Murat Kalyoncu
Serbest Muhasebeci Mali Müşavir
Bilim Uzmanı
mkalyoncu2002@yahoo.com

Ekonominin Yönlendirilmesinde Parasal Politikalar ve Sonuçları

Son birkaç yıldır, “Tavuk mu yumurtadan çıkar, yumurta mı tavuktan çıkar” tartışmalarının günümüzdeki ekonomik olarak karşılığı “faiz neden, enflasyon sonuç” ya da “ enflasyon neden, faiz sonuç” olarak karşımıza çıkmaktadır. Bunların temelinde; monetarizm yani parasalcı yaklaşım bulunmaktadır. Sözkonusu parasalcı yaklaşımın bir arka planı vardır. Bu arka planda yer alan klasik iktisat anlayışı ve Keynesyen iktisat anlayışının uygulandıkça ortaya çıkan eksikliklerine kendi bakış açılarından bir oluşturmaya çalışmışlardır.

Kısaca özetlemek gerekirse; " Enflasyon her zaman ve her yerde parasal bir olgudur" diyen Milton Friedman’ın bu söylemine bakmak yeterlidir. Buna göre, ekonomideki istikrarsızlıkların birçoğu parasal kökenlidir. Bu nedenle para politikasının iktisadi sorunlara karşı, diğer iktisat politikası araçlarından daha etkili olduğunu düşünülmektedir.

Parasalcı yaklaşıma göre; enflasyonu kontrol altına almak için en etkin araç para politikasıdır. Para arzındaki değişmeler, para talebinden bağımsız bir şekilde para otoritesince bağımsız olarak belirlenir. Bu para otoritesi kendisini merkez bankalarının değişen görevi ve bağımsızlığı olarak kendini gösterir.

Türkiye’de de 1930’larda merkez bankasının temel amacı[1] “ülkenin ekonomik kalkınmasına destek olmak” iken, 2001 yılında parasalcı politikalar ışığında ekonominin dümeni yani “fiyat istikrarı” amacı2 verilmiştir. İlerleyen süreçte de bu amacı gerçekleştirmek için merkez bankasının yetkileri attırılmıştır.

Bununla birlikte yasa koyucu, eklediği “Banka, fiyat istikrarını sağlama amacı ile çelişmemek kaydıyla Hükümetin büyüme ve istihdam politikalarını destekler.” hükmüyle küresel kaynaklı etkilerin önüne geçilmesi için bir önlem alınmıştır.

Ancak parasal politikaların ekonomimiz üzerinde baskın olduğu 21. yüzyılın ilk çeyreği itibariyle rakamlar ne yazık ki hiç de iç açıcı değildir. Özellikle Covid sonrası dönemde TL’nin, yabancı paralar karşısında değerini yitirdiği, enflasyonun yükselişe geçtiği, işsizliğin görece yüksek olduğu  ekonomimizde girişte sözü edilen tartışmalar da işte bu parasal politikalar, bu politikaların en etkin aracı olan faiz, üzerinden yapılmaktadır.  (Tablo 1)

Tablo 1
Tarih	Faiz Oranı (%)	Değişim %
18.08.2022	13,00	100,00
22.09.2022	12,00	92,31
20.10.2022	10,50	87,50
24.11.2022	9,00	85,71
22.12.2022	9,00	100,00
19.01.2023	9,00	100,00
23.02.2023	8,50	94,44
23.03.2023	8,50	100,00
27.04.2023	8,50	100,00
25.05.2023	8,50	100,00
22.06.2023	15,00	176,47
20.07.2023	17,50	116,67
24.08.2023	25,00	142,86
21.09.2023	30,00	120,00

Tablo 1’de son bir yıldaki hükümetin ve merkez bankasının uyguladığı faiz politika ortaya konulmuştur. Önce düşük faiz politikası uygulanıp para arzı genişletilmiş, Haziran 2023 dönemiyle bu politikadan dönülüp yüksek faiz politikasıyla sıkı para politikasına geçilip, “aşırı ısınan tencerenin altı kısılmıştır.”

Bu anlamda parasal politikalar ışığında para arzının arttırılması ya da azaltılması uygulamalarının beklenen çözüm olup olmadığına aşağıdaki, enflasyon, kur, rezerv ve dış ticaret konulu tablolar üzerinden de anlayabiliriz.

Tablo 2’de Tüketici Fiyat Endeksi, fiyat istikrarından çok uzak olunduğunu göstermektedir.

Tablo - 2
Tarih	Enflasyon* Oranı Aylık %	Enflasyon* Oranı Yıllık %
Eylül 22	3,08	83,45
Ekim 22	3,54	85,51
Kasım 22	2,88	84,39
Aralık 22	1,18	64,27
Ocak 23	6,65	57,68
Şubat 23	3,15	55,18
Mart 23	2,29	50,51
Nisan 23	2,39	43,68
Mayıs 23	0,04	39,59
Haziran 23	3,92	38,21
Temmuz 23	9,49	47,83
Ağustos 23	9,09	58,94
Eylül 23	4,75	61,53

Tablo 3’ TL’nin bu dönemlerdeki yabancı paralar karşısındaki değer kayıplarını göstermektedir.

Tablo - 3
Tarih	Dolar (Döviz Alış Kuru)	Değişim %	Euro (Döviz Alış Kuru)	Değişim %
18.08.2022	17,9688	100,00	18,2694	100,00
22.09.2022	18,3401	102,07	18,0785	98,96
20.10.2022	18,5687	101,25	18,1860	100,59
24.11.2022	18,6045	100,19	19,3736	106,53
22.12.2022	18,6522	100,26	19,8354	102,38
19.01.2023	18,7742	100,65	20,3054	102,37
23.02.2023	18,8548	100,43	18,8887	93,02
23.03.2023	19,0223	100,89	20,7220	109,71
27.04.2023	19,4103	102,04	21,4403	103,47
25.05.2023	19,9027	102,54	21,3507	99,58
22.06.2023	23,6239	118,70	25,9732	121,65
20.07.2023	26,8878	113,82	30,1356	116,03
24.08.2023	27,0937	100,77	29,4057	97,58
21.09.2023	27,0020	99,66	28,7571	97,79

Tablo 4’te merkez bankasının net rezervleri gösterilmiştir.

Tablo - 4
Tarih	Net Döviz Rezervi (Swap Dahil)	Swaplar	Net Döviz Rezervi (Swap Hariç)**	Net Döviz Rezervi (Swap Hariç)** Değişim %	Swaplar Değişim %
19-08-2022	7.171.822,88	-39.029.000,00	-31.857.177,12	100,00	100,00
23-09-2022	3.039.787,27	-42.012.000,00	-38.972.212,73	122,33	107,64
21-10-2022	5.544.772,78	-45.657.000,00	-40.112.227,22	102,93	108,68
25-11-2022	12.968.306,60	-41.330.000,00	-28.361.693,40	70,71	90,52
23-12-2022	17.293.642,53	-43.094.000,00	-25.800.357,47	90,97	104,27
20-01-2023	14.108.629,74	-43.210.000,00	-29.101.370,26	112,79	100,27
24-02-2023	8.567.778,79	-35.271.000,00	-26.703.221,21	91,76	81,63
24-03-2023	5.796.696,89	-34.219.000,00	-28.422.303,11	106,44	97,02
28-04-2023	-9.336.553,04	-30.307.000,00	-39.643.553,04	139,48	88,57
26-05-2023	-18.763.616,86	-28.192.000,00	-46.955.616,86	118,44	93,02
23-06-2023	-3.861.803,29	-30.060.000,00	-33.921.803,29	72,24	106,63
21-07-2023	5.225.251,53	-32.845.000,00	-27.619.748,47	81,42	109,26
25-08-2023	5.902.740,80	-39.628.000,00	-33.725.259,20	122,11	120,65
22-09-2023	15.775.053,36	-45.027.000,00	-29.251.946,64	86,74	113,62

Tablo 5’te dış ticaret ile ilgili göstergeler verilmiştir.

Tablo - 5
Aylar	İhracat	Değişim %	İthalat	Değişim %	Fark	Karşılama Oranı %
Ağustos 22	21.275.849,66	100,00	32 532 085	100,00	-11.256.235,45	0,65
Eylül 22	22.596.774,30	106,21	32 203 936	98,99	-9.607.162,01	0,70
Ekim 22	21.300.785,13	94,26	29 202 395	90,68	-7.901.609,87	0,73
Kasım 22	21.871.038,61	102,68	30 655 219	104,98	-8.784.180,76	0,71
Aralık 22	22.898.748,63	104,70	32 611 552	106,38	-9.712.803,44	0,70
Ocak 23	19.326.392,49	84,40	33 600 724	103,03	-14.274.331,34	0,58
Şubat 23	18.572.437,99	96,10	30 688 618	91,33	-12.116.179,81	0,61
Mart 23	23.562.729,07	126,87	31 926 867	104,03	-8.364.137,44	0,74
Nisan 23	19.258.791,26	81,73	28 060 953	87,89	-8.802.161,87	0,69
Mayıs 23	21.637.648,65	112,35	34 191 734	121,85	-12.554.085,55	0,63
Haziran 23	20.837.044,75	96,30	26 062 354	76,22	-5.225.309,58	0,80
Temmuz 23	19.983.642,97	95,90	32 294 459	123,91	-12.310.816,26	0,62
Ağustos 23	21.614.821,34	108,16	30 271 357	93,74	-8.656.535,66	0,71

Kasım 2021’de Cumhurbaşkanı Erdoğan, "Yeni ekonomi modeliyle, yüksek faiz verecek sıcak para çekme politikasını elimizin tersiyle itiyoruz. Düşük faizle, üretimi ve ihracatı destekleyeceğiz" diyerek düşük faiz yani para arzını arttırıcı nitelikteki para politikasını desteklediğini belirtmişti. Buna karşılık ekonomistlerin bir bölümü tam tersi bir tutumda bulunarak faizlerin arttırılması gerektiğinde ısrar etmişlerdi.

-Sonuç yerine

Geldiğimiz bu günlerde gerek para arzının arttırıldığı, gerekse de son dönemlerde sıkı politikasıyla para arzının daraltılarak uygulanan bu parasal politikalarla ekonomide ne fiyat istikrarı, ne TL’nin değer kazanabilmesi sağlanabilmiş, ne dış ticaret dengesi ne de rezervler artı duruma geçebilmiştir. Başka bir deyişle, ekonomik tartışmaların parasal yaklaşım temelli olması gerçek bir çözümü göstermemektedir. Şimdilerde, acı reçete, kemer sıkma söylemleri yine dillerde dolaşmaya başlamış durumdadır.

Murat Kalyoncu (Serbest Muhasebeci Mali Müşavir)

Kaynaklar

-TCMB verileri

-TÜİK verileri

 (Tablolar, TCMB ve TÜİK verileri temel alınarak oluşturulmuştur)

-1715 Sayılı Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Kanunu

-1211 Sayılı Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Kanunu

---

[1] 11.06.1930 kabul tarihli 1715 Sayılı Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Kanunu (Madde 2)

214.01.1970 kabul tarihli 1211 Sayılı Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Kanunu (Madde 4)

** Vadeleri 4ay-1 yıl arası hariç

06.10.2023

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.