-
TOPLAM	5.100.000.-

3.4.ENFLASYONUN FİNANSAL ANALİZE ETKİSİ

Türkiye’nin önemli sorunlarından birisi enflasyondur. Bu sebeple, organizasyonlar enflasyondan etkilenmektedirler.

Para birimi sürekli satın alma gücünü kaybettiğinden, parasal tablolar güvenirliliğini kaybederler. Bu sebeple, temel finansal analiz öncesi, oda ve borsalar finansal tablolarında enflasyon düzeltmesi yapılmalıdır.

IV.SONUÇ

Oda ve borsalarda kullanılmayan temel finansal analiz yöntemleri, büyük eksikliklere sebep olmaktadır.

Oda ve borsaların yapılarının ve faaliyetlerinin daha iyi anlaşılabilmesi, temel finansal analiz yöntemlerinin kullanılmasına bağlıdır.

KAYNAKLAR

Çepni, Elif; Ekonomik ve Finansal Göstergeler Rehberi, 7. Baskı, Seçkin Yayıncılık, Ankara, Ekim 2015

Mirze, S. Kadri; İşletmelerde Stratejik Planlama El Kitabı, Nobel Akademik Yayıncılık, Ankara, 2014

Özerol, Hakan; Finansçı Olmayanlar İçin Finans, Elma Yayınevi, Ankara, 18. Basım, 2017

Aydemir, Süleyman R;  Odalar ve Borsalar Nasıl Yönetilir? Yönetici ve Personel El Kitabı, MKB Yayınevi, Ordu, 3. Basım, Mayıs 2018

ELEKTRONİK KAYNAKLAR

Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği ile Odalar ve Borsalar Bütçe ve Muhasebe Yönetmeliği; http://www.mevzuat.gov.tr/Metin.Aspx?MevzuatKod=7.5.9413&MevzuatIliski=0&sourceXmlSearch=t%C3%BCrkiye, (Erişim Tarihi: 13.10.2018)

15.10.2018

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.